۱۳ مه سال ۱۳۰۴ ـ روزی که غازان خان مغول درگذشت - ریشه های فساد اداری ایران

غازان خان ایلخان مغول که ۹ سال بر ایران حکومت کرد یازدهم ماه مه سال ۱۳۰۴ میلادی (شوال ۷۰۳) در نزدیکی قزوین درگذشت و در شنب غازان در تبریز در گوری که از پیش ساخته بود و عمارت و گنبدی بلند و مستحکم دارد مدفون شد. غازان پسر ارغون خان، با این که مادرش مسیحی و پدرش بودایی بود مسلمان شده و نام محمود بر خود نهاده بود. برادر او اولجایتو (محمد خدابنده) نیز با او مسلمان شده بود. غازان نخستین ایلخان مغول بود که در سال ۱۲۹۲ میلادی به اسلام گرویده بود. وی پس از نشستن برجای پدر، رفتاری بسیار سخت با مسیحیان، بودائیان و پیروان ادیان دیگر در پیش گرفته بود و چون سنی بود نسبت به شیعیان هم بدرفتاری می کرد. با وجود این، به خاطر زر و زمین به جنگ سلطان مسلمان مصر و سوریه که در اسلامخواهی مشهور عالم بود شتافت ولی پس از چند نبرد، سرانجام در جنگ «مرج الصفر» از مصریان شکست خورد و با دادن تلفات سنگین عقب نشینی کرد. اندوه این شکست وی را که به تبریز، مرکز حکومتش رفته بود بیمار کرد. با وجود این بیماری، غازان خان برنامه دیدارهای خود از چند نقطه ازجمله ساوه و ری را انجام داد لکن در بازگشت به سوی تبریز در نزدیکی قزوین درگذشت.
در دوران سلطه ایلخانان بر ایران که هشت دهه طول کشید رشوه، فساد مالی و اداری، ظلم به ضعفاء، تبعیض، دسیسه، توطئه و قتل چنان دستگاه حکومت را فرا گرفته بود که قرن ها برای این ملت به ارث باقی مانده بود. امور دولتی و قضایی از حساب و کتاب خارج شده بود و چون ایلخانان جز سه چهارتای آخری بر زبان فارسی مسلط نبودند ارسال عریضه و دادخواست هم سودی نداشت.در آن دوران، ندانمکاری حد و مرز نداشت. غازان خان در آغاز کار تلاش بسیار کرد تا به وضعیت سر و سامان دهد که کوشش او به سبب عمق فساد مالی و اداری در سازمانهای اداری (دیوانی) و لشکری و قضایی، پیشرفتی نداشت و حتی بروات ایلخان هم نکول می شد. در سال آخر، غازان خان نیز به خیل بذل و بخشش کنندگان از بیت المال پیوست و خزانه تهی شد. کار فساد مالی به جایی کشیده بود که یک خرید کوچک دولتی را چند بار به حساب خزانه می گذاشتند. همین دوران کوتاه، ایران را چنان به عقب برد که دیگر نتوانست کمر راست کند و به حالت عادی بازگردد.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز