۲۹ مه سال ۱۴۵۳ ـ پایان قرون وسطی و آغاز تاریخ قرون جدید، و آثار ورود جهان به یک عصر تاریخی تازه

۲۹ مه، سالگرد ورود جهان به دوران تاریخی «عهد جدید» و پایان دوران تاریخی قرون وسطا است. در این روز در سال ۱۴۵۳ محمد دوم معروف به«فاتح» شهر قسطنطنیه را تصرف کرد، آن را به اسلامبول (استانبول) تغییر نام داد و به این ترتیب؛ دست غرب «موقتا!» از سلطه مستقیم بر شرق کوتاه شد و تاریخنگاران این روز را پایان قرون وسطا قرار داده اند.
۲۹ مه سال ۱۴۵۳ سپاهیان محمد دوم رهبر ترکان عثمانی در پی یک محاصره طولانی، قسطنطنیه را که مهمترین شهر دنیای آن زمان بود متصرف شدند و به عمر امپراتوری روم شرقی (بیزانتیوم) که قلمرو آن محدود به چند سرزمین در بالکان و گوشه کوچکی از آناتولی شمال غربی بود پایان دادند.
پس از این پیروزی، عثمانی ها محمد دوم را «فاتح» لقب دادند و خودش هم چندین عنوان بر نامش اضافه کرد از جمله؛ خلیفه مسلمین، قیصر روم، سلطان آناتولی و خان ترکان عثمانی. چرا خان عثمانی ها؟ زیرا که طوایف ترک و مغول از عهد باستان پادشاه خود را «خان» و امپراتور را خاقان به معنای خان خانها می نامیدند و رئیس طایفه (شاخه ای از قبیله) را «ایلخان» می گفتند و تا قرن گذشته طایفه قاجار دارای ایلخان بود که در دوران طفولیت احمد شاه، نیابت سلطنت را برعهده داشت، و چرا قیصر روم؟ زیرا که درجریان جنگ قسطنطنیه، کنستانتین یازدهم آخرین سزار (قیصر) روم شرقی کشته شد و محمد فاتح که جانشین این امپراتوری شده بود خود را در عین حال قیصر روم نامید و در صدد متحد کردن دو قسمت روم بر آمد (پس از جدایی قطعی در سال ۷۵۱ میلادی و اضمحلال قسمت غربی آن) و با همین هدف در سال ۱۴۸۰ به ایتالیا لشکر فرستاد که موفق به تصرف آن و تاسیس روم واحد نشد.
قسطنطنیه شهری که به دست محمد دوم گشوده شد به تصمیم کنستانتین بزرگ امپراتور روم با هدف نزدیک شدن به امپراتوری ایران در کنار خرابه های شهر یونانی نشین بیزانتیوم ساخته شده است. این شهر در یازدهم ماه مه سال ۳۳۰ به عنوان پایتخت شرقی امپراتوری روم اعلام شده بود ولی کنستانتین مایل بود که اسم شهر «رم نوین» باشد که اطرافیانش آن را کنستانتینو پولیس (پولیس به معنای شهر) خواندند و به همین اسم کنستانتینوپل (قسطنطنیه) باقی ماند.
محمد فاتح که در سی ام مارس ۱۴۳۲ به دنیا آمده بود و در سوم مه ۱۴۸۱ در گذشت با همه تعصبی که در اسلام داشت پس از تصرف قسطنطنیه به پیروان سایر ادیان آزادی کامل داد و انجیل را به زبان ترکی ترجمه کرد و حکومت شهرهای متصرفه در بالکان و آناتولی غربی را به حکام محلی سابق (بزرگان این شهرها) سپرد و به تاسیس مدرسه و دانشگاه و تالیف و ترجمه کتاب همت گماشت و تلاش بسیار کرد که ادیبان و دانشمندان فرار کرده از قسطنطنیه (درجریان محاصره) را به این شهر باز گرداند و ....
محمد فاتح بر زبان فارسی مسلط بود و از همان زمان بسیاری از واژه های فارسی وارد ترکی عثمانی شده است. محمد فاتح حکام محلی را لقب پادشاه داد که بعدا این واژه به «پاشا» تبدیل شد. در زمان او بسیاری از مکاتبات به زبان فارسی صورت می گرفت. یکی دیگر از کارهای مهم محمد فاتح نوشتن قانون و ضابطه بود که این قوانین را بعد از او، سلطان سلیمان تکمیل کرد و برای مجازات قانون شکنان، دادگاه تاسیس کرد که با این عمل شهرت «قانونی» به دست آورد و سلیمان قانونی خوانده شد.
مورخان در تقسیم بندی دوره های تاریخی، روز تصرف قسطنطنیه را آخرین روز قرون وسطا یا «مدی وال» خوانده اند (که از دو واژه یونانی مدیوس و اوو گرفته شده است). این دوره تاریخی ده قرن طول کشیده بود.
با پایان یافتن قرون وسطا که قرون ظلمت در اروپا هم خوانده شده است، قرون جدید آغاز شد که عصر رنسانس (تجدید حیات علوم و ادبیات و فلسفه و هنر) و روشنگری است و انتشار کتابهایی که دانشمندان بیزانتیوم در جریان محاصره قسطنطنیه با خود به ایتالیا برده بودند عامل عمده آغاز رنسانس شناخته شده است زیرا که اروپایی ها با علوم، فلسفه، هنر و ادبیات یونان قدیم، ایران و اعراب آشنا شدند و به تحول ادامه دادند. همچنین با پیدایش یک قدرت بزرگ در خاور نزدیک و قطع ارتباط زمینی اروپایی ها با آسیا، تلاش برای اکتشاف راههای دریایی آغاز شد که کلونیالیسم پدید آمد و سرآغاز بدی برای سایر قاره ها بود که اینک با ظهور چین و هند به صورت دو قدرت عظیم، عصر برتری غرب بر آسیا دارد به پایان خود نزدیک می شود.
در قرن ۱۵، اروپاییان که راه زمینی به شرق را بر خود بسته دیدند به یافتن راههای دریایی دست زدند و از این طریق خود را به شرق رسانیدند، آن هم تا آخرین نقطه شرق. درجریان همین تلاش، اواخر همان قرن، اروپاییان برحسب اتفاق به قاره آمریکا رسیدند. از این تلاش اروپاییان، کلیسا نیز حمایت می کرد. برای مثال: فرمان ماه مه ۱۴۹۳ الکساندر ششم پاپ درباره مالکیت اراضی مکشوفه!! (به نوشته پاپ، «مکشوفه!» حال آن که تمدن بومیان مکزیک دست کمی از سایر ملل جهان نداشت؛ مکزیکی ها فقط توپ و تفنگ نداشتند) ، که اواخر ماه مه آن سال به دست پادشاه وقت اسپانیا رسید. در این فرمان که چند ماه پس از رسیدن کریستف کلمب به قاره آمریکا امضاء شده بود، پاپ مالکیت هر زمینی واقع در غرب «جزایر آزور» را (نیمه راه قاره های اروپا و آمریکا در اقیانوس اطلس ) که اسپانیائی ها به آنجا برسند از آن دولت اسپانیا دانست. با این فرمان، پاپ اراضی دارای مالک و متعلق به بومیان را که هزاران سال در آنجا زندگی می کردند به اسپانیایی ها بخشید، دستوری که در همان زمان هم برخی آن را مغایر آموزش های مسیح تفسیر کرده بودند. طبق این منشور، پاپ اراضی شرق آزور از جمله جزایر خلیج فارس، اندونزی و ... و هر نقطه در شرق را که پرتغالی ها ضمن اکتشافات دریایی به آنجا برسند به آنان بخشید که بیشتر مورخان آن را نقطه تاریکی در تاریخ بشر خوانده اند.
تحلیلگران «تاریخ جاری» نوشته اند؛ سلطه غرب بر شرق و نقاط دور دست کره زمین به منظور آقایی کردن، استثمار و به دست آوردن مواد خام که از قرن ۱۶ آغاز شده است با چند بار تغییر لباس دادن همچنان ادامه دارد، ولی از نیمه قرن بیستم، در پی عدم پیروزی در کره و شکست نظامی در ویتنام، عدم موفقیت در ساقط کردن فیدل کاسترو و اخیرا مقاومت غیر قابل تصور عراقی ها از یک سوی، و از سوی دیگر پیشرفتهای خیره کننده چین با ده درصد رشد اقتصادی مداوم سالانه که ۵۵ در صد کل سیمان، ۴۰ در صد کل پولاد و ۲۵ درصد کل آلومینیوم جهان را مصرف می کند؛ آثار ورود جهان به عصر تاریخی تازه ای در افق آشگار شده است، عصری که شکل تازه استثمار شرق هم که در موارد بسیار با کمک سران برخی دولتهای محلی (عمدتا ناشی از بی اطلاعی و ندانم کاری و علاقه مندی آنان به مقام خود) انجام می شد پایان خواهد یافت.
ایران کشوری کوچک و نا آشنا نبود که اروپایی های قرن ۱۶ با فرستادن چند کشتی جنگی و تفنگدار بر آن مسلط شوند و در مورد وطن ما از راههای دیپلماتیک وارد شدند و دولت صفویه را بر ضد عثمانی برانگیختند و باعث تضعیف هر دو دولت شدند و چون نوبت به قاجاریه رسید و متوجه ضعف های سران آن و قحط الرجال در ایران شدند دامنه نفوذ خود را گسترش دادند که نزدیک بود استقلال خود را هم از دست بدهیم. ولی اوضاع مشرق زمین، دیگر چنین نیست و به احتمال بسیار زیاد نخواهد بود.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز