گلرنگ

● خصوصیات گیاهی: گلرنگ گیاهی است با نام علمی Carthamus tinctorius L . از تیرهٔ مرکبه ( compositae) و با اینکه ظاهراً شبیه خار زرد می باشد اما بصورت علف هرز در نمی آید .
گلرنگ گیاهی است که بصورت بوته ای استوار رشد می کند .
میوهٔ گلرنگ همانند میوهٔ آفتابگردان به صورت فندقه است . دانه از نظر شکلی شبیه یک دانهٔ کوچک آفتابگردان است و به رنگهای سیاه ، زرد ، سفید یا کرمی با سطح خارجی صاف دیده می شود . ذخیرهٔ روغن در لپه ها انجام می شود . وزن هر دانهٔ گرنگ از ۳۵ تا ۵۰ گرم متغیر می باشد .
● سازگاری: گلرنگ گیاهی بلند روز است ، اما گلدهی آن در هوای گرم بمیزان قابل توجهی جلو می افتد .
گیاهچه های جوان به سرما مقاومند . اما گیاه با انتقال از مرحلهٔ رویشی به مرحلهٔ زایشی به سرما حساس می گردد .
گلرنگ به گرما نیز مقاوم است و در صورت وجود رطوبت کافی در خاک می تواند ماکزیمم حرارتهای حدود ۴۰ درجهٔسانتیگراد را تحمل کند .
به هوای مرطوب بخصوص در دوران گلدهی علاقمند نیست . زیادی رطوبت هوا در این دوره گلدهی موجب توسعه بیماریها و افت عملکرد می گردد .
گلرنگ با داشتن ریشهٔ عمیق و توسعه یافتگی به خشکی مقاوم است . اما مقاومت آن به خشکی از جو کمتر می باشد .
گلرنگ به آب ایستادگی و کمبود تهویه نیز حساس است . گلرنگ خاکهای عمیق ، دارای بافت متوسط و اسیدیتیهٔ حدود خنثی را ترجیح می دهد .
● تناوب زراعی: گلرنگ به بیماریهای خاکزی حساس بوده و نبایستی بیش از یکبار طی چهار سال متوالی در یک قطعه زمین کاشته شودو یا با گیاهان حساس به بیماری بوته میری جالیز در تناوب قرار گیرد .
● مثالهایی از تناوب گلرنگ در کشت بهاره آبی بصورت زیر است :
▪ شبدر ـ ذرت ـ گلرنگ ـ گندم
▪ یونجه ـ سیب زمینی ـ حبوبات ـ گلرنگ ـ جو ـ آیش
● کود شیمیایی: تولید هر تن دانه گلرنگ موجب خروج ۲۵ تا ۳۰ کیلو ازت ، ۷ تا ۱۲ کیلو اکسید فسفر (p۲o­۵) و ۱۰ تا ۱۵ کیلو اکسید پتاسیم (K۲o) از خاک می گردد . میزان کود مصرفی در کشت آبی معمولاً ۵۰ الی ۹۰ کیلوگرم در هکتار ازت خالص و ۴۰ تا ۷۰ کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر می باشد .
● تاریخ کاشت: هنگامی که حرارت خاک در عمق کاشت در حدود ۵ درجه سانتیگراد باشد ، گلرنگ طی دو هفته یا کمی بیشتر سبز می شود .
گلرنگ بصورت یک محصول پائیزه کشت می شود ، تاریخ کاشت آن همزمان با کمی دیرتر از گندم و جو می باشد .
● کنترل علفهای هرز: کنترل علفهای هرز قبل از کاشت و نیز تهیهٔ بستر عاری از علف هرز ضرورت دارد . از علف کشهایی ماننند ابتام و تریفلورالین بصورت قبل از کاشت و از طریق اختلاف آنها با خاک تا عمق ۱۰ سانتی متر می توان استفاده و
محصول را برای حدود ۲ تا ۳ ماه بعد از سبز شدن در مقابل بسیاری علفهای هرز محافظت نمود .
برای کولتیوا تورزدن می بایستی روزهای آفتابی را انتخاب کرد تا علفهای هرزی که ریشه کن شده است امکان استقرار مجدد پیدا ننماید . پس از سبز شدن بوته ها بهتر است فقط بین ردیفها را کولتیواتور زد ، هر چند که در صورت تراکم زیاد بوته می توان تا قبل از رشد ساقه ها نیز روی ردیف های کاشت را با وسایل سبک و بطور سطحی کولتیواتور زد .
● آفات و امراض: مگس گلرنگ (Acanthiophilus helianthi) . در تمام نقاطی از ایران که گلرنگ کاشته می شود یافته شده و خسارت قابل توجهی به این محصول وارد می سازد . خسارت آفت مربوط به لارو آن است که ابتدا از قسمتهای نرم برگ می خورد و بعد به دانه حمله کرده و محتویات دانه را از بین می برد . در نتیجه خسارت لارو ، حفره هایی به طول ۱ تا ۵/۱ سانتیمتر در طبق بوجود می آید .
و استفاده از سمومی مثل دیپترکس و دپازینون و سمپاشی در زمان ظهور مگسها می باشد . حضرات دیگری نیز به گلرنگ خسارت وارد می سازد که عبارتند از سنگ تخم گلرنگ ، پروانه طبق خوار گلرنگ ، پروانه کارادرینا و کرم برگخوار پنبه . این آفات اهمیت اقتصادی کمتری نسبت به مگس گلرنگ در ایران دارد .
از بیماریهای مهم گلرنگ در ایران می توان زنگ گلرنگ و بوته میری گلرنگ را نام برد .
عامل بیماری زنگ گلرنگ قارچی است به نام Puccinia carthami که ازطریق خاک ، بقایای گیاهی و دانه انتقال می یابد برگهای گیاه مبتلا به زنگ زرد شده و بالاخره گیاه خشک شده و می میرد ، کنترل بیماری با استفاده از ارقام مقاوم ، کاشت بذر سالم و غیر آلوده ، ضد عفونی بذر با سموم قارچ کش قبل از کاشت ، سوزانیدن بقایای گیاهی آلوده و تناوب زراعی انجام پذیر می باشد .
بیماری بوته میری گلرنگ نیز در تمام مناطق گلرنگ کاری مشاهده می شود و کم و بیش خسارت وارد می سازد عامل بیماری قارچی است به نام Phytophthora drechsleri که بوسیه خاک و بقایای گیاهی آلوده ، رعایت تناوب زراعی و عدم کاشت گیاهان حساس در تناوب امکان پذیر است . بیماری بوته میری گلرنگ با بوته میری جالیز مشترک است .
● برداشت: برداشت گلرنگ را می بایستی بلافاصله پس از خشک شدن و قهوه ای شدن برگها و نیز خشک شدن و سخت شدن دانه های وسط طبق انجام داد . با اینکه ریزش خودبخودی دانه کم است و خوابیدگی اتفاق نمی افتد ولی خشک شدن بیش از حد بوته ممکن است موجب ریزش دانه در موقع برداشت گردد .
● موارد استفاده: دانه گلرنگ دارای ۲۵ الی ۴۵ درصد روغن ۱۲۰ تا ۲۴ درصد پروتئین و ۳۵ الی ۶۰ درصد پوسته می باشد .
روغن گلرنگ در طباخی ، تهیه صابون ، رنگ ، ورنیس و مواد پوشاننده مشابه مصرف می شود .
کنجاله گلرنگ حدود ۲۳ درصد پروتئین و ۳۵ درصد فیبردار و بعنوان نیمه مکمل پروتئین در تغذیه دام و طیور مورد استفاده قرار می گیرد .

منبع : کشاورزی