بررسی تزئینات معماری مدرسه شوکتیه

بنای مدرسه شوکتیه (مدرسه حسینیه) با بهره گیری پر و خال حیاط مرکزی به بهترین نتایج از حیث تنظیم عملکرد و فراهم آوردن شرایط محیطی متعادل دست یافته است.نکته شاخص در بنای مدرسه شوکتیه پس از تغییر بهره برداری از مدرسه به حسینیه، فضای کلاه فرنگی برای برگزاری کلاس های درس و برخی مراسم جمعی نظیر امتحانات شفاهی مورد استفاده قرار می گرفته که با توجه به ساختار مدارس قدیم ایران، این فضا از حیث کیفیت های کالبدی و فضایی (فرم پایان، تناسبات، فرم سقف و نورگیری) بسیار شبیه به »مدرس« ها در مدارس قدیم بوده و با کاربری اعطا شده از هر جهت مطابقت داشته است.
یکی از عناصر معماری به کار رفته در اتاق کلاه فرنگی شوکتیه که در جریان تحول خود جنبه تزئینی پیدا کرده گوشواره است.
یکی دیگر از عناصر تزئینی معماری مدرسه شوکتیه طاق نماهای به کار رفته در قسمت های مختلف بنا می باشد.طاق نما می تواند واقعی یا نمایشی باشد و یا صرفا برای خوشنمایی و زیبایی سطح دیوار به کار رفته باشد که طاق نماهای ایوان شوکتیه و همچنین طاق نماهای سالن اجتماعات تنها برای زیبایی روی سطح دیوار به کار رفته اند.
آجر فقط پر کننده جرزها و پوشاننده احجام و جدا کننده آن ها از یکدیگر نیست بلکه به عنوان یک عنصر کامل در معماری ایران به کار رفته است. آجر به عنوان یک عنصر تزئینی ، کارایی آن را دارد که با تمام عناصر تشکیل دهنده یک معماری بیامیزد و یادر شکل یک عنصر مجرد تزئینی همچون گنبد ، گوشواره ، قوس ، طاق نماها درآید آجرکاری های حسینیه شوکتیه بیرجند از نوع رگ چینی است.رگ چینی آجرکاری با ترکیب آجرهای یک رنگ و ایجاد طرح ها و نقش های مختلف در سطحی صاف را گویند.طرح های بسیار متنوعی که در آثار مختلف با آن برخورد می کنیم به چگونگی قرار گرفتن آجر در نمای بنا بستگی دارد و برخی از طرح ها نامشان را از وضع قرار گرفتن آجرها در نما گرفته اند.گذشته از کاربرد آجر در بنای اسکلت ساختمان و قوس ها و پوشش ها و بالاخره نماسازی مدرسه شوکتیه در زمینه پوشش کف نیز آجر مورد استفاده قرار گرفته است.از دیر زمان و پیش از اسلام شاهد کاربرد آجر برای پوشش سطح های وسیع در کف بناها در داخل و خارج هستیم.ابعاد آجرها ۲۰ در ۲۰ می باشند که البته آجرهای اصیل بنا ۴۰ در ۴۰ بوده اند و این آجرها در هشتی ورودی ضلع جنوبی بنا سالم باقی مانده اند.هشتی ورودی ضلع غربی نیز آجر چینی شده است که آجرهای مورد مصرف آن دارای طرح شش ضلعی می باشند.از نمونه زیباترین و پیچیده ترین تزئینات شوکتیه، انواع گچ بری ها را می توان نام برد علاوه بر انواع رسمی بندی و طاق نماها به گچ بری قطار گونه ایوان نیز می توان اشاره کرد.
کلاه فرنگی زیبایی که در تالار شوکتیه در میان گنبد آن قرار گرفته با رسمی بندی بسیار زیبایی آذین شده.
یکی دیگر از پدیده های ویژه معماری اسلامی مقرنس خوانده می شودکه این عنصر معماری در سردر مدرسه شوکتیه خودنمایی می کند.

پایگاه بافت تاریخی بیرجند

منبع : روزنامه خراسان