آنتی اکسیدانها

تركیباتی هستند كه خطر ابتلا‌ به انواع سرطان و بیماری‌های مختلف را كاهش می‌دهند. این تركیبات در برخی میوه‌ها فراوان‌ترند.
حتما نام آنتی‌اكسیدان‌ها را بارها و بارها در برنامه‌های تلویزیون شنیده‌اید. اغلب در اخبار می‌شنوید كه این تركیبات از بروز سرطان‌‌ها جلوگیری كرده و در میوه‌ها و سبزی‌های تازه یافت می‌شود.
اما راز این تركیبات در چیست؟
واقعا این مواد چگونه در بدن مانع بروز سرطان می‌شوند و آیا خواص دیگری هم دارند؟
● تعریف علمی
از نظر علم تغذیه، آنتی‌اكسیدان‌ها تركیباتی هستند كه مانع فعالیت رادیكال‌های آزاد شده و از اكسیداسیون آنها جلوگیری می‌كنند وبا غیر فعال كردن آنها سلول‌های بدن را از اثرات مخرب این تركیبات مصون نگاه می‌دارند. اما رادیكال‌های آزاد چه جور موجوداتی هستند؟ رادیكال‌های آزاد مانند عفونت‌های باكتریایی هستند كه گلبول‌های سفید در اطراف آنها تجمع می‌یابند تا آنها را منهدم كنند. آنتی‌اكسیدان‌ها هم دور رادیكال‌های آزاد تجمع یافته و آنها را از میان برده و یا غیر فعال می‌كنند. البته رادیكال‌های آزاد را نمی‌شود دقیقا مشابه میكروب دانست چرا كه بدن خود آنها را تولید می‌كند اما در شرایطی كه این تركیبات بیش از اندازه افزایش یابند می‌توانند مضر باشند. اما آنتی‌‌اكسیدان‌ها، چند گروه را شامل می‌شوند كه عبارتند از، ویتامین C، ویتامین E‌، كاروتنوئیدها، یوبی‌كینون‌ها وبیوفلاونوئید‌ها. ‌
● شناسنامه آنتی‌اكسیدان‌ها
مهم‌ترین آنتی‌اكسیدان‌ها شامل ویتامینC، E و كاروتنوئیدها هستند. اما تركیبات دیگری نیز وجود دارند كه خاصیت آنتی‌اكسیدانی به آنها نسبت داده می‌شود كه برخی از آنها جزء، آنزیم‌هایی هستند كه در فعالیت‌های متابولیكی دخالت دارند و برخی جزء، مواد معدنی و ویتامین‌های مورد نیاز بدن هستند كه عبارتند از: سلنیوم، آهن، روی، منگنز، مس،‌گلوتاتیون ردوكتاز، گلوتاتیون پراكسیدازها، كاتالاز و سوپر اكسید دیسموتازها. با وجود فراوانی بسیار در انواع تركیبات كه خاصیت آنتی‌اكسیدانی دارند تنها ویتامین C، ‌E و كاروتنوئید‌ها در تقسیم‌بندی آنتی‌اكسیدان‌های درجه یك جای می‌گیرند. ویتامین C ‌جزء ویتامین‌های محلول در آب است كه باید از طریق غذایی دریافت شود، این ماده مغذی با غیرفعال كردن رادیكال‌های آزادی كه در آب محلول هستند به طور اختصاصی از اثرات مخرب آنها جلوگیری می‌نماید. ویتامین‌E‌ نیز به دو شكل آلفا توكوفرول و گاما توكوفرول وجود دارد كه به ترتیب مانع پراكسید شدن لیپیدها خصوصاً چربی‌های اشباع نشده با چند پیوند دوگانه ‌(PUFA) می‌شود و تا حدودی از اكسیداسیون ‌ال‌دی‌ال یا كلسترول بد در بدن جلوگیری می‌نماید. كارتنوئیدها همه جزء آنتی‌اكسیدان‌های بسیار قوی تلقی می‌شوند و وجودشان برای سلول‌ها بسیار ارزشمند است، از اكسید شدن لیپیدها در مراحل اولیه جلوگیری كرده و سطح چربی خون را پایین نگه می‌دارند و از صدمات آلاینده‌های محیطی خصوصاً دود سیگار جلوگیری می‌نمایند. از جمله تركیباتی كه جزء خانواده كارتنوئیدها محسوب می‌شوند می‌توان آلفا و بتا كاروتن، لیكوپن، كریپتوگزانتین، زی‌گزانتین و لوتئین را نام برد.‌ مطالعات اخیر نشان داده‌اند كه تركیباتی به نام بیوفلاونوئیدها نیز خاصیت آنتی‌اكسیدانی دارند. این تركیبات از شكنندگی عروق جلوگیری كرده و همه فعالیت‌های ویتامین‌C‌‌را تشدید می‌نمایند. متخصصین علم تغذیه اعلام می‌دارند كه دریافت این تركیبات از طریق رژیم غذایی موجب كاهش خطر بیماری‌های قلبی-‌ عروقی و سرطان می‌شود. بیوفلاونوئیدها در گیاهان فراوانی وجود دارند و به بیش از ۸۰۰ نوع مختلف تقسیم می‌شوند. كورستین، روتین و هسپریدین نیز جزء مهم‌ترین این تركیبات بوده و در گیاهانی وجود دارند كه رنگدانه‌های آنها غیر كاروتنوئیدی بوده و دارای رنگ قرمز، آبی و زرد هستند.‌
یوبیكینون‌ها نیز از تركیباتی با خاصیت آنتی‌اكسیدانی هستند كه به تازگی دانشمندان از ویژگی‌های منحصر به فرد آنها آگاهی یافته‌اند. در بین این خانواده، كوآنزیم‌‌Q۱۰‌ نیز جای دارد. این تركیب در بدن با استفاده از پیش‌سازهایی تهیه شده و مانند یك آنتی‌اكسیدان محلول در چربی نظیر ویتامین‌E‌ عمل می‌كند. به طور كلی، این تركیبات در بهبود بیماری‌های قلبی مفید است به خصوص در نارسایی احتقانی قلب و كاردیومیوپاتی، كوآنزیم Q۱۰ در مواد غذایی نظیر لوبیای سویا، انواع ماهی‌ها خصوصا ساردین، جوانه گندم، لوبیا سبز، سیر، كلم و اسفناج وجود دارد.
● دامنه فعالیت آنتی‌اكسیدان‌ها
محققین مواد و تركیبات زیادی را جزء منابع رادیكال‌های آزاد می‌دانند. آنها آلودگی هوا، سیگار، اشعه، تركیبات شیمیایی و حلال‌های صنعتی، داروها و مواد مخدر، باقیمانده حشره‌كش‌ها و آفت‌زداها در مواد غذایی، افزودنی‌های غذایی نظیر نگهدانده‌ها و رنگ‌ها (در حد غیرمجاز) را تولیدكننده رادیكال‌های آزاد در بدن قلمداد می‌كنند و عوارض بسیاری نظیر بروز سرطان، بیماری‌های قلبی، آب مروارید، آلرژی و حساسیت بیش از اندازه، استئوآرتریت، بیماری ام‌.اس، پاركینسون و... را به حضور هر چه بیشتر آنها در بدن مربوط می‌دانند. به طور كلی، رادیكال‌های آزاد عامل بروز سه دسته بیماری هستند شامل بیماری‌های چشمی، قلبی عروقی و سرطان. مطالعات نشان داده‌اند كه دریافت لیكوپن از طریق مصرف مداوم گوجه فرنگی در مردان مانع بروز سرطان پروستات می‌شود. این تركیب در دسته كاروتنوئیدهاست و در گوجه فرنگی به وفور وجود دارد.

منبع : موسسه اطلاع رسانی طعام اسرار