نگاه بسیار کوتاه به محمدرضا شاه به مناسبت سالروز در گذشت او (در این روز ۲۷ جولای)

در همین روز، ۲۷ ژوئیه ۱۹۸۰ ( مرداد ۱۳۵۹) محمدرضا پهلوی، شاه بركنار شده ، در قاهره - بیمارستان ارتش مصر، از بیماری سرطان در ۶۰ سالگی درگذشت و در مسجدی در همان شهر مدفون شد.
وی از ۱۶ ژانویه سال ۱۹۷۹ (۲۶ دی ۱۳۵۷) كه ایران را ترك كرده بود با در به دری بی سابقه ای رو به رو بود. كشورهای دیگر حتی دوستان سابقش از جمله شاه سابق اردن از پذیرفتن او اكراه داشتند. مكزیك و پاناما به اصرار دولت آمریكا او را موقتا پذیرفته بودند، تازه در آنجا در سایه ترس از ربوده شدن و یا تحویل او به ایران جهت محاكمه به سر می برد.
دولت آمریكا كه او را برای انجام عمل جراحی به خاک خود پذیرفته بود با تظاهرات و تصرف سفارتخانه اش در تهران و مخالفتهای شدید رو به رو شد و پس از انجام عمل جراحی كشور دیگری را برای اقامت او یافت و به آنجا فرستاد.
اگر تاریخ سلطنت ۳۷ ساله او را مرور كنیم آن را همراه با ضعف ها و اشتباههای متعدد می بینیم كه بزرگترین آنها جلوگیری از تمرین و اجرای دمكراسی در ایران بود. وی جز دوره دو سال و اندی حكومت دكتر مصدق , عملا مانع از ظهور احزاب واقعی و آموزش و تمرین دمكراسی در ایران شد و روزنامه ها در دست و انحصار افرادی معین بودند و با این دو عمل از ظهور شخصیتهای سیاسی بزرگ جلوگیری كرد و سرانجام خود قربانی این اشتباهاتش شد.
از بررسی کارنامه اش چنین بر می آید که وی نه اجازه آزادی عمل كافی به مدیران تراز اول دولتی می داد و نه خودش وقت و امكان رسیدگی به كارها را داشت و در سیاست خارجی تنها پیرو یك بلوك بود.
نگاهی کوتاه به رویدادهای دوران سلطنت محمدرضا شاه، وی را مردی دو دل، مردد، و تا حدی ترسو نشان می دهد و در ۲۵ سال آخر از سانسور و خفقان و سركوب روشنفكران حكایت دارد. به ساواك به قدری آزادی عمل داده شده بود كه اعضای آن برپایه منافع شخصی خود حتی برای وزیران كابینه پرونده سازی می كردند و گزارش دروغ و بی اساس می دادند و افراد دلسوز را از خدمت به وطن دلزده و نا امید می كردند. بررسی دوران سلطنت محمدرضا شاه و تحلیل تاریخی آن برای سیاسیون بسیار پندآموز است.
وی در سال ۱۳۲۰ در شرایطی به سلطنت رسید که متفقین ایران را اشغال نظامی و دولت انگلستان پدر او را تبعید و در اختیار گرفته بود و صحبت از تغییر نظام بود . این ترس از قدرت بیگانه تا اواخر دهه ۱۹۴۰ او را ترک نگفت . اصلاح شتابزده قانون اساسی در پی رویداد ۱۵ بهمن ۱۳۲۷ به تدریج پای او رابه استبداد کشانید . از رقابت دو ابر قدرت به سود وطن استفاده نکرد. از دو اشتباه پدرش که عدم تغییر الفبای کتابت و پایان دادن به نفوذ چندین خانواده مشخص و استفاده از مهره های معین بود عبرت نگرفت.
پس از بالا رفتن در آمد ایران از نفت از سال ۱۹۷۳ , از این پول بهره برداری مفید نشد و به دلیل داشتن دستیاران نامطمئن نتوانست استقلال عمل ایران را در داخل بلوک مربوط (غرب ) حفظ کند و روی حرفهایش بایستد و یکی از دلایل آن نبودن احزاب سیاسی آزاد و رسانه های مستقل بود که حقایق را بگویند و.... انعطاف او در قبال مسئله بحرین ضعف او را در برابر نفوذ دیگران در سیاست ریزی ایران نشان داد.

دکتر نوشیروان کیهانی زاده

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز