جنگ یرموک، آغاز پایان دو امپراتوری عهد باستان و ایجاد یک دولت اسلامی سراسری (در این روز ۱۵ اوت)

پانزدهم ماه اوت در سال ۶۳۶ میلادی نبرد یرموك (Yarmuk) میان سپاه اعراب مسلمان و ارتش روم شرقی (بیزانتین) آغاز شد كه بیستم اوت به شكست كامل روم شرقی و خروج آن برای همیشه از سوریه و فلسطین انجامید. خالد ابن ولید (متوفی در سال ۶۴۲ میلادی و مدفون در حمص سوریه) فرماندهی سپاه اعراب مسلمان را در این جنگ برعهده داشت. وی قبلا با سپاهی مركب از ۲۰ تا ۳۰ هزار و عمدتا سوار سبك اسلحه وارد سوریه شده و دمشق و حمص را تصرف كرده بود. این نخستین لشكركشی مسلمانان به خارج از جزیرهٔالعرب بود. هراكلیوس امپراتور روم شرقی كه چنین لشكركشی را پیش بینی نمی كرد سریعا سپاهی مركب از رومی ها، اسلاوها و اعراب غسانی و جمعا شصت هزار نفر روانه سوریه كرد. هراكلیوس قبلا در جنگ با خسرو پرویز شاه ایران سوریه و فلسطین را به تصرف خود درآورده بود. قرار بود كه ارمنی ها نیز ده هزار نیرو به كمك هراكلیوس بفرستند كه در آخرین لحظه انصراف دادند. خالد با اطلاع از نزدیك شدن سپاه روم شرقی، شهرهای دمشق و حمص را تخلیه كرد و در كنار رود یرموك كه اینك مرز اردن با سوریه را تشكیل می دهد و به رود اردن می پیوندد موضع گرفت. زد و خورد دو سپاه از پانزدهم اوت آغاز شد. خالد اطلاع داشت كه وضعیت مالی امپراتوری روم شرقی در پی چند جنگ با ایران در حالت مساعد قرار ندارد و مقرری سربازان، ماههاست كه پرداخت نشده و به علاوه سربازان رومی عمدتا از مناطق دوردست این امپراتوری هستند و حاضر به فدا كردن جانشان برای دولت روم نیستند. لذا درصدد تطمیع اعراب غسانی ارتش روم برآمد و موفق شد. در دومین روز نبرد، یك بخش از ارتش روم به فرماندهی ژنرال باآنس شكست خورد و نیروهای ژنرال دیگر، تئودور، گرفتار توفان شن شدند و آرایش نظامی را ازدست دادند و قسمتی از آنان نیز در انحنای رودخانه به دام افتادند و با تلفات سنگین شكست خوردند و روز بیستم اوت جنگ پایان یافت. هنگامی كه خبر این شكست به گوش هراكلیوس كه در انتاكیه بود رسید، عوامل خود را جمع كرد و با صدای بلند گفت: خدا حافظ سوریه و فلسطین و به قسطنطنیه بازگشت و یك دوره از تاریخ بسر آمد و بسته شد.
تقریبا همزمان با عملیات خالد ابن ولید در سوریه، اعراب مسلمان با سپاهی دیگر كه ابو موسی اشعری از ژنرالهای آن بود در منطقه حیره (عرب نشین) با لشكریان ژنرال ایرانی هرمزان وارد جنگ شدند كه این نبرد به جنگ جسر (پل) معروف است. در این جنگ، نیروهای ایران با كشته شدن هرمزان شكست خوردند. دو امپراتوری ایران و روم شرقی قبلا در یك رشته جنگ غیر ضروری باهم درگیر و تضعیف شده بودند. اعراب مسلمان با تجربه ای كه از نبردهای یرموك و جسر به دست آورده بودند و متوجه ضعف های دو امپراتوری قدیمی شده بودند، به حملات نظامی خود ادامه دادند و كل خاورمیانه، شمال افریقا، قسمت هایی از آسیای میانه و جنوبی را تصرف كردند و در غرب (اروپا) تا پواتیه فرانسه پیش رفتند، و به این سبب است كه مورخان، جنگ یرموك را در ردیف چند جنگ تاریخساز جهان قرار داده اند. باید دانست كه شمار نیروهای دو طرف در جنگ یرموك دقیقا به دست نیامده است، زیرا كه مورخان عرب كوشیده اند كه شمار نیروهای رومی را بیش از آنچه كه بوده قلمداد كنند و مورخان مسیحی درباره شمار مسلمان راه اغراق پیموده اند. جنگ یرموك چهار سال پس از وفات حضرت محمد (ص) و درست یك سال و هفت روز پس از درگذشت ابوبكر روی داده بود.
در پی فتح یرموك، نیروهای عرب در سال ۶۳۸ میلادی بیت المقدس را هم متصرف شدند.

دکتر نوشیروان کیهانی زاده

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز