جنگ تریاک انگلستان و چین و نگاهی کوتاه به تاریخچه تریاک (در این روز ۲۹ اوت)

انگلیسی ها كشت تریاك را در مستعمره خود هند گسترش دادند و محصول آن را به چین صادر كردند و ...
۲۹ اوت سال ۱۸۴۲ جنگ اول تریاك میان چین و انگلستان با امضای قرارداد نابرابر نانژینگ پایان یافت. این جنگ به پیروزی انگلستان و از دست رفتن هنگ كنگ چین و باز شدن درهای چین به روی بازرگانان انگلیسی انجامید. طبق این قرارداد، دولت چین پذیرفت كه بنادر چین از كانتون تا شانگهای به روی كشتی های قدرت های بزرگ باز باشد و تعرفه های گمركی تجار انگلیسی ثابت بماند، انگلیسی ها از حق محاكمه كنسولی برخوردار باشند و دولت چین بابت غرامت جنگ ۲۱ میلیون اونس نقره به دولت انگلستان بدهد. این قرار داد در عرشه ناو انگلیسی كورن والیس در آبهای نانژینگ امضا شد. انگلستان سالها بود كه تریاك محصول هند را به چین صادر می كرد و چینیان با مصرف این تریاك ارزان معتاد شده بودند. سالها بعد، دسته ای از چینیان میهندوست با تشویق دولت چین به كشتی های باری انگلستان حمله بردند و صندوقهای تریاك را به دریا ریختند كه این امر بهانه جنگی شد كه مورخان بر آن نام جنگ اول تریاك نهاده اند. به این مناسبت نگاه كوتاهی به تاریخچه تریاك بیافكنیم:
بوته تریاك به دلیل سازش با هر آب و زمینی از قدیم الایام در اطراف دریای مدیترانه به صورت خود رو به دست می آمد و به علت داشتن گلهای زیبا، به تدریج به دست انسان كشت شد. نخست مصریان قدیم، سپس ساكنان آسیای صغیر (تركیه) و آنگاه یونانیان و بعد از آنها رومیان با این ماده (بوته تریاك و شیره آن) آشنا شدند. بقراط كه آن را Opium می نامید برای درمان بیماریها آن را تجویز می كرد. در كتابخانه ی "آجر نبشته" آشور بانیپال (۲۷۰۰ سال پیش) از آن به عنوان داروی مسكن نام برده شده است. اسكندر مقدونی آن را با خود از یونان به ایران آورد تا در صورت بیمار شدن سربازانش به آنها بخوراند و سپس آن را در شرق افغانستان (آن زمان آریانا یعنی سرزمین آرین ها خوانده می شد) كشت كرد. عربها كه در گسترش آن در آسیای جنوبی سهیم هستند، آن را داروی رفع سردرد می پنداشتند.
رازی نخستین شیمیدانی بود كه هزار سال پیش خواص شیمیائی تریاك را شناخت و آن را افیون Afiyun (واژه شكسته شده Opium) خواند. سپس ابن سینا در آزمایشگاه خود در اصفهان روی این ماده تجربه فراوان كرد و به اعتیاد آور بودن آن پی برد و توصیه كرد كه فقط برای رفع تسكین درد، درمان اسهال و اسهال خونی و چشم درد به طور موقت و مقطوع از آن استفاده شود. احتمالا از همین زمان این ماده تریاك Teriac (داروی مسكن) خوانده شده است. در آن زمان برای رفع تسكین درد شیره آن را به مقدار كم با عسل می خوردند. مصرف تریاك به میزان محدود بود زیرا خوردن زیاد آن باعث مرگ می شد. مغولها و تیموریان (تاتارها) اولین قومی بودند كه از تریاك به عنوان ماده مخدر استفاده كردند.
آنها این ماده را به سربازان خود می خوراندند تا در میدان جنگ از كشتن و كشته شدن نهراسند و فرار نكنند. استفاده از تریاك به عنوان ماده مخدر از قرن شانزدهم به تدریج معمول شد. انگلیسی ها پس از تصرف هند و دست یافتن به مزارع خشخاش این كشور به تجارت تریاك به كشورهای دیگر مخصوصا چین دست زدند كه به دو جنگ معروف به تریاك در قرن ۱۹ انجامید. احتمالا تشویق ایرانیان به كشیدن تریاك مربوط به همین دوره است. در قرن ۲۰، علی رغم ممنوعیت این ماده از سوی جامعه ملل (سابق) و سازمان ملل كشت تریاك در چند نقطه از جمله افغانستان و مثلث طلایی، و مصرف آن و مشتقاتش از جمله هروئین ادامه دارد.

دکتر نوشیروان کیهانی‌زاده

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز