سالروز تقسیم ایران میان انگلستان و روسیه، شرم آورترین رویداد استعماری قرن ۲۰ (در این روز ۳۱ اوت)

قرارداد تقسیم كشور مستقل و باستانی ایران با گذشته تابناكش به دو منطقه نفوذ انگلستان و روسیه در ۳۱ اوت سال ۱۹۰۷ میلادی میان این دو قدرت اروپایی در شهر سن پترزبورگ پایتخت آن زمان روسیه امضاء شد. دولت فرانسه برای رسیدن آن دو دولت به این توافق ماهها تلاش و واسطه گری كرده بود. هدف فرانسه، حل اختلافات روسیه و انگلستان بر سر ایران، افغانستان و تبت بود كه بدون رفع آن تشكیل یك اتحادیه نظامی این سه كشور به نام « تفاهم سه گانه » در برابر اتحادیه آلمان، اتریش و ایتالیا امكان پذیر نبود. فرانسه از تنها ماندن در برابر آلمان وحشت كرده بود.
«ادوارد گری» وزیر خارجه وقت انگلستان از حزب لیبرال همین نقشه را داشت ولی از آنجا كه مردی مرموز بود منتظر شد كه فرانسه دست به میانجیگری بزند تا انگلستان امتیاز قابل ملاحظه ای به روسیه ندهد. اختلافهای كشورهای اروپایی نتیجه رقابتهای استعماری آنها بود كه بالاخره به جنگ جهانی اول منجر شد. مورخان از موافقتنامه سن پترزبورگ به نام یك بی شرمی تمام عیار قدرتهای اروپایی در قرن ۲۰ یاد كرده اند.
طبق موافقتنامه سن پترزبورگ كه ستولیپین نخست وزیر وقت روسیه هم از قبل خواهان امضای آن بود، علاوه بر تقسیم ایران؛ افغانستان در دایره نفوذ انگلستان قرار گرفت تا مطمئن باشد كه هند را از دستش خارج نخواهند ساخت و تبت نیز به چین داده شد كه خود عملا تحت سلطه قدرتهای اروپایی، ژاپن و آمریكا بود و فقط اسماً استقلال داشت. در آن زمان، در ایران شاه ( محمدعلی شاه قاجار ) به روسیه، و مجلس كه از عمر آن یك سال بیشتر نمی گذشت به انگلستان نزدیك بود.
با وجود این، مجلس پس از دریافت نسخه ای از موافقتنامه آن را فوراً رد كرد و علی اصغر خان اتابك نخست وزیر وقت هنگام خروج از مجلس ترور شد. انگلستان بدون اعتناء به تصمیم مجلس، در منطقه نفوذ خود به مركزیت كرمان ، به دست ژنرال پرسی سایكس كه «تاریخ ایران» را هم نوشته است !! یك واحد نظامی به نام «اس. پی. آر» ایجاد كرد و روسیه نیز در منطقه نفوذ خویش واحد قزاق به وجود آورد و به دولت مركزی اخطار كرد كه «مورگان شوستر» آمریكایی خزانه كل ایران را كه به توصیه رئیس جمهوری وقت آمریكا برای اصلاح مالیه ایران اعزام شده بود بر كنار كند.
اوضاع بر همین منوال بود تا این كه در ۱۹۱۷ در روسیه انقلاب شد و « تفاهم مثلث » از میان رفت و انگلستان از این فرصت استفاده كرد و در صدد برآمد كه ایران را تماما تحت الحمایه خود قرار دهد. لنین كه متوجه دسیسه انگلستان شده بود همه دعاوی روسیه نسبت به ایران از جمله موافقتنامه سال ۱۹۰۷ سن پترزبورگ را لغو كرد و استقلال و تمامیت ایران را به رسمیت شناخت.
انگلستان كه قبلا انحصارا امتیاز نفت ایران را به دست آورده و بسیاری از رجال را مطیع خودساخته و در دست داشت از تصمیم خود دست نكشید. وثوق الدوله نخست وزیر وقت و دو تن از وزیرانش كه برای قبول تحت الحمایگی انگلستان رشوه نقدی كلانی گرفته بودند با این امر كه به قرار داد ۱۹۱۹ معروف است موافقت كردند.
در دهم ژانویه سال ۱۹۲۰ ایران به عضویت جامعه ملل پذیرفته شد و چون انگلستان، دیگر راهی جز پذیرفتن حاكمیت ایران نداشت، برای ادامه سلطه خود به طریق دیگر متوسل شد و سرتیپ رضاخان را كه دست پرورده افسران روس بود و پس از خروج قزاقخانه ها از دست روسها به فرماندهی تیپ قزاق منصوب شده بود تشویق و حمایت كرد تا دست به كودتا بزند و این عمل ۲۰ فوریه ۱۹۲۱ صورت گرفت.
دولت انگلستان به این هم قانع نشد و برای این كه در برابر گامهای بعدی لنین غافلگیر نشود ایران، تركیه و افغانستان را به در پیش گرفتن روشهای ناسیونالیستی (در برابر روش انترناسیونالیستی مسكو) و ایجاد دوستی و برنامه های دید و بازدید میان خود تشویق كرد كه مسكو هم بیكار نماند و با افغانستان قرارداد عدم تجاوز و بی طرفی امضا كرد. انگلستان برای تثبیت و توسعه امتیاز نفت، دولت رضا شاه را وادار به امضای قرارداد ۲۸ مه ۱۹۳۳ كرد كه بعدا ملت ایران به رهبری دكتر مصدق آن را لغو و صنعت نفت خود را ملی كرد كه پس از براندازی ۲۸ مرداد دوباره نفت ایران عملا در اختیار خارجی قرار گرفت.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز