استئوپروز ( پوکی استخوان )

ـ علامت و نشانه ها
در مراحل اولیه کاهش توده استخوانی معمولاً هیچ درد و علامت و نشانه ای وجود ندارد اما ممکن است علائم آن شامل موارد زیر باشد :
درد ناحیه پشت و کمر ،کاهش طول قد و همراه با خمیدگی و تغییر وضعیت ایستادن ،شکستگی مهره ها ، مچ ، هیپ ( لگن ) ، یا استخوان ها
ـ علل
قدرت و استحکام استخوان به توده و دانستیه استخوانی بستگی دارد و دانستیه نیز به کلسیم ، فسفر و دیگر محتویات معدنی استخوان بستگی دارد وقتی که یک استخوان مواد معدنی خود را از دست می دهد قدرت و استحکام خود را از دست می دهد .
دانشمندان هنوز در حال یافتن علتهای این بیماری هستند . ساخت و ساز استخوان به گونه ای است که به طور مداوم استخوان جدید ساخته شده و استخوانهای قدیمی از بین می روند که به آن شکل گیری مجدد استخوان یا نوسازی استخوان گویند این دوره نوسازی ۲ تا ۳ ماه طول می کشد . هنگامی که شما جوان هستید ساختن استخوان جدید بیش ازنابودی استخوانهای قدیمی اتفاق می افتد بنابراین افزایش توده استخوانی داریم . حداکثر توده استخوانی در ۳۰ سالگی وجود دارد و پس از آن به آهستگی سالانه ۳/۰ تا ۵/۰ از توده استخوانی کاسته می شود که البته کاهش مصرف و فقدان ویتامین D و کلسیم این کاهش را تسریع می کند .
در یائسگی هنگامی که استروژن پائین می افتد کاهش توده استخوانی به ۱ تا ۳٪ درسال افزایش می یابد این سرعت در حدود ۶۰ سالگی کاهش می یابد اما متوقف نمی شود زنانی که به سن پیری می رسند ممکن است ۳۵ تا ۵۰٪ توده استخوانی خود را از دست داده باشند که این وضعیت در مردان چیزی حدود ۲۰ تا ۳۵٪ است .
خطر استئوپروز به مقدار توده استخوانی بدن در سنین ۲۵ و ۳۵ سالگی و چگونگی سرعت کاهش این توده طی سالهای بعد بستگی دارد مقدار توده استخوانی بدن شما مانند یک بانک عمل می کند و ذخیره استخوان شماست که بعدها طی سالها از دست می دهید بکاربردن کلسیم و ویتامین D به اندازه کافی در رژیم غذایی مقدار این توده استخوانی و استحکام آن را تضمین می کند .
ـ عوامل خطر
تشخیص زودرس بسیار با اهمیت است شما ممکن است قادر به کاهش سیر بیماری باشید و یا اگر در معرض آن هستید پیشگیری نمائید . عوامل خطر به قرار زیر می باشند .
۱ - جنس : شکستگیهای ناشی از پوکی استخوان در زنان دو برابر مردان است زیرا زنان توده استخوانی کمتری در آغاز دارند و یا عمر طولانی تری هم دارند و همچنین آنها یک کاهش ناگهانی در استروژن را نیز در سن یائسگی تجربه می کنند که سرعت کاهش استخوان را تسریع می کند خانم های باریک و ظریف در معرض خطر بیشتری هستند . مردانی که هورمونهای مردانه ( تستوسترون ) در آنها پائین است نیز در معرض خطر بیشتری هستند .
۲ - سن : هر چه سن بالاتر می رود خطر پوکی استخوان نیز افزایش می یابد . مردانی که بیشتر عمر می کنند خطر بیماری بیشتری نیز دارند .
۳ - نژاد : شما اگر از نژاد سفید یا جنوب شرقی آسیا باشید در معرض بیشترین خطر ابتلا قرار دارید . نژاد سیاه کمترین خطر ابتلا را دارند .
۴- تاریخچه خانوادگی : داشتن مادر و یا خواهر مبتلا به پوکی استخوان خطر ابتلا در شما را بالا می برد .
۵ - استفاده از تنباکو یا سیگار : نقش آن به درستی دانسته نشده است اما محققین دانسته اند که تنباکو در ضعیف کردن استخوان نقش دارد .
۶ - مدت زمانی از طول عمر که یک زن می تواند استروژن تولید کند .
هر چه این مدت زمان طولانی تر باشد خطر پوکی استخوان کمتر است بعنوان مثال اگر شخصی دیرتر از معمول به یائسگی برسد شانس کمتری برای پوکی استخوان دارد و برعکس هر چه سن یائسگی کمتر باشد ( کمتر از ۴۰ سالگی ) در معرض خطر بیشتری قرار دارند .
۷ - داروها :
استفاده طولانی مدت از کورتون ها مثل پردنیزولون - کورتیزون - دگزامتازون - پردنیزون به استخوان صدمه می زند این داروها معمولاً در درمان آسم و روماتوئید آرتریت و پسوریازیس بکار می رود .
بالا بودن هورمونهای تیروئید نیز می تواند باعث کاهش توده استخوانی شود این شرایط زمانی که شما هیپرتیروئیدی ( پرکار تیروئید ) دارید و یا هورمونهای تیروئیدی جهت کم کاری تیروئید مصرف می کنید فراهم می شود که با انجام آزمایش مقدارTSH می توان در دوره درمانی مقدار هورمونها را کنترل کرد بعضی از دیورتیکها ( داروهای مدر و ادرار آورد ) مانند فورسماید ( لازیکس ) بومتائید ، اتاکرینیک اسید و ... که باعث آزاد شدن کلسیم از کلیه به داخل ادرار و دفع آن می شوند به استخوانها صدمه می زنند اگر شما در حال حاضر از این داروها استفاده می کنید به پزشک خود مراجعه کرده و از او بخواهید داروهای شما را تغییر دهد .
استفاده طولانی مدت از هپارین ، متوتروکسات ، بعضی داروهای ضد صرع و داروهای ضد اسید معده حاوی آلومینیوم نیز باعث کاهش توده استخوانی می شوند .
۸ - کاهش کلسیم دریافتی در طول زندگی و یا شرایطی که باعث کاهش جذب کلسیم شود . این شرایط شامل جراحی معده ، یا بیماریهای دستگاه گوارش مانند بیماری کرون ، بیماری کوشینگ و آنورکسیانوروزا ) نیز به استخوان صدمه می زنند .
۹ - شیوه زندگی بدون تحرک
بهداشت و سلامت استخوان از سن کودکی تضمین می شود . بررسی ها نشان داده اند بچه هائی که فعالیتهای فیزیکی بیشتری داشته اند دانسیته استخوانی بالائی هم دارند .
۱۰ الکلیسم مزمن :
برای مردان الکلیسم بیشترین عامل خطر شناخته شده است .
۱۱ - افسردگی :
مطالعات جدید نشان داده است زنانی که یک دوره افسردگی را تجربه کرده اند خطر بیشتری برای ابتلا به پوکی استخوان دارند .
ـ غربالگری و تشخیص
پزشکان با دانسیتومتری می توانند پوکی استخوان را در مراحل اولیه تشخیص دهند تا به حال آژمایش اصلی برای غربالگری پوکی استخوان روش DEXA بود اما در سال ۱۹۹۸ سازمان FDA ( دارو و غذا ) روش دیگری پیشنهاد کرد که در کمتر از ۱ دقیقه عوامل خطر را مشخص می کند این روش با استفاده از امواج صوتی انجام می شود ( سونوگرافی از پاشنه پا ) اما هنوز روش استاندارد DEXA می باشد اگر شما یک زن هستید و دارای شرایط زیر ، باید یک آزمایش دانسیتومتری انجام دهید .
۱- اگر از داروهایی استفاده می کنید که خطر ایجاد پوکی استخوان دارند .
۲- مبتلا به دیابت نوع I هستید ( نوع جوانان یا وابسته انسولین ) یا بیماریهای کبد ، کلیه و یا داشتن سابقه استئوپروز در خانواده
۳- دچار یائسگی زودرس هستید
۴- در بعد از یائسگی و سن بیش از ۵۰ سال و دارای حداقل یک ریسک فاکتور استئوپروز هستید .
۵ - در دوره بعد از یائسگی وسن بالای ۶۵ بوده و هیچگونه آزمایش دانسیتومتری نداشته باشید . پزشکان عموماً دانسیتومتری را برای مردان پیشنهاد نمی کنند زیرا این بیماری در مردان کمتر مشهود است .
ـ عوارض
شکستگی شایعترین و بیشترین عارضه می باشد . شکستگی معمولاً در مهره ها و لگن که تحمل کننده مستقیم وزن هستند اتفاق می افتد . شکستگی مچ دست بر اثر افتادن نیز شایع است . شکستگی متراکم و درهم فرورونده مهره های کمری باعث کاهش طول قد می شود .
شکستگی لگن دومین شکستگی شایع بر اثر استئوپروز است .
ـ درمان
بهترین راه پیشگیری از پوکی استخوان در زنان هورمون درمانی است ( HRT ) اما تمام اثرات HRT مفید و مثبت نیست . مصرف HRT بعنوان یک ترکیب درمانی از استروژن و پروژسترون می تواند منجر به اثرات جانبی جدی دیگری شود . بنابراین باید با پزشک خود راجع به مصرف آن مشورت نمائید . HRT به اشکال مختلف در دسترس هستند مانند قرص ،‌چسب ، کرم ، حلقه واژینال با پزشک خود مشورت کنید تا مناسبت ترین نوع را برای شما تجویز نماید .
داروهای دیگر غیر از HRT که مفید هستند عبارتند از :
۱ - بیسفسفناتها :
مانند استروژن این دسته داروئی نیز باعث مهار بازجذب استخوان می شود نگهداری و محافظت از توده استخوانی و حتی افزایش دانسیته استخوانی در مهره ها و لگن .
مشهورترین داروی این گروه آلندرونات ( فساماکس ) است که تا ۵۰٪ از شکستگیهای لگن و مهره ها جلوگیری می کند از عوارض جانبی این دارو می توان به تهوع ، درد شکم و سوزش مری اشاره کرد .
۲- رالوکیفن
۳- کلسی تونین
۴- تاموکسی فن
۵ - استاتین ها که داروهای کاهنده کلسترول خون می باشند مشاهدات نشان داده است زنانی که به مدت یکسال از این داروها استفاده می کنند احتمال شکستگی استخوانی در آنها کاهش یافته است .
ـ پیشگیری
۱ - مصرف مقدار کافی ویتامین D و کلسیم
زنان در مرحله قبل از یائسگی و در مرحله یائسگی که HRT مصرف می کنند به ۱۲۰۰ میلی گرم کلسیم و ۴۰۰ واحد ویتامین D روزانه نیاز دارند . زنانی که در سن بعد از یائسگی هستند و HRT مصرف نمی کنند و آنهائی که استروئید مصرف می کنند و پوکی استخوان آنها بخاطر این دارو است به ۱۵۰۰ میلی گرم کلسیم و ۸۰۰ واحد ویتامین D نیاز دارند . مردان بالای ۶۵ سال ۱۵۰۰ میلی گرم کلسیم نیاز دارند و مردان زیر ۶۵ سال به ۱۰۰۰ میلی گرم کلسیم نیاز دارند .
بعضی مواقع مصرف کلسیم حمایتی باعث یبوست می شود که در این موارد مصرف زیاد مایعات ( آب ) و فیبرهای غذائی کمک کننده است . بعلاوه باید نوع کلسیمی که مصرف می کنیم بررسی شود . فسفات کلسیم و سیترات کلسیم کمتر باعث یبوست می شود منابع غذائی غنی از کلسیم شامل شیرکم چربی ، ماست کم چربی ، بروکلی ، آب پرتقال ، سرشیر ، کنسروماهی ، پنیر می باشد .
۲- ورزش : ورزش باعث استحکام هر چه بیشتر استخوانها و کاهش سرعت تحلیل آن می شود ترکیب ورزشهای کششی و ورزشهای سنگین کمک کننده است .
۳ - نکشیدن سیگار : سیگار کشیدن سرعت تحلیل استخوان را افزایش می دهد . این مکانیسم شاید بعلت ایجاد کاهش استروژن در زنان و کاهش جذب کلسیم از روده ها صورت بگیرد .
۴- هورمون درمانی : که در سنین یائسگی مؤثر است .
۵- دوری کردن از الکل
۶ - محدود کردن مصرف کافئین : دو تا سه فنجان قهوه در روز صدمه ای به ما نمی زند بشرطی که از کلسیم لازم استفاده کنیم .
ـ مراقبت های شخصی
۱- حفظ صحیح وضعیت بدنی : باید در ایستادن و راه رفتن دقت کرد . سر را بالا نگهداشت و پشت را صاف کرد (از خم شدن و قوز کردن بپرهیزید ) سینه را به جلو بدهید و ... این امر سبب می شود تا از وارد کردن ضربه و صدمه به ستون مهره ها جلوگیری شود هنگامی که می نشینید یا رانندگی می کنید یک بالشتک کوچک در پشت خود قرار دهید از خم شدن بیش از حد هنگام نوشتن یا خواندن پرهیز کنید .
هنگام خم شدن زانوی خود را خم کنید نه مچ را و ستون مهره های خود را در حالت صاف و مستقیم قرار دهید .
۲- از زمین خوردن پرهیز کنیم ( کفش پاشنه کوتاه بپوشیم و پشت کفش خود را نخوابانیم . کفپوش مناسب برای منزل تهیه کنیم تا باعث زمین خوردن نشود ) .
۳- هنگام ایجاد درد حتماً به پزشک مراجعه کنیم .

منبع : واحد مرکزی خبر