«یورو» پنج ساله شد

سیصد میلیون اروپایی با یك پول واحد به داد و ستد می پردازند. امری كه تا یك نسل قبل غیرقابل تصور بود. اگرچه هنوز آینده «تجربه پولی شگرف» چندان روشن نیست اما، پول واحداروپایی، در همین مدت اندك نیز توانسته است تغییرات بزرگی در تمامی عرصه های حیات اروپایی به وجود آورد. البته یورو در پنج سال گذشته با جزر و مدهایی روبرو بود، اما پیوسته بر نقش آن در صحنه اروپا و جهان افزوده شد.تولد «یورو» در فرایند همپیوندی اروپا در دوران پس از جنگ جهانی دوم مقطعی تعیین كننده بود. در واقع، تلاش پنجاه ساله مردم اروپا برای ایجاد یك اتحاد سیاسی كه بلافاصله پس از پایان گرفتن جنگ جهانی دوم آغاز شد، با رواج «یورو» به بارنشست. این رویداد تاریخی، سه مرحله مهم را پشت سرگذاشت. در مرحله اول، تمامی محدودیت ها از سر راه جابه جایی آزادسرمایه میان كشورهای اروپایی برداشته شد و این امر تا جولای ۱۹۹۰ كاملاً تحقق یافت. لیرالیزه شدن كامل بازار سرمایه و تشكیل «بازار واحداروپایی» تأثیری عمیق بر شرایط مالی این قاره داشت. اما، گردش سریعتر نقدینگی در بازارهای مالی، اصطكاك میان نرخ های متفاوت ارز و رژیم های متفاوت ارزی را دو چندان كرد. مراحل دوم و سوم فرایند پول واحد اروپایی، با «پیمان اتحادیه اروپایی» كه در ماستریخت (Mastricht) به امضا رسید، آغاز شد. در واقع، این پیمان، سنگ بنای اولیه پول واحداروپایی بود. در این پیمان برای مشاركت آینده كشورهای اروپایی در قلمرو «یورو» معیارهایی وضع شد كه مهمترین آنها به چهارعرصه تورم، نرخ بهره، نرخ ارز و هزینه های دولتی مربوط می شد. در مرحله دوم، ساختارهای نهادین برای منطقه پولی اروپا ترسیم شد كه تأسیس «انستیتوی پولی اروپا» به مثابه گام نخست برای تأسیس «بانك مركزی اروپا» از آن جمله بود. در مرحله سوم كه از اول ژانویه ۱۹۹۹ آغاز شد، ۱۱كشور اروپایی، ارزش پول خود را در برابر «یورو» تثبیت كردند.
ساختار مالی و پولی جدیدانتشار پول واحد، بمعنی اتخاذ سیاست پولی واحد است. به موجب پیمان «ماستریخت» بانك مركزی اروپا (ECB) شخصیتی كاملاً مستقل داشته و با استفاده از یك سلسله ابزارهای اولیه (مانند تثبیت قیمتها و غیره) از ارزش «یورو» دفاع می كند. سرنوشت بانك های مركزی كشورهای عضو چه می شود؟ مجموعه این بانكها، ضمن ادغام در ساختار بانك مركزی اروپا «سیستم یورو» را به وجود آورده اند كه در واقع، شبكه اجرایی قدرتمندی برای اجرای سیاستهای پولی است كه بانك مركزی اروپا آن را تدوین كرده است. هماهنگ كردن تیم پرداخت ها، انجام عملیات ارزی و اداره ذخایر خارجی اروپا، از جمله وظایف این سیستم به شمار می آید.مدیران بانكهای مركزی كشورهای اروپایی، همراه با هیأت مدیره بانك مركزی اروپا؛ «شورای اداری بانك مركزی اروپا» را كه عالی ترین مرجع تصمیم گیری و سیاستگذاری پولی برای كل منطقه پولی اروپا به شمار می رود، تشكیل می دهند. موفقیت تجربه پول واحد اروپایی تا حدود زیادی در گرو موفقیت این نهاد فراملیتی است. بانك مركزی اروپا در مدتی اندك توانست به نهادی مستقل و قدرتمند تبدیل شود كه موفقیت آن تاحدود زیادی مدیون استقلال واقعی آن و استراتژی شفافی است كه در زمینه تثبیت قیمتها در پیش گرفته است. بانك مركزی اروپا از همان بدو فعالیت، حداكثر سقف مجاز برای افزایش بهای كالاهای مصرفی را در اروپا، دودرصد تعیین كرد.اتحادیه پولی جدید، پیامدهایی نیز برای مالیه عمومی كشورهای عضو به دنبال داشت. اگرچه بانك مركزی اروپا، مسؤولیت منحصر به فرد سیاستگذاری پولی را برعهده دارد. اما، وظیفه سیاستگذاری مالی و ساختاری، همچنان برعهده كشورهای عضو است. به موجب پیمان ماستریخت، كشورهای اروپایی باید بامدنظر قراردادن اصل «منافع مشترك اروپا» سیاستگذاریهای مزبور را انجام دهند. مشكل اساسی اینجاست كه همپیوندی پولی اروپا باید از ناحیه بودجه گذاری مالی سالم همه اعضا مورد حمایت قرارگیرد. پیمان ماستریخت نیز برای ایجاد حداقل هماهنگی در این زمینه، كشورهای عضو را از «كسری مالی هنگفت» برحذر داشته است. این هدف، در «پیمان ثبات و رشد اروپا» با دقت بیشتری تعریف شده است. هدف اصلی این پیمان، حفظ سیاستگذاری های سالم مالی اعضا از طریق كنترل ونظارت دائم و در صورت لزوم وضع مجازات های مناسب برای خاطیان است.
تحول «یورو»
در پی پیدایش نهادهای جدید، محدوده جغرافیایی «یورو» نیز دستخوش تغییر اساسی شد. با پذیرش یونان به عنوان عضو دوازدهم منطقه «یورو» این منطقه پولی، شامل تمامی اعضای اتحادیه اروپایی به جز ۳كشور شد: اتریش، بلژیك، فنلاند، فرانسه، آلمان، یونان، ایرلند، ایتالیا، لوكزامبورگ، هلند، پرتغال و اسپانیا. هنگام امضای قرارداد ماستریخت، به كشورهای انگلیس و دانمارك فرصت داده شد جایگزینی پول خویش را با «یورو» برای مدت معینی به تعویق بیندازند. به سوئد نیز امكان داده شد در اولین فرصت پس از تاریخ تعیین شده، نسبت به جایگزینی «یورو» اقدام كند. اكنون از میان این سه كشور، تنها دانمارك ارزش پول خود (كرون دانمارك) را در برابر «یورو» به حالت شناور نگه داشته اما نوسان آن را در چارچوب مجاز تعیین شده اتحادیه اروپایی، محدود نگه داشته است.
انتظار می رود ۱۰ كشور جدیدی كه بتازگی به اتحادیه اروپایی پیوسته اند نیز دیر یا زود «یورو» را جایگزین پول ملی خود كنند و البته هنوز هیچ تاریخ معینی برای این كار در نظرگرفته نشده است. علاوه بر معیارهایی كه در پیمان ماستریخت برای همگرایی كشورهای اروپایی ذكر شده، هر كشوری كه می خواهد وارد منطقه «یورو» شود، باید حداقل دوسال قبل از ورود، ارزش پول خود را در برابر «یورو» تثبیت كند.باتوجه به تنوع گسترده ای كه از نظر ترتیبات ارزی میان ۱۰كشور تازه وارد وجود دارد، چشم انداز رواج یورو در این كشورها چندان روشن نیست. به نظرمی رسد این كشورها نخست باید از «یورو» به عنوان «پول مرجع» (reference money) و «پول تنظیم كننده» استفاده كنند و سپس آن را به عنوان جایگزین پول ملی به كار گیرند. اما، تصمیم گیری درباره زمان مناسب برای اعمال این برنامه (چنانچه تجربه انگلیس و دانمارك نشان داد) كاری بس پیچیده و دشوار است و در نهایت هر كشوری باید خود رأساً در این باره تصمیم بگیرد.
پول بدون مرز
در پهنه جهانی، «یورو» در مقایسه با دلار آمریكا، نقش پول درجه دو را ایفا می كند. بانك مركزی اروپا به هیچ وجه سعی نمی كند بطور تصنعی براین نقش تأثیربگذارد. باوجود این باتوجه به ابعاد اقتصادی منطقه یورو و میراث به جا مانده از پولهای ملی، نقش یورو به مثابه پول بین المللی، دور از انتظار بوده است.باید توجه داشت نقش پول بین المللی نیز مانند پول ملی است: واحد شمارش، واسطه مبادله و معیار ارزش.در حال حاضر، نیمی از معاملات خارجی منطقه یورو با این پول انجام می شود. اطلاعات منتشره ازسوی بانك مركزی اروپا درباره نقل و انتقال یورو (اسكناس های یوروی خارج شده منهای یوروی وارد شده به منطقه) حاكی است بیش از ۳۰میلیارد یورو، یا نزدیك به ۱۰درصد از كل یوروی در حال گردش، از ژانویه ۲۰۰۲ تا ژوئن ۲۰۰۳ در تملك ساكنان غیرمنطقه ای بوده است.مهمترین نقش بین المللی یورو در بخش خصوصی، ایفای نقش معیار ارزش گذاری برای داراییهای مالی است. تا پایان سال ۲۰۰۳ بیش از ۵۱كشور خارج از منطقه یورو، این پول را به عنوان پول مرجع، یا پول پشتوانه انتخاب كرده و ذخایر ارزی خود را با آن نگه داشته و محاسبه می كرده اند. روسیه نیز سعی می كند در سبد پولی خود نوعی توازن شصت به چهل درصد را میان یورو و دلار آمریكا حفظ كند. انتظار می رود با تحولاتی كه منطقه یورو پیش رو دارد هر روز بر نقش و قدرت این پول، به مثابه یك پول بین المللی، افزوده شود.
گاهشمار بازار واحد اروپایی
۱۹۴۵: پایان جنگ جهانی دوم و اشغال برلین توسط متفقین
۱۹۴۷: «پرده آهنین» جنگ سرد، شرق و غرب اروپا را از هم جدا كرد.
۱۹۵۰: «رابرت شاومن» وزیر خارجه فرانسه پیشنهاد ادغام صنعت زغال و فولاد اروپا را مطرح كرد.
۱۹۵۲:اتحادیه زغال و فولاد اروپا) (ECSC با شركت شش كشور بلژیك، آلمان غربی، لوكزامبورگ، فرانسه، ایتالیا و هلند تشكیل شد.
۱۹۵۷: شش كشور عضو اتحادیه زغال و فولاد اروپا، پیمان رم را امضا كردند كه به موجب آن «اتحادیه انرژی اتمی اروپا» (EURATOM) و جامعه اقتصادی اروپا (EEC) تشكیل شد.
۱۹۶۷: ECSC، ِ EURATOM و EEC در كنار یكدیگر ادغام شدند و شورای وزیران اروپا و كمیسیون اروپا را تشكیل دادند.
۱۹۷۳: دانمارك ، ایرلند و انگلیس به جامعه اقتصادی اروپا پیوستند.
۱۹۷۹: نخستین انتخابات مستقیم پارلمان اروپا انجام شد.
۱۹۸۱: یونان به جامعه اقتصادی اروپا پیوست.
۱۹۸۶: اسپانیا و پرتغال به جامعه اقتصادی اروپا پیوستند. «قانون اروپا واحد»به تصویب رسید كه كلیه اعضا را ملزم می كرد برای تشكیل بازار واحد كالا، خدمات، سرمایه و كار گام بردارند.
۱۹۸۹: دیوار برلین فروریخت.
۱۹۹۲: پیمان ماستریخت درباره تشكیل اتحادیه اروپایی به امضا رسید. در این پیمان، تشكیل اتحادیه پولی و اقتصادی اروپا، با پول واحد و تحت هدایت بانك مركزی اروپا پیش بینی شده بود.
۱۹۹۵:اتریش ، فنلاند و سوئد به جامعه اقتصادی اروپا پیوستند.
۱۹۹۷: اعضای اتحادیه اروپا «پیمان رشد و ثبات» را امضا كردند.
۱۹۹۹:اتحادیه اقتصادی و پولی اروپا، با متوقف شدن قابلیت تبدیل پولهای ملی به یورو، تحقق پیدا كرد.
۲۰۰۱: اسكناس ها و سكه های یورو، جایگزین پول ملی ۱۲كشور اروپایی شد.
۲۰۰۳: «پیمان نیس» (Nice Treaty) در مورد چگونگی گسترش اتحادیه اروپایی امضا شد.
۲۰۰۴: از اول ماه مه این سال، ۱۰ عضو جدید به اتحادیه اروپایی پیوستند. این اعضا عبارتند از: قبرس، جمهوری چك، استونی، مجارستان، لتونی، لیتوانی، مالت، لهستان، اسلواكی و اسلونی. از :Finance and Development