بررسی روابط روسیه و ترکیه

تزار روس با ترسیم چنین استراتژی ای اعتبار خاندان «رومانف» را در تهاجم به شرق و تصرف سرزمین هایی دانست كه در قلمرو امپراتوری عثمانی قرار داشت. سه سال بعد جنگ سختی میان روس ها و ترك ها آغاز شد كه پایان آن به تخلیه بخش های بزرگی از اروپای شرقی، سواحل دریای سیاه و قسمت هایی از قفقاز از نیروهای ترك انجامید.«پاسكوویچ» كه سرمست از پیروزی های خیره كننده علیه ایرانیان بود در جنگ بر ضد عثمانی ها نیز فرماندهی روس ها را به عهده گرفت. وی پس از تصرف ارزروم قصد اشغال استانبول از راه «سیواس» را كرد. امپراتور تضعیف شده عثمانی كه از اندیشه های جاه طلبانه فرمانده روسی به شدت بیمناك شده بود بی درنگ معاهده و صلح تحمیلی روس ها را پذیرفت و این البته آغازی بر فروپاشی امپراتوری بزرگ عثمانی بود.هر چند نزدیك به دو قرن از آن سال ها می گذرد و ترك ها و روس ها پس از پشت سر گذاشتن تاریخی پرفراز و نشیب قصد از سرگیری فصل تازه ای از مناسبات را دارند اما مردم تركیه هرگز جنایت های روس ها علیه كشورشان را فراموش نمی كنند.تیتر درشت روزنامه پر شمارگان و تاثیرگذار «آكشام» پس از سفر رئیس جمهوری روسیه به تركیه تحت عنوان «دشمنان قدیمی دوستان خوبی شده اند!» موید این نكته است كه افكار عمومی ترك ها هنوز تنفر عمیقی از سیاست های تجاوزكارانه تزارها در سده های گذشته دارند. از چند ماه پیش زمزمه سفر عالی ترین مقام روس پس از پنج قرن به تركیه مطرح شد و اوایل ماه سپتامبر «ولادیمیر پوتین» در استراحتگاه خود در سواحل دریای سیاه آماده پرواز به آنكارا بود كه خونین ترین حادثه گروگانگیری تاریخ روسیه در مدرسه ای واقع در شهر بسلان اوستیای شمالی رخ داد. این موضوع موجب شد تا پوتین با لغو سفرش به تركیه به سرعت خود را به مسكو رسانده و خود فرماندهی عملیات نجات گروگان ها را به عهده گیرد.سرانجام پس از گذشت سه ماه از این حادثه یكشنبه گذشته رئیس جمهوری روسیه به دعوت همتای ترك خود وارد تركیه شد. او پس از شلیك ۲۱ گلوله توپ در ضیافت شام احمد نجدت سزر شركت كرد.در حالی كه سه هزار پلیس امنیت جان وی را به عهده گرفته بودند بیش از دو هزار نفر در استانبول با ریختن به خیابان ها فریاد كشیدند «پوتین قاتل را از كشور اخراج كنید.»چند روز پیش از این سفر تاریخی نیز نیروهای امنیتی تركیه ۱۲ نفر از چچنی های شورشی را در استانبول و آنكارا دستگیر كردند.در سال های اخیر رهبران دو كشور گام های بزرگی را برای برقراری روابط عادی و فراموش كردن روابط تاریخی خصمانه علیه یكدیگر برداشته اند. البته تلاش های همه جانبه دو طرف همواره با تردیدهایی همراه بوده است كه این تردیدها به مشی و استراتژی آنها در حوزه قفقاز و دیگر حوزه ها برمی گردد.لا در نظر گرفتن فروپاشی جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ و در ارزیابی روابط جمهوری های فدراتیو روسیه و تركیه هیچ سالی به اندازه سال ۱۹۹۵ پر تنش در روابط مسكو و آنكارا نبوده است. سفرهای پی درپی مقام های تركیه به جمهوری های ترك زبان آسیای مركزی و قفقاز و به تبع آن برگزاری سومین نشست سران جمهوری های آذربایجان، تركمنستان، قرقیزستان و ازبكستان به همراه تركیه و تحت عنوان نشست كشورهای ترك زبان در قرقیزستان موجب حساسیت هایی در مسكو شد. اظهارات تند رهبران وقت تركیه علیه دولت روسیه بر شدت این حساسیت ها افزود و این اقدام آنكارا تلاشی برای ترویج اندیشه های پان تركیسم در منطقه آسیای مركزی و قفقاز تلقی شد. «بوریس یلتسین» كه اندكی بر بحران های سیاسی و اقتصادی ناشی از فروپاشی كمونیسم فائق آمده بود در پاسخ به نشست ترك زبانان در بیشكك، پارلمان در تبعید كردهای تركیه در مسكو را تشكیل داد. این امر موجب احضار سفیر روسیه به وزارت خارجه تركیه شد و روابط دو كشور تیره تر شد. پیش از آن نیز روس ها به شركت تركیه در قراردادهای نفتی غرب با جمهوری آذربایجان، تنظیم و اجرای اساسنامه چگونگی عبور كشتی های تجاری از تنگه بسفر و داردانل، حمایت این كشور از شورشیان چچنی و اصرار و فشار ترك ها به روس ها برای اجرای قرارداد كاهش سلاح هسته ای به آنكارا هشدارهایی را داده بودند. سرانجام دو طرف با دست برداشتن از سیاست های تنش زا گام هایی را برای عادی سازی روابط برداشتند. دو كشور به ویژه در منطقه آسیای مركزی و قفقاز همكاری های مشتركی را آغاز كرده اند. اساس این همكاری های مشترك را «اسماعیل جم» و «ایوانف» وزیران خارجه وقت تركیه و روسیه در سال ۲۰۰۱ در نیویورك پایه گذاری كردند كه براساس آن دو وزیر با امضای موافقتنامه ای درهای همكاری های مشترك در جغرافیای بزرگ اوراسیا را باز كردند.از آن پس روابط دو كشور رو به گرمی نهاد. تعمیق روابط سیاسی بر روابط بازرگانی و اقتصادی نیز تاثیر مثبت گذاشت. برابر آمار سازمان بازرگانی خارجی تركیه، حجم مبادلات بازرگانی دو كشور در سال ۱۹۹۸ میلادی ۴۱۸ میلیون دلار بود. این در حالی است كه حجم صادرات روسیه به تركیه تنها در نیمه نخست سال جاری میلادی ۸/۳ میلیارد دلار و صادرات تركیه به روسیه در همین مدت به ۳/۸۱۲ میلیون دلار رسید.به نظر می رسد با امضای بیانیه دوستی و مشاركت چند بعدی توسط ولادیمیر پوتین و «احمد نجدت سزر» روسای جمهوری دو كشور و پافشاری بر ضرورت همكاری های دوجانبه، حجم مبادلات بازرگانی و اقتصادی مسكو و آنكارا از این هم فراتر برود. به نحوی كه روزنامه «صباح» حجم مبادلات اقتصادی پس از مذاكره رهبران دو كشور را نزدیك به ۲۰ میلیارد دلار عنوان كرد.با وجود موفقیت های اقتصادی و بازرگانی دو كشور هنوز در پاره ای از مسائل سیاسی و امنیتی اختلاف نظرهای عمیقی دارند ترك ها در برنامه درازمدت اقتصادی و سیاسی خود تمایل دارند تا بندر «جیهان» را به پایانه انرژی در منطقه تبدیل كنند. بر این اساس «رجب طیب اردوغان» نخست وزیر تركیه در میز مذاكره به رئیس جمهوری روسیه پیشنهاد كرد تا كشورش نفت مورد نیاز خود را با راه اندازی خط لوله نفت و گاز از خاك تركیه به خارج منتقل كند. این پیشنهاد به شدت از سوی پوتین رد شد در مقابل وی خواهان رفع محدودیت های اعمال شده از سوی ترك ها در تنگه های «بسفر» و «داردانل» شد.از دیگر سو ترك ها حضور پوتین در كشورشان را مغتنم شمرده و از وی در كاهش تحریم های جهانی علیه جمهوری ترك قبرس كمك خواستند رئیس جمهوری روسیه با ابراز امیدواری به حل و فصل بحران قبرس در چارچوب طرح صلح دبیركل سازمان ملل متحد تلاش های آنكار را در حل و فصل بحران قبرس ستود.اما منطقه حساس و اختلاف نظر اساسی دو طرف جایی است كه روس ها برخلاف آمریكایی ها، انگلیسی ها و اتحادیه اروپا از پذیرفتن حزب پ ك ك (حزب كارگران كردستان تركیه) به عنوان یك حزب تروریستی خودداری می كنند از این رو «وجدی گونول» وزیر دفاع تركیه در ملاقات «سرگئی ایوانف» از وی خواست تا كشورش این حزب را در فهرست احزاب و گروه های تروریستی قرار دهد. ایوانف نیز با اشاره به دستگیری چند تروریست تبعه ترك در حوادث اخیر تروریستی روسیه و با یادآوری ضرورت مبارزه با تروریسم، خواستار برخورد جدی مقام های آنكارا با حامیان شورشیان چچنی و گروه های جدایی خواه از خاك روسیه شد.افزون بر این دو كشور هرگز نتوانستند بر سر مسئله گرجستان به توافق هایی برسند زیرا آنكارا به دلیل گذشتن خط لوله نفتی باكو _ تفلیس _ جیهان از جمهوری گرجستان خواهان آرامش در این جمهوری است و از دولت تفلیس در برابر جمهوری های جدایی خواه آبخازیا و اوستیای جنوبی حمایت می كند. اما مسكو به علت ترس از گسترش نفوذ ناتو به قفقاز و جلوگیری از تبدیل شدن گرجستان به پایگاهی برای آمریكایی ها، سیاست خارجی خود را در حمایت از جدایی خواهان آبخازی و اوستیای جنوبی استوار كرده است.
با این وجود سفر ولادیمیر پوتین به تركیه از اهمیت فوق العاده ای برای دو طرف برخوردار بود. دو كشور گرچه در برخی مسائل سیاسی و استراتژیك اختلاف نظرهای عمیقی داشتند اما در زمینه اقتصادی، بازرگانی، نظامی و گردشگری به توافق های مهمی دست یافتند.واقعیت این است كه آنكارا به دلیل عضویت در پیمان ناتو رابطه و دوستی عمیق با واشینگتن، تلاش برای پیوستن به اتحادیه اروپا و حل شدن در پیمان های غربی و نگرش خاص خود به حوزه قفقاز و آسیای مركزی هرگز نمی تواند شریك استراتژیك خوبی برای روس ها باشد اما این نكته را نیز نباید نادیده انگاشت كه روابط سیاسی تركیه و روسیه همواره در عقب روابط اقتصادی بوده است از این رو سفر پر طمطراق رئیس جمهوری روسیه به تركیه پیش از آن كه دستاوردی سیاسی و استراتژیك برای مسكو و آنكارا داشته باشد یك سفر اقتصادی بود.

منبع : باشگاه اندیشه