روان شناسی ورزش/گام مثبت

با چنین دیدگاهی امروزه فاصله بین كشورهای پیشرفته و عقب افتاده را می توان با رفع موانع موجود و افزایش سرعت بكارگیری دانش فنی در همه زمینه ها كاهش داد.
در این راستا برای توسعه و ترویج پدیده های مختلف اجتماعی می توان رشد و گسترش ورزش را مورد توجه جدی قرار داد. زمینه های تحقیقاتی انجام شده و آثار و نتایج حاصل از آنها نشان می دهد كه برای رسیدن به این هدف الزاما باید در گام اول به سراغ «روان شناسی ورزش» رفت.
امروز ضرورت انجام تحقیقات در روان شناسی ورزشی در سطح جهان مورد تأكید قرار گرفته است. موضوعات و روش های متفاوتی در این زمینه مطرح شده و مكانیزم های فیزیولوژیكی و روان شناختی و حتی روان درمانی و روان پریشی در ورزشكاران مرتبا مورد مطالعه و تحقیق صاحبنظران قرار می گیرد.
یكی از مباحث اصلی در این رابطه این است كه آیا برای توسعه علم روان شناسی در ورزش روش ها و آزمون های ویژه ای مورد نیاز است و یا می توان از دیگر زمینه های روان شناسی آنها را قرض گرفت؟
در آغاز قرن جدید تأكید بر اهمیت فعالیت بدنی در بالا بردن كیفیت زندگی اجتماعی مرتبا افزوده می شود و تحقیقات میان رشته ای در زمینه مسائل تندرستی و بهداشتی در این رشته جایگاه واقعی و اصل خود را پیدا كرده است. ما باید بر همكاری نزدیك تر نظریه و عمل بین تحقیقات بنیادی و كاربردی در ورزش و دیگر عوامل اجتماعی اصرار ورزیم. در عین حال یك گام مثبت در جهت تمهید تازه ای در روان شناسی ورزش، همكاری های نزدیك بین طرح ها و برنامه هایی است كه بیشتر جنبه بین المللی دارد تا انسان ها را در سراسر جهان در ورزش و فعالیت بدنی بهتر و بیشتر درك كنیم. نباید فراموش كنیم كه به هر حال فشارهای روانی بیش از هر عامل دیگری باعث تحلیل انرژی جسمی ورزشكاران و افراد مختلف و كاهش لذت بردن آنها از ورزش و پیروزی و موفقیت در دیگر پدیده های اجتماعی می شود. به خوبی اثبات شده است ضعف روانی ورزشكاران عملكرد آنان را در مسابقات كاملا تحت تأثیر قرار داده است. به علاوه فشارهای روانی سبب تعارض در قهرمانان می شود و صدمات بدنی را به شدت افزایش می دهد، فشارهای شدید روانی ورزشكاران را زودتر به مرز بازنشستگی می رساند و می توان گفت كه فشار روانی مرضی است كه نه تنها ورزشكاران، بلكه تمامی افراد مختلف جامعه به آن مبتلا می شوند. خوشبختانه برنامه ها و روش های تنش زدایی مناسب و مطلوبی تشخیص داده شده كه چنانچه با آموزش های اولیه و ضروری توسط افراد متخصص به كار گرفته شوند، این روش ها در زدودن تنش های مزاحم بسیار مؤثرند. فراموش نكنیم كه مشاوران روانی می توانند در افزایش انرژی روانی ورزشكاران و همچنین تمامی مردم بسیار مؤثر باشند.
برای معرفی بهتر علم روان شناسی ورزش گفت وگویی با دكتر «حمید محمدزاده» مدرس روان شناسی انستیتو بین المللی كشتی ایران انجام داده ایم كه آن را می خوانیم:
* روان شناس ورزش كیست و گروه هدف آن چه كسانی هستند؟
- در ابتدا بهتر است به جای روان شناس ورزشی، عنوان مربی مهارت های روانی را به كار گیریم چراكه این عنوان ترجمان بهتری از نقش روان شناس ورزشی را بیان می كند. مربی مهارت های ذهنی فردی است كه به پرورش، افزایش و هدایت انرژی روانی و ذهنی ورزشكار در زمینه اعتمادبه نفس، تمركز، مدیریت صحنه و جایگزینی سریع تر اثرات تمرینات جسمانی بر ذهن می پردازد. با این تعریف به سادگی می توان مربی تمرینات ذهنی را از روان پزشكان، متخصصان اعصاب و روان شناسان متمایز كرد. حیطه فعالیت مربی تمرینات ذهنی انسان های سالمی هستند كه برای رسیدن به یك هدف خاص قابلیت های خود را می باید افزایش دهند و حیطه فعالیت روان پزشكی و روان شناسی براساس كمك به افرادی می باشد كه باید با دخالتی درمانی به خط نرمال جامعه بازگردند.
* با این تعریف صرفا یك روان شناس و یا یك روان پزشك را نمی توان یك مربی مهارت های ذهنی دانست؟
- روان شناسی ورزش تخصصی مستقل است كه افراد فعال در این زمینه می توانند از شاخه های پزشكی (پزشكی ورزشی)، روان پزشكی، روان شناسی و یا متخصصانی از رشته های تربیت بدنی باشند. متخصصان در هر یك از این رشته ها می توانند با آموزش و آشنایی با این مقوله به فعالیت در آن بپردازند ولی الزامی در این كه یك مربی تمرینات ذهنی یك پزشك، روان شناس یا كاوشگر تربیت بدنی باشد وجود ندارد.
* آیا در حال حاضر متخصصینی در زمینه مهارت های ذهنی فعالیت دارند یا نه؟ در صورت مثبت بودن علت عدم توسعه و مقبولیت آن را چه می دانید؟
- همانطور كه متذكر شدم خوشبختانه از تمامی رشته ها متخصصان قابلی در زمینه روان شناسی ورزشی داریم، ولی به علت پاره ای از موانع آن طور كه باید این رشته جایگاه خود را پیدا نكرده است. به نظر بنده علت این امر دو چیز است: ۱- «عدم اطلاع رسانی صحیح و كامل از طرف متخصصان این امر» . توضیحاً این كه به خاطر مشخص نبودن مرز بین روان شناسی ورزشی و سایر رشته های روان شناسی، عده ای از افراد با حسن نیت و عدم آگاهی از این مقوله وارد صحنه شده اند و چون مسیر حركت صحیح نبوده به جامعه ورزشی چنین القاء شده كه بودن یك روان شناس و یا روان پزشك بیانگر این است كه حتما ما دچار مشكل روانی هستیم و چون چنین مشكلی در افراد احساس نمی شد مخالفتی نسبت به فعالیت این دسته از متخصصان بوده است. مثالی در این زمینه گویای این مطلب است: یك فرد ورزشكار وقتی در صحنه رقابت ورزشی قرار می گیرد، دچار اضطراب و ترس می شود روش برخورد با این مشكل در روان شناسی ورزشی با سایر روش ها كاملا متفاوت است، ولی چون این مشكل از نظر یك روان شناس و یا یك متخصص اعصاب به صورت یك بیماری تلقی شده در آن مسیر تعریف شده خود اقدام به حل مشكل می نماید، درصورتی كه همانطور كه قبلا اشاره شد روش برخورد در فردی كه از سطح نرمال جامعه بالاتر است با فردی كه تلاش می شود به سطح نرمال جامعه برگردد متفاوت می باشد. ۲- «عدم احساس نیاز به این رشته». در اینجا این نكته شایان ذكر است، مدت هاست كه فرهنگ كار گروهی در بین آحاد جامعه رو به توسعه است به نحوی كه افرادی كه با این طرز تفكر هم مخالف هستند ژست افرادی كه به كار گروهی علاقمند هستند را می گیرند. باید این باور در همگان اشاعه پیدا كند كه همه چیز را همگان دانند. تمامی امور از جمله ورزش دارای زیرشاخه متعددی شده تا ورزشكار بهتر و سریع تر به آمادگی های لازم برای كسب عنوان های ورزشی برسد. اما متأسفانه هنوز عده ای در جامعه ورزشی عقیده به تك محوری عمل كردن دارند كه خوب ماحصل آن همین خواهد شد كه به چشم می بینیم، به هدر رفتن وقت و سرمایه ملی و در پایان ناكامی و سرشكستگی و توجیه!
* شما بیان نمودید از شاخه های مختلف علمی می توان به روان شناسی ورزشی رسید، حال این سؤال مطرح می شود در بین این زیرمجموعه ها كدامیك در صحنه عمل مؤثرند؟
- هدف در تمامی مسیرها یكی است: افزایش توان روحی ورزشكار برای كسب موفقیت در زمینه ورزشی همانطور كه برای طی كردن یك مسیر از وسیله های مختلف می توان استفاده برد، در این مقوله هم می باید با این دیدگاه به موضوع نگاه كرد. لذا می باید محاسن و معایب هر روش را شناخته و بهترین را به كار گرفت. اختلاف روش ها را می توان براساس سرعت عمل و میزان اثربخشی مقایسه نمود. تعدادی از این تكنیك ها در زمان كوتاه و به طور مستقیم بر روی ذهن اثر می گذارد كه برای عده كثیری از ورزشكاران این روش مناسب است و تعدادی دیگر از تكنیك ها همراه مشاوره، برگزاری جلسات و پرداختن به اصلاح رفتاری به نتایج مربوطه می رسند.
* اضطراب به عنوان یك عامل منفی در صحنه رقابت های ورزشی همیشه مطرح بوده. به نظر شما راه حل مناسب چیست؟
- اگر میزان اضطراب در یك فرد را بین صفر تا صد درجه بندی كنیم، تا شماره ۲۰ برای بلندشدن از خواب و شروع فعالیت های روزانه را لازم و مثبت می دانند. ولی با افزایش عوامل تنش میزان كارایی و بهره وری در افراد كاسته می شود. همچنین این عوامل می توانند تمركز و هماهنگی عصبی عضلانی در فرد را كاهش دهند و در نتیجه افزایش خطا و اشتباه فاصله فرد را با نتیجه مطلوب زیادتر می كند.
اضطراب در یك ورزشكار به چندین عامل بستگی دارد كه ۳ علت از همه مهمتر است:
۱- نگرش غلط ورزشكار نسبت به نقش خود در صحنه رقابت های ورزشی
۲- عدم كسب نتایج مطلوب در مسابقات ورزشی
۳- عوامل خارجی و محیطی
یكی از بهترین وظایف مربی تمرینات ذهنی كنترل اضطراب و افزایش توان روحی ورزشكار می باشد،برای این كار با تكنیك های مختلفی كه قبلا ذكر شد می توان به طور مستقیم و یا با اصلاح رفتاری به تغییر نگرش و عملكرد او اقدام نموده تا توان و انرژی روانی ورزشكار به جای تخریب و از بین بردن قوای فكری و جسمی او به افزایش توان و كارایی منجر شود.
* اشاره فرمودید كه عوامل خارجی می تواند موجب ایجاد تنش و به تبع آن عملكرد ورزشكار را نیز تحت الشعاع قرار دهد، لطفاً در این زمینه توضیح بیشتری بدهید؟
- عملكرد یك ورزشكار در یك رقابت ورزشی تنها به خود برنمی گردد، در واقع یك ورزشكار خواست و اراده جمعی را به موفقیت یا شكست مبدل می كند. لذا توانایی ها و ضعف های گروهی نیز در نحوه اجرای وظایف یك ورزشكار مؤثر هستند. تشویق ها، خشم ها، نگرانی ها و یأس های جمعی به میزان زیادی می توانند در ورزشكاری كه آمادگی روحی مناسبی را در زمان برگزاری رقابت ورزشی نداشته اند ایفا كند. از این گروه عواملی كه با ورزشكار یا تیم ورزشی در ارتباط مستقیم تری هستند مثل مدیر تیم، مسئول فنی، مربی و سایر كادر فنی با اعمال و رفتار خود می توانند نتیجه مثبت و یا منفی را برای تیم ایجاد كنند. حل این مشكل نیازمند وقت و هزینه زیادی می باشد كه بهترین عامل مؤثر در این زمینه نقش رسانه های جمعی جهت افزایش آگاهی و تنظیم خواست و رفتار تماشاگران می باشد. البته یك مربی تمرینات روحی می تواند با افزایش توان روحی و منسجم نمودن قوای فكری یك ورزشكار، نقش مؤثر عوامل محیطی را به حداقل برساند. به طور مثال یك مربی تمرینات ذهنی قادر است میزان اثرگذاری عوامل محیطی از قبیل هیجانات و هیاهوی تماشاگران را در برگزاری مسابقه در خانه خود یا خانه حریف به میزان قابل ملاحظه ای كم كند، تا ورزشكار بهتر بتواند قابلیت های خود را بدون توجه به تشویق و یا بی توجهی تماشاگران به نمایش گذارد.