از اوفارل تا برانکو و مصطفی دنیزلی/نقش مربیان خارجی در فوتبال ایران

هر كشوری بنا بر شرایط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی راهكارهای مناسبی را برای خود اندیشیده و با تلاش و كوشش سعی در ایجاد زمینه های مناسب اجتماعی در كشورش می نماید.
اما در یك جمع بندی همه كشورهای جهان چه غنی و چه فقیر در یك نقطه وجه اشتراك دارند و آن ایجاد زمینه های تفریحی و ورزشی برای مردم كشورشان است كه این شرایط در كشورهای مختلف دارای نقاط ضعف و قوت است.
ورزش، امروزه به عنوان یك ضرورت در تمامی جوامع مطرح است و می رود كه خود را به عنوان یكی از نیازهای اولیه انسان در جایگاه اجتماعی مطرح نماید و در این میان پیشرفت علم و اهمیت انسان به خود باعث گردید كه دانش پژوهان با تعمیق بیشتری به اثرات ورزش در روح و جسم انسان بپردازند و تاثیرات مثبت و منفی آنرا برای مردم تبیین كنند و با حرفه ای شدن رشته های ورزشی این پدیده در بسیاری از كشورهای جهان به عنوان یك منبع درآمد سرشار، اقتصاد این كشورها را تحت تاثیر خود قرارداده و باعث رشد آن گردیده است.
در این رشد بحث مدیریت و آموزش بسیار مهم است .بعضی از فنون مدیریت و مربیگری را می توان امری ذاتی دانست كه اگر معتقد به این باشیم به جای تلاش برای یادگرفتن و آموختن، باید دنبال ژن شناسی باشیم. حتی اگر مدیریت و مربیگری ارتباطی با وراثت داشته باشد، قسمت عمده ای از آنها اكتسابی و آموختنی است.
بحث مدیریت و مربیگری در ورزش به خصوص فوتبال ابعاد مختلفی را شامل می شود.
یكی از مسایل و مباحث داغ همیشگی فوتبال ایران موضوع مربیان آن است. دغدغه های تیم ملی و باشگاهی برای انتخاب مربی، ملاك های موفقیت مربی در تیم، ایرانی و خارجی بودن مربی و ... در موقعیت های مختلف نقل محافل می شوند.
به راستی از مربیانی كه در ایران كار كرده اند، عملكرد كدامیك موفق تر است؟ داخلی یا خارجی؟ چرا هیچیك از مربیان داخلی به اندازه بعضی از بازیكنان و حتی داوران، شهرتی جهانی پیدا نكرده اند؟
ملاك های ارزیابی مربیان چیست؟
۱ _ دانش فوتبال ۲ _ خودباوری و تعهد ۳ _ تفكر منطقی ۴ _ روانشناسی نفوذ ۵ _جامعه شناسی فرهنگی ۶ _ آمادگی های شخصیتی.
براساس ملاك های فوق می توان روندی را برای ارزیابی انتخاب كرد. اگر هر ملاك را به صورت یك طیف درنظر بگیریم كه از یك تا صد قابل نمره گذاری باشد آنگاه می توان جایگاه فرد را در هر ملاك پیدا كرد.به راستی مشكل مربیان ایرانی كجاست؟ شاید مهم ترین مشكل مربیان ایرانی در عدم نگرش تعاملی آنان به ملاك های موفقیت است. مربیان ما در ملاك های ذكرشده حالت تعادلی ندارند. اگر دانش فوتبال دارند در تفكر منطقی ضعیف هستند. اگر با مسایل جامعه شناختی آشنا هستند خودباوری لازم را ندارند. اگر به ارزیابی تك تك مربیان معروف فوتبال ایران بپردازیم خواهیم دید كمتر كسی نمره قابل قبولی در همه ملاك ها می گیرد.یكی احساسی است، یكی بیش از حد منظم است، دیگری فقط تئوری های خوب می داند، یكی عصبی است و یا درباره دانسته هایش غلو می كند.باید قبول كنیم در هر رده فوتبال ایران به مربیان خارجی خوب و بزرگ نیاز داریم.
داستان حضور مربی خارجی در فوتبال ایران از دهه چهل آغاز شد. پس از اینكه مرحوم حسین صدقیانی آموخته های جدیدی را از بلژیك به ایران آورد، لزوم این مربیان حس شد. از ماساروش مجارستانی، ایگورنتو تا ماساروشی و رایكوف كه بعدها به باشگاه ها نیز سرایت كرد. تاج _ استقلال كنونی _ با رایكوف و جكیچ حركت می كرد، نیرو اهواز گامبوش مجار را داشت.
لیادین روس با ذوب آهن كار می كرد، فرانس فان بالكوم مربی شهباز بود. آلن راجرز انگلیسی بنای پرسپولیس هجومی را گذاشت. یاگودیچ با جوانان كار می كرد و فرانك اوفارل تیم ملی تازه ای را ساخت.
گرانترین مربی خارجی كه در زمان رژیم سابق به ایران آمد فرانك اوفارل بود. مربی مستعفی منچستریونایتد در ازای ۸۰ هزار پوند و حقوق ماهیانه ۵ هزار پوند به تهران آمد.
حشمت مهاجرانی می گوید: از جمع مربیان خارجی كه در زمان گذشته به ایران آمدند، رایكوف از همه تاثیرگذارتر بود. او خیلی زود فارسی را یاد گرفت .سعی می كرد به بهترین وجه ممكن كار كند تا در تهران بماند. حقوق رایكوف قابل مقایسه با مربیان ایرانی نبود. او در تیم ملی سالیانه ۲۰ هزار دلار هم نمی گرفت. در تاج درآمد سالیانه اش ۱۰۰ هزار دلار شد و در سال ۱۳۵۶ از آرارات حدود همین پول را برای یكسال گرفت.اما اوفارل قیمت بالایی داشت. او درس بزرگی به فوتبال داد. تعریف می كرد كه باید دیكتاتوری با نرمش دیپلماسی همراه باشد.
روزی در بازی منچستریونایتد و لیورپول درحالی جرج بست را به عنوان بازیكن فیكس به میدان فرستاد كه یك هفته غیبت داشت، او آمد و ۳ گل به لیورپول زد.بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تمام مربیان خارجی شاغل در ایران كشور را ترك كردند. جنگ تحمیلی، تعطیلی لیگ فوتبال كه حدود ۱۵ سال به درازا كشیده شد. اولین مربی خارجی كه بعد از انقلاب اسلامی به ایران آمد واسیلی گوجا رومانیایی بود كه یك اتفاق باعث حضور او شد. گوجا به عنوان یك تكنسین تراكتورسازی به تبریز آمد اما پس از یك مذاكره اتفاقی با مدیرعامل وقت تراكتورسازی به قسمت تربیت بدنی منتقل شد و به عنوان یك مربی تمام وقت سرمربی تیم های تراكتورسازی شد با حقوقی ماهیانه حدود ۳ هزار دلار.
حضور او فوتبال آذربایجان را متحول كرد، كریم باقری، اكبر ذوالمجدیان، سیروس و غلامحسین دین محمدی، علی باغمیشه، نیك فكر و.... محصول سازندگی آن مربی رومانیایی بود. بعد از او كمیته ملی المپیك در سال ۱۹۹۱ تصمیم به آوردن یك مربی خارجی كرد و بونژاك مجاری به تهران آمد اما مربیان وقت تیم ملی ازجمله علی پروین با حضور او مخالفت كردند و او به طور موقت به استقلال تهران پیوست اما نه به عنوان سرمربی چراكه منصور پورحیدری نیز تنها به شرطی بونژاك را قبول می كرد كه زیرنظر او كار كند. روز اول كار بونژاك در استقلال وقتی نفرات می دویدند او صمد مرفاوی را به دلیل اینكه غلط می دوید از جمع جدا كرد كه با واكنش مربیان مواجه شد؛ «این جوان _ مرفاوی _ ملی پوش استقلال است» و بونژاك متعجب می گفت حداقل بگذارید ایرادات فنی اش را برطرف كنم. در آن دوره مرفاوی آقای گل تهران شد . استقلال قهرمان بازی های فوتبال باشگاه های تهران و در نهایت نایب قهرمان آسیا.پس از بونژاك در استقلال، كشاورز تیم متحول آن زمان كه حالا دیگر اثری از آن نیست یك مربی روس گمنام را استخدام كرد به نام گونجارو كه او نیز در مقابل ستاره های آن زمان كشاورز خیلی زود قافیه را باخت و به حاشیه رفت. بعد از گوجا بیشترین تاثیر مربی خارجی را سكوموروخوف روس در استقلال و یورگن گده در كشاورز داشتند و این سه زمینه ساز حضور دوباره مربیان خارجی در ایران شدند.زمانی كه امیر عابدینی رییس فدراسیون فوتبال شد مشخص بود كه تیم ملی پس از ۱۶ سال صاحب مربی خارجی خواهد شد. ابتدا آری هان بازیكن افسانه ای هلند برای هدایت تیم ملی آمد. روز اول هان را با یك وانت پیكان به ورزشگاه بردند و فردای آن روز هفته نامه پهلوان به آری هان تهمت صهیونیست زد. هان به بهانه ثبت نام پسرش به آمستردام رفت و دیگر به ایران بازنگشت. پس از او فدراسیون عابدینی با استانكو پوكلوپوویچ كرده است به توافق رسید و استانكو مربی تیم ملی ایران شد با حقوقی سالیانه ۱۲۵ هزار دلار اما عمر استانكو در تیم ملی به چهار ماه هم نرسید چراكه عمر ریاست فدراسیون عابدینی نیز به شش ماه نرسید.
اما بزرگترین مربیانی كه به ایران آمدند، تومیسلاو ایویچ و میروسلاو بلاژویچ بودند. ایویچ برای جام جهانی ۹۸ فرانسه آمد اما در فرانسه یك ایرانی روی نیمكت ذخیره ها نشست.
حقوق ایویچ سالیانه چهارصد هزار دلار بود كه بخشی از آنرا «پوما» پرداخت می كرد. بلاژویچ نیز برای اینكه تیم ملی را راهی جام جهانی ۲۰۰۲ كند به تهران آمد. او به همراه كادرش _ برانكو و فخرالدین بگوویچ _ پانصد هزار دلار در سال دریافت كرد. بلاژویچ پس از ناكامی در راه صعود به جام جهانی از ایران رفت، اما دستیارش، برانكو ایوانكوویچ ماندنی شد و با هر موفقیت قیمتش بالاتر رفت و اكنون با قراردادی حدود ۳۰۰ هزار دلار می تواند برای سومین بار تیم ملی ایران را جهانی كند.
در رده باشگاهی، فولاد اهواز نیز با بگوویچ تحولی شگرف را ایجاد كرد تا پس از جنگ تحمیلی، خوزستان بار دیگر استعدادهای بسیاری را به فوتبال تحویل دهد، در سالهای اول بگوویچ فقط حقوق ماهیانه می گرفت اما اكنون با قراردادی ۳۰۰ هزار دلاری سرمربی تیم الوصل امارات است. در رده باشگاهی، پاس تهران در این فصل یكی از بزرگترین مربیان جهان را به استخدام درآورده است. مصطفی دنیزلی سرمربی سابق تیم ملی تركیه اكنون سرمربی پاس است. دنیزلی مربی است با حقوقی سالیانه یك میلیون دلار اما او با قیمتی بسیار پایین تر به تهران آمد. در مذاكرات اولیه دنیزلی به هیچ وجه زیربار نمی رفت. او می گفت من با قیمتی بالاتر از یك میلیون دلار به تهران می آیم و جالب اینكه در متن اولیه قرارداد باشگاه پاس و دنیزلی نوشته شده بود. «قرارداد ۱۸ ماهه با دنیزلی با مبلغ یك میلیون و یك دلار!» كه با مخالفت مسوولان ورزش نیروی انتظامی مواجه شد و در نهایت مصطفی دنیزلی با قراردادی یك و نیم ساله و با مبلغ ۴۸۰ هزار دلار به ورزشگاه دستگردی آمد. هرچند برای قهرمانی در ایران و سوپرجام باشگاه های آسیا پاداش های ویژه ای برای او در نظر گرفته اند.در حال حاضر در لیگ برتر و جام آزادگان مربیان خارجی بسیاری دیده می شوند.
در لیگ برتر، گمالوویچ (استقلال)، زوبل (پرسپولیس)، فرانچیچ (فولاد)، لوكابوناچیچ (استقلال اهواز)، مصطفی دنیزلی (پاس)، زینودویچ (صباباتری) و استانكو (سپاهان) حضور دارند و در لیگ دسته اول، گئورگ پاپیان ارمنی مربی ایرانجوان بوشهر است، ماریال پوشینتك در پاسارگاد حضور دارد و ارنست میدن دورپ سرمربی تراكتورسازی است.از جمع مربیان خارجی این فصل تاكنون، یشیچ از پگاه، فلوگ از عقاب و دوردیف از صنعت نفت اخراج شدند.
به هرحال هم اكنون گرانترین مربی خارجی در تهران مصطفی دنیزلی است. آیا او می تواند تاثیر مربیان ارزانتری چون برانكو، بگوویچ، گوجا و... را داشته باشد و یا مانند بلاژویچ و ایویچ با مدتی كوتاه نیز چهره ای ماندگار داشته باشد.