تقلا برای یک فرآیند معنادار (۲)

بنابراین، ایالات متحده چه رفتاری را در قبال فرآیند كلی انتخابات در عراق در پیش خواهد گرفت؟ برخی اطلاعات تحلیلی خاص می تواند به روشن شدن موضوع كمك كند. در نوامبر ۲۰۰۴ «مارتینا اوتاوی» عضو بنیاد خیریه بین المللی صلح كارنگی (CEIP) طی مقاله ای در روزنامه واشینگتن پست خاطرنشان ساخت كه اعضای سفارت آمریكا در بغداد مطمئن نیستند كه آیا ایالات متحده لازم است خطر برگزاری یك انتخابات واقعی (دموكراتیك) را در عراق به جان بخرد. آنها به جای آن ترجیح می دهند كه زمینه را برای برگزاری یك انتخابات غیررقابتی فراهم آورند تا در سایه آن بتوانند اهداف از پیش تعیین شده خود را حاصل كنند. آنها فشار زیادی را برای تشكیل یك «ائتلاف بزرگ» از احزاب سیاسی بزرگتر در عراق وارد می آورند. ایده تشكیل «ائتلاف بزرگ» هدفی جز پیش بینی پذیر ساختن نتایج انتخابات را دنبال نمی كند. بنابراین همان طوری كه در دوران تشكیل «شورای حكومتی عراق» شاهد بودیم، قدرت بین افراد، احزاب و گروه های مختلف تقسیم خواهد شد و دیگر هیچ حزبی نخواهد توانست بر دیگران تفوق پیدا كند. به علاوه، تحقق این فرض به معنای حصول اطمینان از این موضوع خواهد بود كه «احزاب مذهبی شیعه نخواهند توانست به یك پیروزی كامل دسترسی پیدا كنند». به بیان دیگر خانم «اوتاوی» از تلاش ایالات متحده برای جذب احزاب شیعه در ائتلاف بزرگ به عنوان زمینه ساز كاهش نفوذ شیعیان در آینده سیاسی عراق یاد می كند. سیستم انتخاباتی عراق از نوامبر ۲۰۰۴ بدین سو دستخوش اصلاحات اندكی شده است تا به زعم عده ای زمینه برای رقابت شدیدتر نامزدها فراهم شود، اما همان طوری كه خانم «اوتاوی» در مقاله اش قید می كند، برگزاری انتخابات رقابتی واقعی نتیجه ای جز پیروزی قاطع یك گروه از شیعیان به بار نخواهد آورد. ائتلاف مورد حمایت ایالات متحده (در صورت برگزاری چنین انتخاباتی) هرگز به درجه رفیعی از مشروعیت نائل نخواهد شد. در یك سطح متفاوت برخی تحلیلگران و روزنامه نگاران مستقل به شواهدی دست یافته اند كه نشان می دهد بعضی از موسسات، بنیادها و سازمان های غیردولتی آمریكایی عهده دار ایفای یك نقش فعال در انتخابات حساس در ممالك دیگر هستند. اما آنچه در این میان تا حد زیادی بحث برانگیز می نماید توجه به این نكته مهم است كه مساعدت صوری این قبیل سازمان های غیررسمی كه بعضاً پیمانكار نیز هستند بی غرض نیست. آنها در انتخابات مختلف به حمایت و پشتیبانی مالی و لجستیكی از نیروهایی همت گماشته اند كه انتظار می رفته است در صورت انتخاب شدن در راستای منافع آمریكا حركت كنند.
«جاناتان استیل» خبرنگار روزنامه انگلیسی گاردین اطلاعات مفصل تری را در مورد پیشینه حمایت این بنیادهای مخفی آمریكایی از یك نامزد در برابر نامزدهای دیگر در انتخابات مختلف به دست می دهد. این كار، به زعم خبرنگار گاردین با توسل به شیوه های گوناگون از قبیل بازاریابی خیالی به نفع یك نامزد خاص، راه اندازی وب سایت های متعدد به منظور تبلیغ پیرامون یك ایده خاص و انجام نظرسنجی های جانبدارانه (فرضی) انجام می شود. «استیل» در ادامه می نویسد كه الگوی دیپلمات های آمریكایی همواره بر ایجاد هماهنگی، بازاریابی و توزیع مناسب انواع كمك های مالی و مشورتی این قبیل نهادها بنیان نهاده شده است، اما نكته اینجاست كه این كمك ها فقط در اختیار یك گروه از شركت كنندگان در انتخابات قرار می گیرد: گروهی كه با منافع جاری و آتی ایالات متحده در آن كشور سنخیت بیشتری داشته باشد. او به نمونه های متعددی از این قبیل جانبداری ها در تاریخ معاصر اشاره می كند و نتیجه می گیرد كه این راه خوبی برای آغاز یك دموكراسی نیست (The Nation, December۲۰ ,۲۰۰۴ ).
«مت كلی» خبرنگار آژانس خبری آسوشیتدپرس نیز با درج مقاله ای به افشای هویت بسیاری از این نهادها و موسسات آمریكایی می پردازد كه در انتخابات مختلف در اطراف و اكناف دنیا به نفع یك نامزد یا گروه سیاسی خاص وارد عمل شده اند. در این میان نام موسسات شناخته شده ای از قبیل آژانس آمریكایی توسعه بین المللی (UAID)، بنیاد خیریه ملی دموكراسی (NED)، موسسه بین المللی جمهوریخواهی (IRI)، موسسه ملی دموكراتیك (NDI) و موسسه آمریكایی صلح (USIP) دیده می شود. طبق ادعای «جاناتان استیل» ناظران انتخاباتی و مشاوران آمریكایی در قالب این الگو اجیر می شوند تا بر روی سازماندهی گروه ها تمركز كرده و یك استراتژی جامع انتخاباتی را طرح ریزی كنند. در فرآیند اجرایی انتخابات، نظرسنجی ها نقش قابل ملاحظه ای را ایفا می كنند. روزنامه نیویورك تایمز نیز در ۲۱ دسامبر ۲۰۰۴ گزارش داد كه برخی اعضای كنگره آمریكا هم اینك به طرح این سئوال مشغولند كه آیا ۵۸ میلیون دلاری كه ایالات متحده طی دو سال گذشته در اوكراین هزینه كرد عملاً «هدف براندازی دولت را در انتخابات اخیر تعقیب می كرده است»؟ برخی از مردم عراق تاكنون متقاعد شده اند كه ایالات متحده در پشت صحنه شدیداً به فعالیت مشغول است تا نتایج انتخابات را به نفع خویش مصادره كند. یك نویسنده در روزنامه مستقل «الفرات» در این رابطه به مقاله ای اشاره می كند كه به تازگی در روزنامه واشینگتن پست درج شد و طی آن از تخصیص میلیون ها دلار كمك مالی از سوی دولت آمریكا برای حمایت از برخی چهره های سرشناس و احزاب عراقی در انتخابات آینده سخن به میان آمده بود، ضمن آنكه به زعم نویسنده مقاله مذكور قرار است آژانس های جاسوسی ایالات متحده نیز دستی در انتخابات داشته باشند تا نهایتاً نتیجه مطلوب برای زمامداران آمریكایی حاصل شود.
در بحبوحه روابط استعماری سنتی اوایل سده بیستم میلادی كه در آن انگلستان و فرانسه بر بخش های وسیعی از جهان حكمفرمایی می كردند وجود عوامل سرسپرده كاملاً رویت پذیر بود. اما در عصر جهانی سازی و نئولیبرالیسم، این مفهوم دچار دگرگونی شده و عوامل سرسپرده به طور غیرمستقیم برای مقاصد خاص تربیت می شوند. در اینجا باید اعتراف كنیم كه بسیاری از نامزدهای انتخابات عراق كه از معروفیت بیشتری برخوردارند و در آینده به احتمال قریب به یقین مسئولیت نگارش قانون اساسی جدید این كشور را برعهده خواهند داشت یا به طور مستقیم از مدت ها پیش از تهاجم نظامی آمریكا در مارس ۲۰۰۳ با واشینگتن همكاری كرده اند یا لااقل از بدو ورود نیروهای اشغالگر به این كار اشتغال داشته اند. در آغاز، «احمد چلبی» رئیس كنگره ملی عراق به عنوان فرد مورد اعتماد پنتاگون (وزارت دفاع آمریكا) نقش بارزی را در تحولات پس از جنگ برعهده گرفت، اما درست پس از خاموش شدن آتش جنگ كه او به تعمیق روابط خود با سازمان های شیعی همت گماشت، سریعاً از چشم مقامات آمریكایی افتاد و حتی پرونده ای را نیز در یك دادگاه عراقی پیش روی خویش گشوده دید.
«ایاد علاوی» عضو پیشین حزب حاكم بعث است كه سال ها قبل بغداد را به مقصد ممالك بیگانه ترك كرد و در ۱۹۷۶ به تاسیس گروه اپوزیسیون «آشتی ملی عراق» (INA) همت گماشت. در همان زمـــان، وی از یك سوءقصد تروریستی كه توسط ماموران رژیم «صدام» در لندن (پایتخت انگلیس) به اجرا گذاشته شد جان سالم به در برد. «علاوی» اكنون ادعا می كند كه از حمایت صدها مقام حكومتی و حزبی سرخورده از اغفال رژیم سابق برخوردار است. اپوزیسیون متعلق به «علاوی» همكاری نزدیكی را با آژانس اطلاعات مركزی آمریكا (CIA) و نیز سازمان جاسوسی انگلیس (MI۶) پایه ریزی كرد و اكنون نیز گفته می شود كه از حمایت مالی پنهانی دولت ایالات متحده برخوردار است و از عربستان سعودی نیز پول نقد دریافت می كند (روزنامه گاردین).
«ایاد علاوی» در صورت فراهم شدن زمینه های لازم برای برگزاری یك انتخابات واقعاً رقابتی شانس چندانی برای موفقیت نخواهد داشت. بنابراین، ائتلاف بزرگی از نامزدهای انتخاباتی طرفدار «علاوی» گرد او سازماندهی شده اند تا بلكه بتوانند با ائتلاف شیعیان عراقی به رقابت برخیزند. علاوه بر این دو (چلبی و علاوی)، عده كثیری از افرادی كه طی یكی دو سال اخیر عملاً بر مناصب موقت حكومتی تكیه زده اند درصدد برآمده اند تا در مجمع ملی آینده كرسی هایی را به خود اختصاص دهند و در نتیجه در مرحله آتی تاریخچه سیاسی عراق نقش بارزتری را از خود به نمایش بگذارند.
• موضع آیت الله «سیستانی»
آیت الله العظمی «سیستانی» روحانی گوشه نشین شیعه كه دوران طولانی تهدید و ارعاب «صدام» را تحمل كرد و از سوء قصدهای متعدد به جان خویش از زمان آغاز لشگركشی آمریكا و متحدان اش در مارس ۲۰۰۳ به عراق جان سالم به در برد، كسی است كه ندرتاً در ملأ عام ظاهر می شود و غالباً نشان داده است كه از نفوذش می تواند برای خنثی كردن طرح های ایالات متحده و متحدان عراقی اش استفاده كند. هرچند، او تاكنون طی شش سال اخیر فقط یك بار از محوطه خانه اش در نجف بیرون آمده است (آن هم ناخواسته برای معالجه ناراحتی قلبی كه با اعزام به لندن در آگوست گذشته بهبود یافت)، اما نقش تعیین كننده ای را در گذار عراق به محله جدید ایفا كرده و در این راه تاكنون توانسته است در بیشتر منازعات خویش با مقامات آمریكایی سربلند ظاهر شود.
به عنوان مثال، وقتی «پل برمر» حاكم منصوب پیشین آمریكا در عراق در تابستان ۲۰۰۳ تلاش می كرد تا یك قانون اساسی جدید را به قلم منصوبین عراقی خویش تهیه و تصویب كند، آیت الله «سیستانی» ضمن صدور فتوایی هشدار داد كه فقط یك هیات منتخب از جانب مردم عراق قادر خواهد بود تا وظیفه نگارش قانون اساسی را بر عهده بگیرد. در نتیجه، آمریكایی ها از موضع اولیه خویش عقب نشینی كردند. در نوامبر ،۲۰۰۳ وقتی «برمر» تلاش می كرد تا یك حكومت موقت را از طریق انتصابات شخصی و رای گیری غیرمستقیم بر سر كار بیاورد، آیت الله «سیستانی» فتوا داد كه فقط از طریق برگزاری انتخابات مستقیم می توان این كار را انجام داد.
ایالات متحده چندی پیش اعلام كرد كه چون وضعیت داخلی عراق بحرانی است، بنابراین برگزاری انتخابات كامل و رأی گیری در این كشور تا زمانی كه یك تفاهم ملی كامل حاصل نشود امكان پذیر نخواهد بود. دستیاران آیت الله «سیستانی» بلافاصله در مقام پاسخگویی برآمدند و اعلام كردند كه اوراق جیره بندی غذایی صادر شده برای هر خانواده عراقی می تواند به عنوان اسناد شناسایی در انتخابات عراق مورد استفاده قرار بگیرد. و این همان چیزی است كه اكنون در عراق در حال اتفاق افتادن است. وقتی «برمر» به ایالات متحده سفر كرد تا بنای یك «فرایند گذار» را برای آینده عراق استوار سازد، به اعتقاد بیشتر ناظران، این كار را تا حد زیادی با هدف خشنود سازی آیت الله «سیستانی» انجام داد.
آمریكایی ها، به بیان ساده، «میلی به برگزاری انتخابات طبق یك جدول زمان بندی شده نداشتند». «محمد عبدالجبار» دبیر روزنامه «صباح» و یك سیاستمدار شیعه ضمن بیان این مطلب می افزایـــــد: «در این بین، سیستانی نقش اصلی را در متقاعد ساختن آنها به گردن نهادن به اجرای این فرایند ایفا كرد.» در این فرایندها، ایالات متحده به آسانی می تواند روی مزایای حضور نظامی اش در عراق سرمایه گذاری كند. با وجود این، اقتدار روحانی آیت الله «سیستانی» كه حاصل معنویت، تساهل مداری، خردورزی، سیاست همكاری و سازماندهی خوب او است چالش سهمگینی را در برابر هرگونه اقتدارطلبی از جانب آمریكایی ها كه خود را مسلح به دو سلاح پول و نظامی گری می دانند به نمایش خواهد گذاشت. از این رو، واشینگتن تاكنون با عقلانیت خاصی به رویارویی با پایگاه قدرت آیت الله «سیستانی» تن نداده است.
• نتیجه گیری
از وقتی كه اسلامگرایان شیعه به عراق بازگشته اند، صبر و عقلانیت خویش را زمینه ساز مدارا در برابر تحریكـــــات دیگران قرار داده اند. آنها تحمل فراوانی را از خود به نمایش گذاشته انـد، چه در حال حاضر و چه در گذشته. شیعیان اگرچه با نوعی بی رغبتی نزد هموطنان اهل تسنن خویش در رابطه با انتخابات مواجه شده اند، اما رفتارهای رهبران آنها نشان می دهد كه آنها در آینده در جست وجوی راه هایی برای مشاركت دادن سنی ها در اركان حاكمیت بر خواهند آمد. در پایـان، هر چه هست، مردم عراق از شیعیان گرفته تا اعراب اهل تسنن و كردها باید هوشیارانه با تحریكات هدفمند آمریكایی ها به مقابله برخیزند و پایه های تاسیس یك عراق آزاد را در سایه همیاری و همدلی بنا نهند.

منبع : باشگاه اندیشه