از ایستگاه بی سیم تا رادیوی سراسری

شكل گیری رادیو سراسری ایران به سال های ۱۳۱۰ و ۱۳۱۱ برمی گردد كه دستگاه بی سیم در جاده قدیم شمیران در حوالی پل سید خندان فعلی با نام اداره بی سیم دایر می شود و گاهی مواقع با موج این بی سیم برنامه های رادیوهای خارجه را می گرفتند و بیشتر به آهنگ ها و موسیقی اقمار شوروی سابق از جمله آذربایجان و تاجیكستان توجه می شد كه با سیم كشی و نصب بلند گو در كاخ رضا شاه این موسیقی ها برای دربار پخش می شد و از همان سال ها دولت به فكر تاسیس یك رادیو می افتد و این تصمیم را به اطلاع رضا خان می رسانند و او هم در تماس با آلمانی ها با شركت تلفونكن طرف قرار داد می شود و موضوع رادیو را به اطلاع این شركت آلمانی می رساند و قراردادی با آنها امضا می كند تا شركت تلفونكن دستگاه های فرستنده و گیرنده را در تهران نصب نماید و كار شروع می شود به طوری كه با شروع تنش های بین المللی و شروع تهدیدات، شاه به شركت آلمانی فشار آورد كه هرچه سریع تر كار را به اتمام برسانند و سرانجام در روز چهارم اردیبهشت سال ۱۳۱۹ رادیو تهران با نام بی سیم نیروی هوایی افتتاح می شود. در آغاز كار در این رادیو از اخبار و گزارش و مطالب جدی خبری نبود و مرتباً از آن آهنگ و ترانه پخش می شد و گهگاهی چند نكته ادبی یا انتقادی از آن به گوش می رسید. در اواخر دهه ۲۰ رادیو رسمیت پیدا كرد و كم كم از پوشش ارتش و نیروی هوایی خارج شد و زیر پوشش وزارتخانه اطلاعات و تبلیغات و جهانگردی قرار گرفت و ریاست آن را حسینقلی مستعان به عهده داشت و از همان موقع بازیگران تئاتر از جمله گروه باربد و تئاتر تهران كه در لاله زار فعالیت داشتند پایشان به رادیو باز شد و برنامه های نمایشی و كمدی را برای رادیو اجرا می كردند. در آن اوایل برنامه های رادیو از ساعت
۳۰/۸ صبح شروع می شد و تا ۳۰/۱۱ به مدت ۳ ساعت برنامه اجرا می كردند و بعد از ساعتی استراحت از ساعت ۳۰/۱۵ بعدازظهر تا ۳۰/۱۶ نیز یك ساعت برنامه داشت. یكی از معروف ترین برنامه های رادیو در اوایل كارش افسانه های هزار و یك شب بود كه استقبال زیادی از آن شد و طرفداران زیادی داشت و بعد ها با باز شدن پای هنرمندان به رادیو و اجرای برنامه و ورود رادیو به خانه ها از آن برنامه ها هم استقبال زیادی شد. به طوری كه گاهی موارد در هنگام اجرای این برنامه ها خیابان های تهران خلوت می شد و پرنده پر نمی زد.
از سال ۱۳۳۴ اداره كل انتشارات و رادیو تشكیل شد و این اداره سر و سامانی به وضع رادیو در ایران داد و در گوشه و كنار ایران از جمله شهر های بزرگ دستگاه های فرستنده و گیرنده كه دارای قدرت بالایی بودند نصب شد تا دیگران هم از برنامه های رادیو بهره مند شوند و بدین ترتیب در سال ۱۳۴۲ رادیو تهران نام خود را به رادیو سراسری ایران تغییر داد و برنامه های گوناگونی از آن پخش می شد كه یكی از این برنامه های معروف رادیو برنامه صبح جمعه با شما بود كه تا به امروز ادامه دارد. در آن زمان شروع این برنامه به صورت اجرای نمایش و ترانه های كمدی بود كه در رادیو اجرا می شد و معروف ترین چهره های این برنامه و رادیو برنامه شاباجی خانم (مرحوم زرندی) و خان عمو و میرزا عبدالغنی (مشكین) بود و همچنین منوچهر نوذری كه نقش دردونه حسن كبابی را اجرا می كرد و به دردونه معروف بود. اگرچه از همان نسل قدیم صبح جمعه ای ها همین استاد منوچهر نوذری تا به امروز باقی مانده و همچنان در این برنامه رُل های مختلفی را اجرا كرده كه در این سال ها معروف ترین آنها آقای ملون بود و با همین نقش بر سر زبان ها بود. رادیو بعد ها قسمتی از زمان خود را به موسیقی اختصاص داد و برنامه های شما و موسیقی و گل های جاویدان از پرشنونده ترین برنامه ها بودند. برای كودكان و نوجوانان نیز برنامه هایی اجرا می شد كه به صورت جدی نبود و این برنامه ها بیشتر در قالب نصیحت و اندرز بود.
رادیو در اوایل دهه ۴۰ به صورت شبانه روزی شد و ۲۴ ساعته برنامه داشت و به مرور زمان اضافه شدن هنرمندان بزرگ نمایش و تئاتر مانند مقبلی، قنبری، تابش، قدكچیان، بهمینار به محفل شنوندگان رادیو گرمی خاص بخشیده بود. هنرمندانی مانند مهین دیهیم و شمسی فضل اللهی نیز از این جمله بودند. بعد ها گروه های نمایشی مختلفی برنامه های خود را در رادیو اجرا می كردند و به هنگام تابستان و فصل گرما نیز ایستگاهی رادیویی به نام رادیو دریا نیز از كنار سواحل دریای خزر از استان مازندران شهر چالوس برنامه های جالبی را به رادیو سراسری رله می كرد. بعدها با گسترش رادیو و ایجاد استودیو های جدید و پیشرفته اداره رادیو به میدان ارك (پانزده خرداد) در منطقه بازار نقل مكان كرد و پای هنرمندان زیادی به این اداره باز شد. هنرمندانی چون رهی معیری شاعر، كه با حسین یاحقی و پرویز یاحقی، عبدالعلی وزیری و قوامی، برادران وفادار و برادران محجوبی به هنر نمایی می پرداختند و برنامه های مفرح و گوناگونی را برای شنوندگان اجرا می كردند و اگرچه بسیاری از این هنرمندان از این دنیا رفته اند و بسیاری نیز باقی هستند و هرگاه كه از جاده قدیم شمیران (شریعتی) گذر می كنند در حوالی سید خندان پشت ساختمان بلند مخابرات، ساختمان كوچكی را می بینند كه یاد آور خاطرات زیادی است و به یاد می آورند روزی را كه برای اولین بار گوینده ای از پشت بلند گوهای آن اعلام می كرد اینجا رادیو بی سیم صدای ما را از تهران می شنوید و مردمی كه جمعه ها با شوق فراوان در انتظار شنیدن برنامه صبح جمعه با شما بودند و شنیدن آوای مرحوم بنان از برنامه گل های جاویدان برایشان روح نواز بود. اداره رادیو امروزه بسیار گسترده شده و شامل بخش هایی از جمله رادیو فرهنگ، رادیو سراسری، رادیو پیام، رادیو ورزش شده. رادیویی كه در آغاز به صورت بی سیم دو ساعت برنامه داشت امروزه بخش های مختلفی را به صورت ۲۴ ساعته یا ۱۲ ساعته در حال اجرا دارد.