بایدها و نبایدها/بارداری

اما در گذشته‌های نه چندان دور که خبری از حضور گستردهٔ متخصصان جراح زنان و زایمان در ایران نبود این ماماها بودند که مراقبت‌های دوران بارداری، زایمان و پس از زایمان را به‌عهده داشتند. با این وصف اهمیت حضور این قشر زحمتکش همچنان پابرجا است چرا که با مراقبت دقیق از زن باردار می‌توانند زمینهٔ رشد و تولد نوزادانی سالم را فراهم آورند که در آینده‌ای نه چندان دور جزء نیروهای سازندهٔ جامعه و کشور خواهند بود.
- ابتدا در مورد دستگاه تناسلی خانم‌ها به‌طور مختصر توضیح دهید.
دستگاه تناسلی در خانم‌ها از دو دسته اعضاء داخلی و اعضاء خارجی تشکیل شده است. اعضاء داخلی این دستگاه رحم، لوله‌های رحمی و تخمدان‌ها هستند. رحم عضوی گلابی‌شکل و دارای خاصیت کشسانی است که به ترشحات هورمونی بدن به‌صورت ریزش دوره‌ای دیوارهٔ خود که به قاعدگی تعبیر می‌شود، پاسخ می‌دهد. لوله‌های رحمی محل عبور تخمک (سلول جنسی ماده) از تخمدان‌ها به سوی رحم هستند. تخمدان‌ها مسئول تولید هورمون‌های جنسی در زنان که به‌طور استروژن و پروژسترون است، بوده و همچنین تولید سلول جنسی زن یا تخمک را برعهده دارند.
- اگر زنی باردار شود علائم اولیهٔ آن چگونه است؟
به‌طور کلی شواهد دال بر حاملگی به ۳ دسته تقسیم می‌شوند که عبارتند از: شواهد فرضی، احتمالی و شواهد قطعی. شواهد فرضی حاملگی بیشتر براساس نشانه‌های حاملگی و علائمی است که در اوایل بارداری ظاهر شده و توسط خون زن بیان می‌شوند و شامل ۱. تهوع با یا بدون استفراغ ۲. اختلالاتی در دفع ادرار ۳. خستگی ۴. احساس حرکات جنین ۵. قطع قاعدگی ۶. تغییراتی در پستان ۷. تغییراتی در رنگ پوست می‌باشد که بسیاری از این علائم به‌دلیل تغییرات هورمونی بدن و تولید هورمونی خاص توسط جفت ایجاد می‌شود. در مجموع می‌توان گفت قطع قاعدگی در اکثر موارد می‌تواند اولین علامتی باشد که زنان را به احتمال حاملگی مشکوک می‌نماید.
- چگونه می‌توان باردار بودن را تشخیص داد. یعنی روش‌های تشخیص بارداری چیست و زودترین مرحله‌ای که می‌توان بارداری را تشخیص داد چه زمانی است؟ و چگونه می‌توان تشخیص داد؟
تشخیص بارداری در سنین مختلف جنینی یا حاملگی به روش‌های متفاوت انجام‌پذیر است. به‌طور مثال با استفاده از سونوگرافی شکمی حدود هفتهٔ ۶ تا ۷ حاملگی می‌توان حاملگی را تشخیص داد و یا تشخیص جنین با استفاده از رادیوگرافی (که با توجه به خطرات اشعهٔ X برای جنین) در حوالی هفتهٔ ۱۴ حاملگی امکان‌پذیر است ولی معمولاً می‌توان بارداری را براساس تشخیص وجود هورمون‌های جفتی در خون یا ادرار مادر به‌طور زودرس مشخص نمود. زودترین زمانی که می‌توان حاملگی را تشخیص داد حدود ۷۲ ساعت پس از بارداری با استفاده از تست‌های حساس خونی است.
- آیا ممکن است خانمی در حین مصرف قرص ضدبارداری باردار شود؟ اگر جواب مثبت است اگر ندانسته تا مدتی مصرف این قرص‌ها را ادامه دهد آیا خطری برای جنین وی دارد؟
در پاسخ به این سؤال می‌توان گفت که اگر خانمی قرص‌های ضدبارداری را به‌طور مرتب و منظم مصرف کند به این معنا که در طی یک دوره مصرف قرص ضدبارداری هرگز خوردن آن را فراموش نکرده باشد و یا در صورت فراموشی پیش از گذشتن فرصت مناسب، آن را جایگزین کرده باشد و یا به‌طور کلی دستورالعمل مصرف قرص‌های ضدبارداری را رعایت نموده باشد، احتمال ایجاد حاملگی آن‌قدر کم است که در صفر در نظر گرفته می‌شود. ولی هرچه بیشتر این دستورالعمل‌ها نادیده گرفته شود، احتمال شکست این روش ضدبارداری و ایجاد حاملگی افزایش می‌یابد. در صورت وجود و تشخیص حاملگی، مصرف قرص‌های ضدبارداری یا هرگونه فرآوردهٔ شیمیائی باید قطع شود. ایجاد خطر برای جنین بستگی به طول مدت مصرف قرص‌های ضدبارداری دارد. به‌طور کلی ما به تمام خانم‌هائی که این شیوه را به‌عنوان روش ضدبارداری خود در نظر گرفته‌اندتوصیه می‌کنیم در صورت تصمیم به حاملگی حداقل یک ماه بین خاتمه مصرف قرص‌های ضدبارداری و اقدام به حاملگی فاصله بیندازند تا اثرات هورمونی در خون مادر به حداقل رسیده و از ایجاد عوارض جنینی پیشگیری گردد.
- آیا زن باردار می‌تواند تحت نظر یک ماما قرار بگیرد یا باید حتماً به متخصص زنان و زایمان مراجعه کند؟
کارشناس مامائی در انجام مراقبت‌‌های پیش از بارداری حرفه‌ای هستند و در صورت تشخیص مشکل و یا عارضه‌ای در طول حاملگی قطعاً مادر حامله را به نزد متخصص ارجاع خواهد داد. ولیکن به‌دلیل وجود فرصت بیشتر و دیدگاه بهداشتی مراقبتی و نه درمانی از سوی ماماها، می‌توان گفت انجام این مراقبت‌ها قطعاً از کیفیت پائین‌تری نسبت به متخصصین زنان و زایمان برخوردار نخواهد بود.
- چه آزمایشاتی را برای وی توصیه می‌کنید آیا در طول حاملگی باید این آزمایشات را تکرار کند؟
در اولین ویزیت آزمایشات روتین شامل گروه خونی و Rh، هموگلوبین و هماتوکریت، قند خون، اوره و کراتینین، آزمایش و کشت ادرار. البته در جوامع پرخطر که خوشبختانه هنوز در جامعهٔ ما مطرح نشده است بررسی آنتی‌بادی ایدز و هپاتیت B جزء این آزمایشات محسوب می‌گردد.
در صورت وجود عفونت ادراری یا حتی باکتریوری (عفونت ادراری بدون علامت) آزمایش و کشت ادرار پس از درمان تا منفی شدن آن ادامه می‌یابد. در خانم‌های در معرض خطر بیماری قند حاملگی، آزمایش تحمل گلوکز در هفته ۲۴:۴۸ حاملگی توصیه می‌شود. انجام آزمایش ادرار برای بررسی دفع پروتئین در ادرار در خانم‌هائی درخواست می‌شود که فشار خون آنها بالا است و یا وزن آنها به میزان زیادی افزایش می‌یابد.
- آیا برنامهٔ واکسیناسیون خاصی برای این خانم‌ها توصیه می‌شود؟
با پوشش خوب واکسیناسیون که اکنون در جامعهٔ ما وجود دارد، واکسیناسیون خاصی برای زنان باردار در نظر گرفته نمی‌شود. ادامهٔ برنامهٔ واکسیناسیون کزاز به شرط آنکه آخرین مورد دریافتی آن یک ماه با زایمان فاصله داشته باشد، توصیه می‌شود.
- آیا واکسنی وجود دارد که مصرف آن در بارداری ممنوع باشد؟
به‌طور کلی تلقیح واکسن‌های حاوی ویروس‌های زنده نظیر سرخک، سرخجه و اوریون در حاملگی ممنوع است. حتی در صورت تلقیح این‌گونه واکسن‌ها توصیه‌ می‌شود، بارداری سه ماه با این‌گونه واکسن‌ها فاصله داشته باشد. ولیکن مصرف اتفاقی این واکسن‌ها در حاملگی دلیلی برای سقط جنین محسوب نمی‌شود.
- آیا خانم‌های باردار نیاز به ویتامین‌ یا داروی خاص در حاملگی دارند؟
به‌طور کلی در مورد تغذیه همواره دو اصل مطرح است: ۱. اصل تعادل که عبارت است از دریافت انرژی متناسب با سن و جنس و شرایط فیزیولوژیک (بارداری یکی از شرایط ویژه در نظر گرفته می‌شود) که در مورد این اصل، وزن بهترین شاخص تعادل تغذیه‌ای است. ۲. اصل تنوع که عبارت است از استفاده از چهار گروه غذائی به‌اضافهٔ یک، یعنی گروه شیر و لبنیات، گروه میوه و سبزیجات، گروه نان و غلات، گروه گوشت و حبوبات. اخیراً گروه چربی و شیرینی هم به گروه‌های غذائی اضافه شده است. می‌توان گفت اگر رعایت این دو اصل در تغذیهٔ یک مادر باردار در نظر گرفته شود احتیاج به مصرف هیچ‌گونه ویتامین یا داروی خاصی وجود ندارد. ولیکن به‌دلیل اهمیت تأمین ریزمغذی‌ها از جمله آهن، ید، روی و ... بررسی دقیق رژیم غذائی و تجویز مکمل غذائی در صورت نیاز یکی از وظایف اصلی مراقبت بهداشتی است.
- در خصوص تهوع و استفراغ دوران حاملگی توضیحاتی بفرمائید و اینکه چه اقداماتی برای کاهش یا درمان آنها می‌توان انجام داد؟
در فاصلهٔ اولین و دومین دورهٔ فقدان قاعدگی تهوع و استفراغ حاملگی شروع شده و به‌ندرت تا ۱۶هفتگی (پایان ماه چهارم) ادامه می‌یابد. معمولاً در صبح‌ها شایع‌تر است بنابراین به آن بیماری صبحگاهی هم گفته می‌شود شیوع آن در بیش از نیمی خانم‌های باردار است. علت اصلی این حالت نامشخص است ولی بین میزان هورمون‌های جفتی و شدت بیماری ارتباط مستقیم وجود دارد. به‌طوری‌که در حاملگی‌های چندقلو شدت بیماری از حاملگی تک‌قلو بیشتر تخمین زده می‌شود. عوامل روانی و فاکتورهای اجتماعی نیز در شدت آن مؤثر هستند.
البته بحث در مورد کاهش یا درمان تهوع، استفراغ حاملگی بحث مفصلی است که به‌طور مشروح می‌توان در مورد آن صحبت کرد ولی به‌طور کلی می‌توان گفت عمدتاً رژیم غذائی خشک، کم‌حجم و در دفعات بیشتر همراه با بهبود عوامل روحی و روانی در تخفیف این حالت بسیار مؤثر است.
- آیا ورم در حین بارداری طبیعی است. توضیحاتی بفرمائید.
ورم و یا به تعبیر علمی ادم مختصر در طی بارداری و خصوصاً در ماه‌های آخر حاملگی به‌دلیل فشار رحم حامله بر روی وریدهای اندام‌های تحتانی، در پاها طبیعی تلقی می‌شود. این حالت به‌خصوص پس از مدت زمان نسبتاً طولانی ایستادن و یا راه رفتن و در انتهاء روز شایع‌تر است که با کمی استراحت و قرار دادن پاها در سطحی بالاتر از سطح بدن از بین می‌رود. ولیکن ادم عمومی بدن به‌خصوص صورت و دست‌ها که در صبحگاه هم وجود دارد، می‌تواند نشانه‌ای از حالت خطرناکی موسوم به مسمومیت حاملگی باشد. این نوع ادم نیاز به بررسی کامل زن باردار از لحاظ فشار خون و میزان پروتئین دفعی ادرار را ایجاب می‌نماید.
- اگر مادری از نظر خونی با جنین خود ناسازگار باشد چه کار باید بکند؟
مادر و جنین ممکن است از لحاظ گروه خونی یعنی O, B, A با یکدیگر متفاوت باشند که معمولاً مشکلی ایجاد نمی‌کند و اهمیت چندانی ندارد. ولی اگر مادر و جنین از لحاظ Rh خون یعنی مثبت یا منفی بودن گروه خونی با یکدیگر متفاوت باشند نیاز به بررسی دارد. چرا که اگر Rh گروه خون مادری منفی و جنین وی مثبت باشد امکان ایجاد ناسازگاری خونی بین مادر و جنین در حاملگی دوم به بعد وجود دارد. بنابراین برای هر مادر Rh منفی (با وجود اینکه نمی‌دانیم جنین وی مثبت است یا منفی) در هفتهٔ بیست‌وهشتم حاملگی یک نوبت و تا ۷۲ ساعت پس از زایمان یک نوبت دیگر از نوعی آنتی‌بادی ضد Rh یا ضد عامل D به نام رگام تزریق می‌کنیم تا از ایجاد حساسیت احتمالی در مادر و خطر ایجاد ناسازگاری خونی بین مادر و جنین در حاملگی بعدی پیشگیری نمائیم.
- آیا خانم حامله اجازهٔ ورزش یا مسافرت (هوائی یا با ترن یا ...) را دارد؟
در مورد ورزش می‌توان گفت که هیچ داده‌ای در دست نیست که نشان دهد ورزش در طی حاملگی زیانبار است. البته باید توجه داشت که تغییرات جسمانی ناشی از بارداری منجر به ایجاد یک محدودیت نسبی برای انجام برخی از ورزش‌ها می‌شود. زنان باید آگاه باشند تا فعالیت‌های ورزشی خود را متناسب با سن بارداری خود تغییر داده و تعدیل نمایند. زنان ورزشکار باردار باید به محض احساس خستگی فعالیت ورزشی خود را متوقف کنند. برای حفظ وضعیت سلامتی خود و جنین دریافت کالری جبرانی را در نظر بگیرند و باید با مصرف آب کافی و لباس مناسب و تهویهٔ مطبوع به دفع حرارت اضافی از بدن خود کمک کنند چرا که هرگونه افزایش درجهٔ حرارت بدن در طی بارداری، به‌خصوص سه‌ماهه اول، می‌تواند منجر به ایجاد نقائص جنین گردد.
- آیا انجام کارهای سنگین یا احیاناً حمل بار سنگین می‌تواند سبب صدمه به جنین یا حتی سقط جنین شود؟
هرگونه افزایش فشار داخل شکمی از جمله حمل بار سنگین می‌تواند با صدمه به کیسه یا ساک حاملگی باعث ایجاد زایمان زودرس به‌دلیل پارگی کیسه آب یا جدا شدن زودرس جفت شود.
مشاغل سنگینی که مستلزم ۸ ساعت یا بیشتر ایستادن در روز هستند نیز خطر زایمان زودرس را به همراه دارند.
- آیا خانم باردار می‌تواند مقاربت جنسی داشته باشد؟
مقاربت جنسی با رعایت مسائل بهداشتی از جمله وضعیت جسمانی زن حامله در طول حاملگی به‌جز ۴ هفتهٔ آخر آن بلامانع است. در مواردی که حاملگی با عارضه‌ای از جمله لکه‌بینی و یا تهدید به سقط همراه باشد، ممکن است با تشخیص مراقب پزشکی مقاریت جنسی تا پایان حاملگی ممنوع اعلام گردد.
- اگر خانمی در حین شیر دادن به طفل خود باردار شود، چه توصیه‌ای برای وی دارید؟
بارداری مجدد در طی شیردهی، طفل شیرخوار را یقیناً از شیر مادر محروم خواهد کرد، به این دلیل که عمل مکیدن توسط شیرخوار باعث ایجاد انقباض رحمی در مادری خواهد شد که مجدداً حامله شده است. انقباض رحمی به معنای ایجاد اختلال در جریان خون رحمی - جفتی و در نهایت عقب‌ماندگی رشد داخل رحمی خواهد بود.
- اگر خانمی در دورهٔ بارداری دچار عفونت ناحیه تناسلی شود چه کار باید بکند؟
عفونت ناحیهٔ تناسلی در طی بارداری شایع است، چرا که ‌به‌دلیل تغییرات هورمونی در بدن و ایجاد تغییر در عوامل میکربی طبیعی واژن، امکان فعالیت دسته‌ای از میکروارگانیسم‌ها در طی حاملگی بیشتر است. عفونت این ناحیه که به‌صورت سوزش، خارش، ترشح بدبو و بدرنگ خود را معرفی می‌کند باید تحت نظر پزشک یا ماما به‌طور کامل درمان گردد، برای اینکه ادامه و تشدید عفونت باعث ایجاد محدودیت رشد داخل رحمی جنین و حتی زایمان زودرس می‌شود.

منبع : خبرگزاری موج