کودکان کار در آسیاب زندگی

حسین برای ۱۲ ساعت كار در یك كارگاه قالب سازی روزی هزار و هفتصد تومان می گیرد. سطلی كه او با آن قالب های فلزی را با مایع خنك كننده پر می كند، آنقدر سنگین است كه برای بلند كردنش از روی زمین به توانی به مراتب بیشتر از آنچه او به كار می گیرد احتیاج است. كاری كه انجام دادنش حتی برای مردهای بزرگسال هم سنگین و سخت است. در خانه حسین دریخچال را باز می كند. از خوراك های متنوع خبری نیست.
سه خواهر و دو برادر و پدرش تا آمدن مادر به خانه باید با یك ظرف كوچك ماست و مقداری نان شكم خود را سیر كنند، مادر كه به خانه برسد برای آنها تخم مرغ خریده و با یك قاشق رب این تنها غذای گرمی خواهد بود كه ظرف دو روز گذشته خواهند خورد. تمام مزد چند روز حسین صرف خریدن دارو برای پدرش شده كه كلیه اش بیمار است.
اگرچه از سوی سازمان بهداشت جهانی به طور كلی كار كودكان زیر ۱۸ سال ممنوع شده است، اما در بسیاری از كشورهای در حال توسعه به دلیل نیازمندی خانواده ها، كار كودكان رواج دارد. در ایران نیز به رغم آن كه كار كودكان تا سن ۱۵ سالگی ممنوع شده اما كودكان ۸ تا ۱۵ ساله زیادی ناچارند به جای تحصیل كار كنند. بنا به آمار سرشماری نفوس و مسكن در سال ۱۳۷۵ آمار كل جمعیت شاغل در كشور ۱۴‎/۵ میلیون نفر برآورد شد. از سویی طبق تخمین سازمان جهانی كار در سال ،۱۹۹۵ در ایران ۴‎/۱۷ درصد كودكان بین سنین ۱۰ تا ۱۴ سال به كار مشغولند. بنابراین می توان به این نتیجه رسید كه در حدود ۶۰۰ هزار (۴ درصد) از جمعیت شاغل در گروه سنی ۱۰ تا ۱۴ سال به كار اشتغال دارند.
اما دكتر علم الهدایی معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی معتقد است هیچ سازمانی نمی تواند ادعا كند آمار دقیقی از كودكان كار دارد. او علت را شناور بودن وضعیت كودكان خیابانی می داند و می گوید: «تخمین می زنیم با تعداد كودكانی كه هنوز شناسایی نشده اند ۲۰ هزار كودك خیابانی داشته باشیم.»
***
حسین باید با بسیاری از آرزوهای طبیعی خود بجنگد. لباس هایی به تن می كند كه هیچ وقت برای او خریداری نشده اند. تا كلاس سوم ابتدایی درس خوانده و بعد ترك تحصیل كرده است. در حالی كه دوست ندارد در آینده به خاطر كم بودن سوادش به شغل های سطح پایین مشغول شود. حسین در تلویزیون خانه همسایه تصاویر خانه ها و زندگی كودكان نوجوانان هم سن و سال خودش را می بیند كه زندگی واقعی او با آنها بسیار فاصله دارد.
تحت فشار بودن برای كمك به خانواده فقیر و زحمتكش از طریق پیدا كردن یك شغل و كسب درآمدی هرچند اندك، سرنوشت كودكان و نوجوانان زیادی است كه در شرایط زندگی مشابه حسین قرار دارند. مشكلات اقتصادی خانواده های مهاجر و حاشیه نشین شهری، ناتوانی پدر و مادر برای اداره خانواده، تعداد زیاد فرزندان و فقدان برنامه های حمایتی دولتی زندگی تمام اعضای این قبیل خانواده ها را تحت تأثیر قرار می دهد و كودكان را نیز به نوعی درگیر مسائل خانواده می كند. نتایج تحقیقی كه توسط دكتر فاطمه قاسم زاده روانشناس كودك و مدرس دانشگاه درباره كودكان كار شده، نشان می دهد ۲۱ درصد كودكان مورد مطالعه در این پژوهش، به گدایی مشغولند و ۸۷ درصد آنها به كارهایی از قبیل دستفروشی در سر چهارراه ها، خیابان ها و كار در صنوف مختلف می پردازند. در این بررسی حداقل درآمد ماهیانه این كودكان ۳۰ هزار تومان و حداكثر ۸۰ تا ۱۰۰ هزار تومان و در موارد كمی نیز بالای ۱۰۰ هزار تومان عنوان شده است.
***
شنبه، حسین بعد از یك روز تعطیل به كارگاه قالب سازی می رود. تنها آرزوی او این است كه بتواند با دستمزد این روزش برای خواهرها و برادرهای كوچكش مقداری میوه بخرد. او مجبور است امروز ناهار را فقط به خوردن مقداری نان خشك و آب سپری كند.
پایین بودن درآمد خانواده هایی كه در آنها كودكان ناچار به كار كردن می شوند، اثر مخربی بر وضعیت سلامتی و بهداشتی كودكان برجای می گذارد.
دكتر پریوش ابهری روانشناس متخصص كودكان می گوید: «صرف نظر از بیماریها و ناهنجاریهای روحی نظیر پرخاشگری، اضطراب، احساس ناامنی و ترس، بی اعتمادی و افسردگی كه سراغ این كودكان می آید، آنها از ناراحتی های جسمی نیز مصون نیستند. كم خونی، كاهش قد و وزن در اثر سوءتغذیه، بیماریهای دهان و دندان، بیماریهای چشم، اختلالات گفتاری و ناراحتی های گوش و حلق و بینی به این كودكان صدمه می زند. حتی برخی بیماریها كه درمان نشدن آنها در كودكی در بزرگسالی برای فرد مشكل آفرین می شود مانند ناراحتی های قلبی، تنفس نه اینكه در این كودكان رایج تر باشد، اما چون درمان نمی شود، در آنها حادتر است.»
***
تمام درآمدی كه مادر حسین از كار ماهانه در خانه های مردم به دست می آورد ۱۳۰هزار تومان است. از این پول اجاره بها، تهیه موادغذایی ضروری، هزینه رفت و آمد، پول آب و برق كنار گذاشته می شود. در این صورت پولی برای تهیه لباس،تحصیل و حتی تفریحات خیلی ارزان و معمولی خانواده باقی نمی ماند. به همه اینها باید هزینه درمان بیماری پدر خانواده را هم اضافه كرد. حسین و خانواده اش در محله ای زندگی می كنندكه در آنجا خلافكاری، اعتیاد و انواع آسیبهای اجتماعی به وفور یافت می شود. حتی در محل كار، حسین با مردانی روبرو می شود كه موادمخدر مصرف می كنند.
به عقیده كارشناسان كودكانی كه ناچارند برای كمك به تأمین مخارج خانواده خود از سنین بسیار كم به كار در بیرون از خانه مشغول می شوند، در معرض انواع آسیبهای اجتماعی قرار می گیرند. محمدحسین فرجی مددكار اجتماعی و مدرس دانشگاه می گوید: «پایه بسیاری از اعمال خلاف در تضاد با قانون و اخلاق در بزرگسالی از كودكی افراد گذاشته می شود. به دلیل آنكه كودكان كار خانواده هایی دارند كه یا قادر به كنترل رفتارها و وضعیت فرزندان خود نیستند و یا اصولاً به دلیل مشكلات متعدد مالی و گاهی اخلاقی كه گریبانگیر پدر و مادر است آن طور كه باید اهمیتی به فرزندان خود نمی دهند، این كودكان با زمینه آماده ای برای تجربه انواع جرائم روبرو می شوند. شروع بزهكاری در كودكی، در آینده مشكلات بیشتری برای مقابله و كنترل سر راه مسؤولان می گذارد. بنابراین می توان در همان سنین كودكی با اقدام پیشگیرانه بسیاری از این آسیبهای اجتماعی را كنترل كرد. دست كم در كوتاه مدت اگر قادر نیستیم با اجرای برنامه هایی از فشارهای اقتصادی مردم و خانواده ها بكاهیم، می توانیم از لحاظ اجتماعی و فرهنگی برنامه هایی را تدوین كنیم كه افراد را در روبرویی با مسائل و مشكلات توانمند سازد. از طریق مدارس در مناطق محروم و حاشیه ای شهرها، ایجاد خانه های فرهنگ یا مراكزی در همان محله ها می توانیم با ارائه آموزش های مختلف، برنامه های تفریحی و ورزشی و... به این كودكان كمك كنیم. این كارها با هزینه خیلی كم قابلیت اجرا دارد.»
***
كودكان زیادی با شرایط مشابه حسین در كارگاه های زیرزمینی، كوره پزخانه ها، كارگاه های قالی بافی، اسباب بازی سازی، كفاشی و... روزانه به ۷ یا ۸ ساعت كار سخت مشغولند.
با تصویب ممنوعیت بازرسی كارگاههای زیر ۱۰ نفر در برنامه چهارم توسعه این خطر وجوددارد كه كودكان كار بیش از گذشته آسیب ببینند. به عقیده علی اكبر اسماعیل پور از اعضای هیأت مدیره انجمن حمایت از حقوق كودك، ممنوعیت بازرسی كارگاه های زیر ۱۰ نفر فقط كارفرمایان سودجو را در به كارگیری كودكان در كارگاههای مخوف زیرزمینی به دور از چشم بازرسان و ناظران وزارت كار مصمم تر می كند.
او می گوید: به دلیل نقش كمرنگ نظارت و بازرسی در عملكرد كارگاههایی كه زیر ۱۰ نفر شناخته شده اند و دوره ای بودن عملیات بازرسی، معمولاً كارفرما از تاریخ حضور بازرس به نحوی مطلع می شود و كودك كار را از دید بازرس پنهان می كند و در كشور هیچگونه آمار رسمی ازكودكان شاغل در كارگاهها نداریم ومسؤولان وزارت كار نیز فقط به ارائه آماری از مشاغل كه در آنها به كارگیری كودكان ممنوع است، بسنده كرده اند و هیچ ضمانتی برای اجرای این قوانین ازجمله ممنوعیت كاركودكان زیر ۱۵ سال در كشور وجودندارد.
سازمان بهزیستی در صدد اجرای طرحهایی نظیر توانمندسازی خانواده های كودكان كار است.
دراین طرح مبنای عمل حمایت از خانواده های این كودكان است. معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی معتقداست: ساماندهی خانواده های كودك كار خیابانی نقش مؤثری درجلوگیری از سرگردانی این كودكان درخیابانها خواهدداشت.
حرفه آموزی و اشتغال اعضای خانواده این كودكان، سوادآموزی، حمایت های مالی، كمك به پرداخت هزینه های درمانی، تحصیلی و وام اشتغال ازجمله اقداماتی است كه دراین طرح پیش بینی شده است.
امروز حسین دیرتر از خواب بلندشد. ساعت كار كارگاه برای همه از ۸‎/۳۰ صبح شروع می شود، اما حسین یك ساعت زودتر باید در محل كار خود حاضر باشد تا آمدن بقیه نظافت كارگاه به عهده اوست.
مادر حسین دوست دارد حسین درس بخواند. اما نمی داند آیا درآن صورت به تنهایی می تواند هزینه های خانواده را تأمین كند یا نه؟!
شب قبل حسین با شنیدن حرفهای مادر رؤیا زیبایی را دید. درحالی كه دفتر كهنه ای را ورق می زد و تلاش می كرد برای مسأله ریاضی كه معلم می خواست جوابی پیداكند. اما صبح او باید دلیلی برای تأخیر یك ساعته اش برای كارفرما پیداكند.

منبع : خبرگزاری ایسنا