دورنمایی برای پیشرفت در NPT

ماه مه ماه كنفرانس بازبینی NPT است. آیا باید منتظر یك نشست دیگر با بیانیه ای رسا و بدون توافق محسوس بود؟ اینطور كه شرایط پیش می رود امسال دیگر اینطور نیست. دولت بوش به نظر آماده است تا پرونده ایران و كره شمالی را به شورای امنیت ببرد. هر دوی این كشورها NPT را امضا كرده اند و هر دو در فعالیت هایی دست داشته اند كه خلاف موقعیتشان به عنوان كشور غیرمسلح به سلاح هسته ای است. هر دو كارشان را از آژانس بین المللی انرژی هسته ای پنهان كرده اند، كره شمالی در ژانویه ۲۰۰۳ گفت: از NPT خارج می شود. این تصمیم توسط آژانس رد شد چون پیونگ یانگ فرایند گفته شده در بند پنج NPT را اجرا نكرده است.
درباره ایران هم، آمریكا به طور مستقیم این ادعا را كه برنامه هسته ای این كشور با هدف كاملا صلح آمیز اجرا می شود، به چالش كشیده است. اما ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت پیامدهای زیر را به همراه دارد:
- مذاكرات میان ایران و سه كشور اروپایی را (كه آمریكا تاكنون فقط آن را تحمل كرده است) تخریب می كند. هدف این مذاكرات كنترل حركت ایران به سوی ایجاد توانایی تمام و كمال غنی سازی اورانیوم است.
- توافق فوریه ۲۰۰۵ روسیه با ایران را برای تامین سوخت هسته ای و بازپس گرفتن سوخت مصرف شده از نیروگاه بوشهر را تخریب می كند، هدف از این توافق جلوگیری از بازفرآوری سوخت مصرف شده برای تولید پلوتونیوم است.
كنفرانس بازبینی NPT شاید خود NPT را از بین می برد و تخریب می كند. ایران پیش از شروع كنفرانس بازبینی بر نكات زیر تاكید كرد:
- با اروپایی ها كه امیدوار بودند مذاكرات تا اواخر ژوئن و بعد از انتخابات ریاست جمهوری ایران ادامه یابد، زمان رو به اتمام است.
- ایران از حق خود در بند ۶ NPT نمی گذرد و به غنی سازی اورانیوم ادامه می دهد (با این حال تاریخی از سوی ایران برای پایان مذاكرات با سه كشور اروپایی اعلام نشده است) آمریكا در آن سوی دیگر دنیا با كره شمالی درگیر است. كشوری كه شاید همین حالا هم یك كشور مسلح به سلاح هسته ای باشد. در چند هفته گذشته كره شمالی اقدامات زیر را انجام داده است:
- راكتور تحقیقاتی اش را متوقف كرده كه این كار موجب بروز این گمانه زنی شده است كه احتمالا پیونگ یانگ مشغول بازفرآوری سوخت مصرف شده راكتور برای بدست آوردن پلوتونیوم است.
- مهلت قانونی خود خوانده اش را برای آزمایشات موشكی پایان داده است. این با شلیك یك موشك كوتاه برد در آبهای ژاپن كه اگرچه توانایی جدیدی را نشان نمی دهد، اما اظهارات لوول جاكوبی رئیس آژانس اطلاعات دفاعی آمریكا را در كمیته كنگره تایید می كند كه گفته بود: ارزیابی های اطلاعاتی جدید نشان می دهد كره شمالی توانایی قراردادن كلاهك هسته ای روی موشك را دارد. (البته او با احتیاط مخصوص خود حداقل در نشست علنی كمیته از اشاره به این موضوع كه كره شمالی اكنون موشك با كلاهك هسته ای دارد یا نه خودداری كرد.)
- این كشور همچنین تاكید كرده است كه به مذاكرات شش جانبه بازنمی گردد و با این كار روسیه را اندكی به درخواست های آمریكا برای ارجاع پرونده كره شمالی به شورای امنیت و تحریم های احتمالی نزدیك كرد. این كار می تواند پیونگ یانگ را به انجام اقدام آخر و انجام آزمایش هسته ای در مرحله نهایی وارد كند.
شاید بعضی امید آن را داشته باشند كه در كنفرانس بازبینی NPT امسال رویكرد جدیدی برای حل این رویارویی بدست آید. اما اگر براساس سخنرانی بوش در كنفرانس خبری ۲۸ آوریل او یا گفته های اخیر اندرو كارد رئیس دفتر بوش در كاخ سفید قضاوت كنیم، باید گفت كه دولت بوش هیچ پیشنهاد جدیدی برای این كنفرانس ندارد. حرفهای هیات آمریكایی در این كنفرانس تكراری خواهد بود چرا كه بوش مثل همیشه ایران را غیرقابل اعتماد و كیم جونگ ایل (رهبر كره شمالی) را ظالم و فردی خطرناك خطاب كرده است. اندروكارد هم در سخنانی كیم را رهبری بد خوانده است. كره ای ها هم بوش را خرابكار نامیده اند. دمكرات های آمریكا هم حرفی برای گفتن و طرح جدیدی برای ارائه كردن ندارند. جان همر معاون سابق وزیر دفاع آمریكا در دولت كلینتون در یادداشتی در مطبوعات، برنامه ای هسته ای كنونی آمریكا را تاریخ گذشته و زیرساخت های آن را غیرقابل استفاده خوانده است. او خواستار یك بحث ملی درباره نقش تسلیحات هسته ای و سهم آن در امنیت آمریكا شده و نوشته است: بحث ملی باید درباره این موضوعات صورت گیرد: آمریكا باید برای بازدارندگی دیگرانی كه ممكن است به فكر سلاح هسته ای باشند، سلاح هسته ای داشته باشد، سلاح های كنونی مناسب جنگ قرن بیست و یكمی نیستند، تولید طرحهای جدید تسلیحاتی برای كنار هم نگهداشتن گروههای دانشمندان لازم است اما در صورتیكه سلاحهای قدیمی به بازنشستگی برسند، زیرساخت های تولید سلاح و تعداد سلاحها باید به سرعت كاهش یابد تا تروریست ها فرصت دستیابی به سلاح هسته ای نیابند. سلاح های هسته ای باید جذابیت خود را برای كشورهای غیرهسته ای از دست بدهد، برنامه هسته ای كنونی آمریكا تا وقتی با طرحهای جدید جایگزین نشود قدرت و توانایی كافی دارند یا نه. همر درباره ضرورت انجام یك بحث ملی صحبت می كند، اما بلافاصله آشكارا تاكید می كند كه آمریكا (چهار كشور هسته ای دیگر) باید همچنان مسلح به سلاح هسته ای باقی بماند تا دیگر دارندگان سلاح هسته ای را از انجام هر كاری بازدارد.
جالب آنكه همر از این نظر تندتر از استفان ریدمیكر معاون كنونی كنترل سلاح وزیر خارجه آمریكاست كه موضع آمریكا را در اولین روز از كنفرانس بازبینی اعلام كرد. در حقیقت كوفی عنان دبیركل سازمان ملل، محمد البرادعی مدیركل آژانس و ریدمیكر معاون وزیر خارجه مدام موضع یكدیگر را درباره عدم تكثیر هسته ای تایید می كنند.
نماینده آمریكا در چند مورد با عنان و البرادعی اختلاف نظر دارد كه محترم شمردن رابطه تنگاتنگ خلع سلاح، عدم تكثیر و حق استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای و ضرورت مشوق هایی برای كشورهای غیرهسته ای برای دست برداشتن از غنی سازی و ایجاد مناطق بیشتر عاری از سلاح هسته ای از جمله آنهاست. شاید مهمترین نكته قابل بحث در حال حاضر، نقاط گریز و روزنه های بند ۶ NPT باشد كه به كشورها وعده دسترسی به همه تكنولوژی های استفاده صلح آمیز از مواد هسته ای را می دهد، حتی مواردی كه استفاده دوگانه دارند مثل سانتریفیوژها برای غنی سازی اورانیوم. هر سه سخنران روز نخست كنفرانس بازبینی (البرادعی، عنان و ریدمیكر) از كشورهایی كه توانایی غنی سازی یا بازفرآوری پلوتونیوم را ندارند خواستند كه به طور داوطلبانه از تلاش برای دستیابی به این توانایی دست بردارند. در عوض به این كشورها امكان دسترسی به اورانیوم غنی شده یا سوخت پلوتونیوم داده خواهد شد. البرادعی از این هم فراتر رفت و بر درخواست سال ۲۰۰۳ خود تاكید كرد. دو سال پیش او گفت كه آژانس به ضامنی برای تامین مواد شكافتنی برای سوخت راكتورها و بازپس گیری سوخت مصرف شده تبدیل شود (البته طرح كنترل چندجانبه مواد شكافتنی به سال ۱۹۴۶ و به پیشنهاد برنارد باروك دیپلمات آمریكایی برمی گردد). در حقیقت درخواست البرادعی برای كنترل بین المللی مواد شكافتنی به معنای پایان تولید اورانیوم به شدت غنی شده برای مصارف صلح آمیز است. اما هرگونه توافق در این باره باید به بعد از پایان كار همه ۱۰۵ راكتور هسته ای یا تحقیقاتی موكول شود كه اكنون به اورانیوم به شدت غنی شده برای كارشان نیاز دارند. تاكنون فقط یك سوم از این كار انجام شده است. انگلیس، فرانسه، روسیه و آمریكا تولید اورانیوم به شدت غنی شده برای سلاح را متوقف كرده اند و تصور می شود كه چین هم چنین كرده باشد.
وضعیت اسرائیل نامعلوم است اما هند و پاكستان همچنان به تولید این ماده ادامه می دهند. در ژوئن ،۲۰۰۲ گروه ۸ یك همكاری جهانی علیه گسترش سلاح و مواد كشتار جمعی آغاز كردند. این هشت كشور تعهد دادند كه طی ۱۰ سال، ۲۰ میلیارد دلار برای كاهش خطر دستیابی گروهها و سازمان های تروریستی به سلاح كشتارجمعی جمع آوری كنند. از سال ،۲۰۰۲ ۱۳ كشور دیگر این پیمان را امضا كرده اند. با وجود تلاش برای كاهش خطر دسترسی تروریست ها به این سلاحها، آمریكا مذاكرات سال گذشته كنفرانس خلع سلاح را ناكام گذاشت. هدف این كنفرانس طراحی پروتكلهای شفاف سازی برای پیمان قطع تامین مواد شكافتنی است. سخنرانی ریدمیكر در روز نخست كنفرانس بازبینی به دلیل آنچه گفت جالب توجه نبود بلكه به دلیل آنچه نگفت، اهمیت داشت. سكوت آمریكا در قبال پیمان منع جامع آزمایش هسته ای قابل انتظار است، اما ریدمیكر هیچگاه خلع سلاح كشورهای هسته ای و وظیفه عدم تكثیر را به حق كشورهای غیرهسته ای به استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای پیوند نزده است.
او همچنین هیچ اشاره ای به شبكه رو به گسترش مناطق عاری از سلاح هسته ای كه تضمین كننده امنیت است، نكرد. علاوه بر چهار منطقه كنونی عاری از سلاح هسته ای (آمریكای لاتین و كارائیب، منطقه جنوب پاسیفیك، جنوب شرق آسیا و آفریقا)، بحث درباره آسیای میانه عاری از سلاح هسته ای هم در جریان است.
در همین حال مغولستان اخیرا در قانون اساسی خود بندی را گنجانده كه می گوید: این كشور یك كشور عاری از سلاح هسته ای است. نكته دیگر اینكه ریدمیكر از پیشنهاد هرگونه مشوق و انگیزه به كشورهای غیرهسته ای در مقابل موافقتشان با درخواست آمریكا در كنترل تكنولوژی چرخه سوخت خودداری كرد. با این حال او گفت: محدودیت دستیابی به توان چرخه سوخت غیرسازگار یا فرصت دستیابی به سوخت هسته ای به قیمت منطقی نیست. از آنجا كه دلیل استفاده از انرژی هسته ای، توسعه پایدار است كشورهای تامین كننده سوخت می توانند سوخت را به قیمت منطقی بفروشند و بعد به كشورهای خریدار سوخت قیمت منطقی بپردازند كه همان كمكهای توسعه انسانی است. با این كار بهتر می توان فعالیتهای تروریستی را ریشه كن كرد تا اقدامات تنبیهی كنونی. پیشرفت در این شرایط، نشان از اهمیت این جمله عنان دارد كه: ما همگی در قبال امنیت یكدیگر مسئولیت داریم.
منبع: FPIF

منبع : خبرگزاری جمهوری اسلامی ـ ایرنا