استانداردهای بین المللی انتخابات

معاهدات و اسناد بین المللی جزئیات بسیار اندكی در خصوص مسائل اساسی و اصلی انتخابات ارائه می كنند. همچنین این یك امر بدیهی است كه انتخابات باید مبین اراده مردم باشد و فرایند رای گیری به عنوان مبنای سنجش صحت آن محسوب شود. بدیهی است راه های تحقق چنین هدفی می تواند گوناگون باشد. در سال های اخیر چندین سازمان و نهاد بین المللی در زمینه نظارت بر انتخابات و ارائه كمك های تخصصی در این باره مجموعه های كاربردی درخصوص استانداردها و شیوه های اجرایی ارائه كرده اند. از میان این سازمان ها می توان به «كمیته حقوق بشر» سازمان ملل متحد اشاره كرد كه نقش نظارتی بر اجرای میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی دارد. این كمیته در پنجاه و هفتمین جلسه خود در سال ۱۹۹۶ «استانداردهای بین المللی انتخابات» را تصویب كرده است كه در واقع تفسیر ماده ۲۵ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی است. این استانداردها به عنوان یكی از اسناد منضم به میثاق محسوب می شود.
•حقوق سیاسی در منشور و میثاق
«هركس حق دارد در حكومت كشورش به طور مستقیم یا از طریق نمایندگانی كه آزادانه انتخاب شده اند شركت نماید. هركس حق دارد با تساوی شرایط، به مشاغل عمومی كشور خود نائل آید. اساس و منشاء قدرت و حكومت، اراده مردم است. این اراده باید به وسیله انتخاباتی ابراز شود كه از روی صداقت و به طور ادواری صورت پذیرد. انتخاب باید عمومی و با رعایت مساوات باشد و با رأی مخفی یا طریقه ای نظیر آن انجام گیرد كه آزادی رأی گیری را تأمین نماید.» اصول فوق الذكر مفاد بندهای ماده ۲۱ اعلامیه جهانی حقوق بشر و ماده ۲۵ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی هستند. كه چندین حق به شرح ذیل را تحت حمایت قرارداده اند:
- حق مشاركت در حكومت و اداره امور عمومی
- حق داشتن حكومت دموكراتیك
- حق رأی دادن و انتخاب شدن
- حق دسترسی مساوی به خدمات عمومی
منشور ملل متحد در حكم قوانین بین المللی وضعی است و نوعی قرارداد محسوب می شود و نتیجتاً از اسناد حقوقی الزام آور به حساب می آید. تمامی دولت های عضو سازمان ملل متحد باید تعهداتی را كه در منشور پذیرفته اند با حسن نیت به جا آورند. روایت تفصیلی و تكمیلی حقوق و آزادی های اساسی مذكور در منشور ملل متحد در دو میثاق بین المللی مدنی و سیاسی و حقوق اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ذكر شده است. این دو میثاق به سال ۱۹۶۶ به تصویب مجمع عمومی سازمان رسیده اند و تاكنون ۱۵۰ كشور و از جمله ایران به آنها پیوسته اند.همچنین سازمان امنیت و همكاری اروپا (OSCE)در سال ۱۹۹۰ «استانداردهای بین المللی انتخابات دموكراتیك» را تصویب كرده است. دفتر نهادهای دموكراتیك و حقوق بشر (ODIHR) وابسته به سازمان امنیت و همكاری اروپا نیز برای تدوین استانداردهای بین المللی مربوط به انتخابات اقدام كرده است. این دفتر در نوامبر ۲۰۰۲ پیش نویس سندی را درباره «استانداردها و الزامات انتخابات آزاد» تهیه كرده است كه تصویب نهایی آن می تواند باعث شفافیت بیشتر فرایند انتخابات و گویای جزئیات بسیاری در این باره باشد. علاوه بر این اتحادیه بین المجالس كه كشور ما نیز عضو آن است در صدو پنجاه و چهارمین جلسه خود در پاریس در سال ۱۹۹۴ اعلامیه «معیارهای انتخابات آزاد و منصفانه» را تصویب كرده است. این اعلامیه كه به تصویب نمایندگان پارلمان های ۱۱۲ كشور از جمله نمایندگان مجلس شورای اسلامی ایران رسیده است مبین اصول بنیادی در رابطه با برگزاری انتخابات است كه به لحاظ اهمیت چند اصل مهم آن در ذیل مرور می شود.
•انتخابات آزاد و منصفانه
حاكمیت در هر كشور تنها می تواند از اراده مردم آن كشور منبعث شود كه در انتخابات واقعی، آزاد، منصفانه و ادواری و مبتنی بر حق رای همگانی، مساوی و مخفی است بیان می شود.
•حقوق انتخاباتی
هر شهروند كه به سن قانونی رسیده باشد حق دارد كه در انتخابات، به دور از هرگونه تبعیض، رای بدهد. هر شهروند كه به سن قانونی رسیده باشد حق دارد كه برابر رویه ای كارآمد، بی طرف و به دور از تبعیض بتواند به عنوان رای دهنده ثبت نام نماید. هر رای دهنده حق دارد به منظور استفاده از حق رای خود به صورت برابر و مؤثر به حوزه های رای گیری دسترسی داشته باشد. هر رای دهنده همانند دیگران به طور مساوی محق به اعمال حق خود (حق رای دادن) است و رای او باید همتراز با رای دیگران محسوب شود. حق رای دادن به طور مخفی فاقد هرگونه قید و شرط است و نبایستی به هیچ وجه محدود و فروكاسته شود.
•حقوق و تكالیف داوطلبین، احزاب و مبارزه انتخاباتی
هر كس حق دارد در حكومت كشور خویش شركت نماید و بایستی از امكان برابر به منظور داوطلب شدن در انتخابات برخوردار باشد. معیارهای مشاركت در حكومت كه در قوانین اساسی و ملی تعیین می گردند، نباید با تعهدات بین المللی كشورها (موازین حقوق بشر) ناسازگار باشند.هر كس حق دارد به هدف مبارزه انتخاباتی به همراه دیگران نسبت به تشكیل حزب یا سازمانی سیاسی یا عضویت در احزاب و سازمان های سیاسی موجود اقدام نماید. هر داوطلب انتخابات و هر حزب سیاسی به منظور طرح دیدگاه های خود باید از امكان دسترسی برابر به رسانه ها خصوصاً رسانه های اطلاع رسانی عمومی برخوردار باشد.حق ایمنی داوطلبین و احترام به حق حیات و اموال آنها باید به رسمیت شناخته شده و حمایت شود.هر فرد یا حزب سیاسی كه داوطلبی، حق فعالیت حزبی یا انتخاباتی اش رد یا محدود شده، حق رجوع به یك هیات رسیدگی دارای صلاحیت به منظور تجدیدنظر و اصلاح فوری و موثر اشتباه را دارد. حق داوطلب شدن، حق فعالیت حزبی و انتخاباتی متقابلاً تكالیفی نیز نسبت به جامعه با خود به همراه دارد. به ویژه هیچ كاندیدا یا حزب سیاسی نباید متوسل به خشونت و نقض قانون شود.هر داوطلب یا حزب سیاسی كه در مبارزه انتخاباتی شركت می كند باید حقوق و آزادی های دیگران را محترم شمرد.هر داوطلب یا حزب سیاسی كه در مبارزه انتخاباتی شركت می كند باید نتیجه انتخابات آزاد و منصفانه را بپذیرد.
•حقوق و مسئولیت های حكومت
حكومت ها بایستی به حقوق بشر كلیه افراد داخل قلمرو و صلاحیت قضایی خود احترام گذاشته و این حقوق را تضمین نمایند. بنابراین به هنگام انتخابات، حكومت ها و ارگان های آن باید:
آزادی رفت و آمد، اجتماعات، انجمن ها و آزادی بیان به ویژه در رابطه با اجتماعات و گردهمایی های سیاسی را تامین نمایند. آزادی احزاب و داوطلبین به منظور طرح دیدگاه های خود با رای دهندگان را تامین و امكان دسترسی مساوی احزاب و داوطلبین را به رسانه های حكومتی و ملی فراهم كنند به منظور پوشش خبری غیرجانبدارانه در رسانه های حكومتی و ملی گام های لازم را بردارند. به منظور منصفانه بودن انتخابات، حكومت ها باید تدابیر لازم را اتخاذ كنند تا اطمینان حاصل نمایند كه احزاب و كاندیداها از فرصت های منطقی برای معرفی برنامه انتخاباتی خود برخوردار هستند. حكومت ها باید تمام اقدامات لازم را به منظور اطمینان از احترام به مخفی بودن رای به عمل آورند تا رای دهندگان قادر باشند آزادانه و بدون هراس و خطر تهدید رای دهند. مقامات حكومتی باید اطمینان حاصل كنند كه جلوی تقلب و سایر اعمال خلاف قانون را طی جریان رای گیری گرفته اند و امنیت، سلامت روند رای گیری تامین شده است. شمارش آرا می باید بر عهده كاركنان آموزش دیده باشد و قابل نظارت و بازبینی بی طرفانه باشد.حكومت ها باید همه تدابیر لازم و مناسب به منظور اطمینان از وضوح و شفافیت كلیه مراحل انتخابات مثلاً از طریق حضور نمایندگان احزاب و ناظران معتبر به عمل آورند. حكومت ها باید اقدامات لازم را انجام دهند تا احزاب، كاندیدا ها و هوادارانشان از امنیت یكسان برخوردار باشند. مسئولان حكومتی باید گام های لازم را برای جلوگیری از خشونت در انتخابات بردارند.حكومت ها باید اطمینان حاصل كنند كه نقض حقوق بشر و شكایت های مربوط به نحوه برگزاری انتخابات به فوریت و به طور موثری و در محدوده زمانی انتخابات، از سوی یك هیات مستقل و بی طرف همچون كمیسیون نظارت بر انتخابات یا دادگاه ها مورد رسیدگی قرار می گیرند.
* وكیل پایه یك دادگستری
محمود علم

منبع : روزنامه شرق