خمیازه ای به بلندای تابستان

فراغت واژه ای است كه برای یافتن معنای آن نیازی به سرك كشیدن در لغتنامه دهخدا نداریم، اما همین واه ساده بویه با شروع تعطیلات انتهای سال تحصیلی به یكی از چالش برانگیزترین مفاهیم تبدیل می شود. فراغت یعنی یك دنیا برنامه ریزی از سوی نهادها و سازمان ها فراغت یعنی شروع دغدغه های والدین فراغت یعنی بالا رفتن آمار حوادث فراغت یعنی میزگردهای تخصصی صداوسیما و فراغت یعنی یك دنیا مطلب در مطبوعات فراغت یعنی همین گزارشی كه می خوانید.

فراغت چقدر طولانی است
تا یادمان هست همیشه گفته اند هرچیزی حد تعادلش خوب است و تعطیلات پس از آخرین امتحان دانش آموزان را می توان از جمله مصادیق كجروی از این گفته نغز پنداشت. بسیاری از والدین و همچنین كارشناسان مسائل آموزشی و تربیتی اعتقاد دارند به جای یك تعطیلی طولانی در اواخر بهار تا انتهای تابستان، می توان چند تعطیلی كوتاه در میانه هر فصل داشت، اما محاسن این شكل از ایام تعطیل و فراغت چیستعلیرضا وارسته، شهروند تهرانی و ولی یك دانش آموز می گوید: هرساله با شروع تعطیلات طولانی تابستان، دردسر والدین شروع می شود. اول اینكه این زمان به اندازه كافی می تواند بچه ها را از درس و مشق دور كند، بنابراین آنها هرساله با شروع سال تحصیلی جدید به دلیل قطع رابطه با درس به مشكل برمی خورند كه این مشكل را در انتهای سال تحصیلی نیز به شكل دیگری می توان ارزیابی كرد. به عبارت دیگر نه تنها خود ایام تعطیل طولانی است، یك ماه مانده به شروع تعطیلات و یك ماه پس از اتمام تعطیلات نیز روزهایی هستند كه باید آنها را روزهای پرت آموزشی به حساب آورد. در روزهای پایانی سال تحصیلی، دانش آموزان به شوق فرا رسیدن تعطیلات، پس از ماه ها آموزش مداوم و خسته كننده، سر از پا نمی شناسند و عملا فراگیری را رها می كنند و در روزهای آغازین سال تحصیلی هم آنقدر رخوت دیده اند كه برقراری ارتباط مجدد با كتاب و درس و مشق برایشان دشوار است. وی در ادامه از معایب دیگر تعطیلات طولانی مدت می گوید: مورد بعد این است كه وقتی ایام فراغت طولانی شد، این فرصت پیش می آید كه ذهنیت بچه ها به سمت و سوهای دیگری كشیده شود، اگرچه این مسئله می تواند جنبه های مثبت و مفیدی هم داشته باشد. به طور مثال یادگیری یك رشته هنری اما به همان اندازه هم این امكان وجود دارد كه یك ناهنجاری شكل بگیرد و تمامی این موضوعات موجب دغدغه والدین شده و اسباب دردسر آنها را به خاطر كنترل خارج از قاعده كودكان فراهم كند.

فراغت و برنامه های ناهمخوان
لازم به گفتن نیست كه در این ایام هریك از نهادهای مرتبط و غیرمرتبط با فرهنگ و آموزش و تربیت به نوبه خود وارد معركه شده و سعی می كنند با نوعی برنامه ریزی خاص خودشان به عنوان متولی بهینه سازی اوقات فراغت، معرفی شوند یا لااقل اینكه گوشه ای از این روزهای كشدار پر از رخوت را پر كنند، اما نبود یك شورای واحد تصمیم ساز باعث می شود هركسی ساز خود را بزند و چه بسا اینكه بسیاری از برنامه ها نیز نتیجه ای جز رشته كردن پنبه دیگری نداشته باشد. پس فراغت آنقدرها هم كه می گویند بد نیست به شرط اینكه بدانیم با آن چه رفتاری در پیش بگیریم.
منصور قائمی مهر، كارشناس مسائل آموزشی و تربیتی می گوید: اینكه تعطیلات، پیوسته و طولانی باشد یا گسسته و كوتاه یك بحث است و چگونگی مدیریت آن هم یك بحث. در بخش مدیریت فراغت هم اگرچه كثرت گرایی خوب است، یعنی تعدد امكانات، تعدد سرویس دهی و تعدد مراكز و برنامه ها، اما اگر یك مدیریت واحد این مسئله را عهده دار نباشد، بانوعی آشفتگی روبه رو خواهیم شد كه خطر تعارض در برنامه ها را هم در پی خواهد داشت.
وی در ادامه عنوان می كند: این مدیریت باید شورایی عمل كند، چیزی مثل شورای فراغت و برنامه هایش. ضمانت اجرایی داشته باشد، بدین صورت كه در كمیته ای از صاحبنظران و مسئولان تصمیمات اتخاذ شود. سپس هر بخش از برنامه ها به یك مركز برای اجرا سپرده شود. اگر این موضوع شكل بگیرد، دقیقا به این معناست كه اولا ما از بالا به مسئله نگاه می كنیم و اگر برنامه ای هم ارائه شد كه متولی آن پیدا نشد، می توان متولی را به وجود آورد نه اینكه ببینیم هر نهاد چه میزانی از امكان و توانایی را داراست تا بر مبنای همان امكان، مواردی را پیشنهاد دهیم. دوم آنكه در چنین رویكردی نه تنها برنامه ها روبه روی هم قرار نمی گیرند، بلكه مثل یك پازل به تكمیل دیگری كمك هم می كنند، در نتیجه بچه ها هم دچار تعارض تربیتی نمی شوند.
تعارض تربیتی یكی از اساسی ترین مسائلی است كه موجبات صدمه زدن به فكر و روح كودكان و نوجوانان را فراهم می كند و اوقات طولانی فراغت، بستری مناسب برای هرچه بیشتر آشكار شدن این تعارض هاست. تعارض تربیتی صرفا به دلیل ناهماهنگی در نظام تربیتی ایجاد می شود. از سوی دیگر این گفته بدان معنا نیست كه حتما باید یك تفكر واحد این نظام را شكل دهد. به عبارت روشن تر، بهترین دیدگاه درخصوص نظام تربیتی - بویه در ایام طولانی فراغت - رعایت وحدت در عین كثرت و كثرت در عین وحدت است تا هم برنامه ها تنوع خاص خود را داشته باشند و هم به تكامل یكدیگر كمك كنند. در این رویكرد علاوه بر تربیت و آموزش منسجم و هدفمند، می توان از هدر رفتن هزینه ها نیز بشدت جلوگیری كرد، زیرا وقتی یك نهاد ناخواسته به دلیل تعارض با برنامه نهادی دیگر، اثربخشی خود و دیگران را به حداقل می رساند، دقیقا به این معناست كه هزینه برنامه های خود و دیگران را نیز هدر داده است.

تفریح یا آموزش
با تمام سادگی های واه فراغت، به نظر می رسد باید بار دیگر به واكاوی دقیق آن پرداخت و به مدد متخصصان، این واه ساده را مورد بازخوانی و بازاندیشی قرار داد. راستی فراغت از تحصیل یعنی فرصتی برای جمع كردن مجدد انری تحلیل رفته به وسیله تفریح یا مجالی برای جبران كاستی های آموزشی از مجرای آموزشی دقیق تر
ناصر امینی، شهروند تهرانی و ولی چهار دانش آموز می گوید: من به هیچ وجه با آموزش مخالف نیستم، اما این موضوع را هم نمی پسندم كه چه در ایام سال تحصیلی و چه در ایام تعطیلات، بچه ها از كانال های مختلف وادار به گذراندن آموزش های سفت و سخت شوند، همچنان كه با تفریح بی رویه هم مخالفم. به اعتقاد من آموزش البته به معنای آموزش دروس مدرسه ای در همان حد كلاس خوب است، بچه ها حتی نباید درس و مشق را با خودشان به منزل بیاورند، یعنی اگر این فرآیند درست چیده شود، احتیاجی نیست كه خانواده ها شریك آموزش مدرسه ای باشند و مدرسه شریك تفریحات خانوادگی.
اما اگر منظورمان از تفریح و آموزش وسیع تر باشد، هردوی اینها می توانند با هم یك معنا بدهند كه خیلی هم خوب است، ولی نباید به همین بهانه تعطیلات را هم برای بچه ها به كلاس درس و مشق تبدیل كنیم، چون تاثیر بد آن بعدها مشخص می شود. به هر حال بچه ها هم به تفریح غیر درسی و حتی شیطنت های خاص خودشان نیاز دارند.
منصور قائمی مهر، مدیریت فراغت را كه برخورد خانواده ها نیز باید تابعی از همان مدیریت باشد، اصلی ترین و مهمترین موضوع در ایام تعطیلی می داند: روزهای تعطیل یك پتانسیل بالقوه عظیمی است كه اگر مدیریت درستی برای نظم بخشی و هدفمند كردن آن وجود داشته باشد، می تواند نتایج بسیار چشمگیری فراروی ما قرار دهد. عمدتا ما نمی دانیم در تعطیلات به دنبال چه چیزی هستیم و هر نهادی به فراخور حال و امكاناتی كه دارد، برنامه هایی را ترتیب می دهد. بخشی از این برنامه ها در جهت درآمدزایی است، بخشی به عنوان یك حركت روابط عمومی گونه برای تبلیغ و بخشی هم فعالیت های بازدارنده محسوب می شود. یعنی یك مركز و یك نهاد به خاطر احساس مسئولیتی كه می كند، فعالیت هایی را ترتیب می دهد كه هدف اصلی آن مشغول كردن كودكان و نوجوانان است تا انری آنها تخلیه شده و كمتر درگیر برنامه های انحرافی شوند، البته همه این موارد به جای خود خوب است، اما تا زمانی كه تمركز اصلی روی خود موضوع تعطیلات طولانی و فراغت نباشد، نمی توانیم كاری از پیش ببریم. تنها در این صورت است كه علاوه بر هدف های یادشده، با مدیریت صحیح و علمی توانسته ایم یك انری عظیم را به سمت هدفی بزرگ تر هدایت كنیم. این هدف می تواند تولید، فن آوری، ارتقای ذهنی، تعدیل روحی، تعالی اخلاقی و هرچیز دیگری باشد، به شرط آنكه هم هدف شناخته شده باشد و هم سازوكارهای رسیدن به آن فراهم شده باشد.


نویسنده: محمد مطلق
منبع: ماهنامه همشهری،۲۵/۳/۸۴

منبع : باشگاه اندیشه