پنجشنبه, ۶ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 25 April, 2024
مجله ویستا


رهایی‌ از بن‌ بست‌


رهایی‌ از بن‌ بست‌
سینما در بهار ۸۴ یكی‌ از كم‌ طرفدارترین‌ دوره‌ های‌ خود را گذراند و تمامی‌ آمارها، به‌ وضوح‌ سیر نزولی‌ داشت‌: آمار فروش‌، استقبال‌ تماشاگران‌، سطح‌ كیفی‌ آثار عرضه‌ شده‌ و تولیدشده‌، آمار كمی‌ و كیفی‌ جشنواره‌های‌ داخلی‌، حضور و موفقیتهای‌ بین‌ المللی‌، بازتاب‌ اجتماعی‌ و رسانه‌ یی‌. از طرفی‌، تهیه‌ كنندگان‌ و كارگردانان‌ سینمای‌ ایران‌، عمدتا جسارت‌ لازم‌ را برای‌ پرداختن‌ به‌ پروژه‌ های‌ بزرگ‌ نمی‌یافتند و آغاز همه‌ چیز را به‌ بعد از انتخابات‌ موكول‌ می‌ كردند.شاید مهمترین‌ رویداد فرهنگی‌ در بهار ۸۳ برپایی‌ نمایشگاه‌ بین‌المللی‌ كتاب‌ تهران‌ بود. در آن‌ میان‌ حضور قابل‌ توجه‌ كتابهای‌ سینمایی‌، بهانه‌یی‌ از نوعی‌ دیگر برای‌ توجه‌ به‌ سینمای‌ ایران‌ فراهم‌ كرد. در طول‌ برگزاری‌ نمایشگاه‌ نیز، برپایی‌ چادر سینما توجه‌ مقبولی‌ را به‌ سینمای‌ ایران‌ در این‌ اجتماع‌ فرهنگی‌ سوق‌ داد.اما خرداد، با صرف‌ تمام‌ توان‌ سیاست‌ پیشگان‌ برای‌ تبلیغات‌ انتخابات‌ ریاست‌ جمهوری‌ همراه‌ شد. در این‌ میان‌ فیلمسازان‌ نام‌ آوری‌ همچون‌ كمال‌ تبریزی‌، سعید ابراهیمی‌ فر، رسول‌ صدر عاملی‌، مهدی‌ فخیم‌ زاده‌، داود میرباقری‌، احمدرضا درویش‌، رسول‌ ملاقلی‌ پور، محرم‌ زینال‌ زاده‌، جواد شمقدری‌ و بهروز افخمی‌ با ساخت‌ فیلمهای‌ تبلیغاتی‌ هشت‌ نامزد انتخابات‌، رونقی‌ به‌ هیاهوی‌ تبلیغات‌ بخشیدند. از طرفی‌، تا پیش‌ از برگزاری‌ دور نخست‌ انتخابات‌، هنرمندان‌ و سینماگران‌ هواداری‌ عیان‌ و قابل‌ توجهی‌ از نامزدها نكردند، اما در كشاكش‌ رقابت‌ دور دوم‌ وارد این‌ عرصه‌ نامانوس‌ شدند و صف‌ آرایی‌ چشمگیری‌ را به‌ نمایش‌ گذاشتندأ هر چند در پایان‌ بازی‌ اغلب‌ ایشان‌ ناكام‌ صحنه‌ بازی‌ را ترك‌ كردند. به‌ نظر می‌رسد، دست‌ كم‌ تا ارایه‌ برنامه‌ دقیق‌تر و معرفی‌ مدیران‌ و وزرای‌ این‌ عرصه‌، حالت‌ سكون‌ و بلاتكلیفی‌، همچنان‌ در فعالیت‌های‌ فرهنگی‌ امتداد یابد.
اكران‌ فیلم‌های‌ بهاره‌
سال‌ ۱۳۸۴ با اكران‌ نوروزی‌ مجردهااصغر هاشمی‌، ازدواج‌ صورتی‌ منوچهر مصیری‌، در به‌ درها امیر حسین‌ صدیق‌، جایی‌ برای‌ زندگی‌ محمد بزرگ‌ نیا، شاخه‌ گلی‌ برای‌ عروس‌ قدرت‌ الله‌ صلح‌ میرزایی‌ و گل‌ یخ‌ كیومرث‌ پوراحمد آغاز شد.سكون‌ و سردی‌ بهار سینمای‌ ایران‌، از تحویل‌ سال‌۸۴، با فروش‌ و استقبال‌ پایین‌ فیلم‌ها عیان‌ شد. بهار گذشته‌، بویژه‌ با اتكا به‌ دو اؤر موفق‌ و پرفروش‌ سال‌، مارمولك‌، اؤر جنجال‌ آفرین‌ كمال‌ تبریزی‌ و كما ساخته‌ آرش‌ معیریان‌، فصل‌ شكوفایی‌ را به‌ ارمغان‌ آورده‌ بودأ اما استقبال‌ از سینما در بهار ۸۴ حتی‌ به‌ نیمی‌ از توفیق‌ بهار گذشته‌ نیز نرسید. پرفروش‌ترین‌ اثر این‌ فصل‌، مجردها بود.در طول‌ فصل‌ خبری‌ از آثار موفق‌ و قابل‌ توجه‌ جشنواره‌ بیست‌ و سوم‌ فیلم‌ فجر نبود و تنها در آخرین‌ روزهای‌ خرداد، دو كار قابل‌ بحث‌ زن‌ زیادی‌ تهمینه‌ میلانی و ماهی‌ ها عاشق‌ می‌ شوند علی‌ رفیعی‌، كارگردان‌ پرآوازه‌ تئاتر ایران‌، روی‌ پرده‌ رفت‌ و نوید فصلی‌ رونق‌ آفرین‌ را برای‌ تابستان‌ ۸۴ داد.از طرفی‌ به‌ نظر می‌رسد با از سرگذشتن‌ هیاهوی‌ انتخابات‌، برخی‌ فیلم‌های‌ مطرح‌ جشنواره‌ فجر گذشته‌ از جمله‌، خیلی‌ دور، خیلی‌ نزدیك‌ رضا میركریمی‌ و كافه‌ ترانزیت‌ كامبوزیا پرتوی‌ اكران‌ تابستان‌ را رونق‌ خواهد بخشید.از دیگر آثاری‌ كه‌ در بهار ۸۴ روی‌ پرده‌ رفت‌ می‌ توان‌ به‌ امتحان‌ ناصر رفاهی‌، بازنده‌ قاسم‌ جعفری‌ و شارلاتان‌ آرش‌ معیریان‌، كه‌ این‌ هم‌ در آخرین‌ روزهای‌ فصل‌ بهار بر پرده‌ رفت‌، اشاره‌ كرد. ظاهرا معیریان‌ پس‌ از توفیق‌ كما در سال‌ ۸۳، طریق‌ تاثیر در تماشاگر عام‌ سینمای‌ ایران‌ را تا حدی‌ دریافته‌ است‌ و این‌ فیلم‌ او نیز می‌ رود تا یكی‌ از آؤار پرفروش‌ سینمای‌ ایران‌ در سال‌ ۸۴ باشد. شاخاترین‌ فیلم‌ خارجی‌ نیز كه‌ در این‌ فصل‌، همچون‌ گذشته‌ در سطح‌ بسیار محدود بر پرده‌ رفت‌، هوانورد ساخته‌ مارتین‌ اسكورسیزی‌ بود.
نگاهی‌ به‌ فیلم‌ جایی‌ برای‌ زندگی‌
گذشته‌ از یكی‌ دو فیلم‌ قابل‌ توجه‌ كه‌ در روزهای‌ پایانی‌ بهار اكران‌ شد، به‌ نظر می‌ رسد تنها اؤر در خور اعتنای‌ این‌ فصل‌ «جایی‌ برای‌ زندگی‌» ساخته‌ محمد بزرگ‌ نیا باشد. جایی‌ برای‌ زندگی‌ فیلمی‌ است‌ متفاوت‌ در سینمای‌ جنگ‌ ایران‌، یا آن‌ طور كه‌ شهره‌ است‌: سینمای‌ دفاع‌ مقدس‌. از عناصر، نشانه‌ ها و روابط‌ آشنای‌ این‌ نوع‌، در فیلم‌ چندان‌ خبری‌ نیست‌: چفیه‌، پلاك‌، تسبیح‌، قهرمانان‌ ، گروههای‌ بسیجی‌، روابط‌ احساساتی‌ و آرمانگرایانه‌، تاثیر عوامل‌ ماورایی‌ و ...
با آغاز جنگ‌ ایران‌ و عراق‌، ضرورت‌ ساخت‌ فیلم‌هایی‌ در ارتباط‌ با این‌ رویداد پدیدار شد. این‌ گونه‌ آؤار در بخشهای‌ مختلف‌ تجاری‌، هنری‌، اعتقادی‌، سیاسی‌ ... گسترده‌ شد و در تداوم‌ و فراوانی‌ ساخت‌ این‌ آثار، و بویژه‌ با حمایت‌ نهادهای‌ مختلف‌ فرهنگی‌ و غیر فرهنگی‌، با رشد مداومی‌ دوام‌ آورد و تبدیل‌ به‌ شاخا ترین‌ گونه‌ سینمایی‌ ایران‌ شد.
با این‌ وجود حاكمیت‌ یك‌ نوع‌ نگاه‌ محدود و ویژه‌ به‌ این‌ نوع‌ سینما و قرار گرفتن‌ در دستان‌ چند فیلمساز انگشت‌ شمار، به‌ نظر می‌ رسد این‌ نوع‌ را به‌ آخرین‌ مرزها و قابلیت‌های‌ خود كشانده‌ است‌ و برای‌ شكوفایی‌ دوباره‌ نیاز به‌ فرارفتن‌ از این‌ مرزها و محدوده‌ ها باشد. جایی‌ برای‌ زندگی‌ كوششی‌ است‌ برای‌ فرارفتن‌ از این‌ مرزها. به‌ نظر می‌ رسد كه‌ نوع‌ دیگری‌ از سینمای‌ جنگ‌ می‌ رود تا در میان‌ آثار ایرانی‌ راه‌ پیدا كند و چه‌ بسا همین‌ نگاه‌ عاملی‌ شود كه‌ سینمای‌ دفاع‌ مقدس‌ از بن‌ بستی‌ كه‌ بدان‌ دچار شده‌، رهایی‌ یابد.فیلم‌ با پیوند دو خانواده‌ كرد آغاز می‌ شود. پسر، ایرانی‌ است‌ و دختر و خانواده‌اش‌ از كردهای‌ عراق‌. جنگ‌ در می‌ گیرد و این‌ رابطه‌ گسسته‌ می‌ شود. علیرغم‌ عشق‌ عمیق‌ میان‌ دختر و پسر، خانواده‌ دختر تصمیم‌ به‌ كوچ‌ به‌ عراق‌ می‌گیرند.بزرگ‌ خانواده‌ كرد ایرانی‌، كه‌ عزت‌الله‌ انتظامی‌ ایفاگر این‌ نقش‌ است‌، مرد متمولی‌ است‌ كه‌ به‌ كشاورزی‌ و پرورش‌ ماهی‌ مشغول‌ است‌. با پیشروی‌ جنگ‌ خانه‌اش‌ از دست‌ می‌ رود و كسب‌ و كارش‌ نابود می‌ شود پس‌، او و خانواده‌اش‌ مجبور به‌ گریز و ترك‌ خانه‌ می‌ شوند غافل‌ از آنكه‌ عشق‌ پرشور میان‌ آن‌ دو جوان‌ هنوز ادامه‌ دارد و آن‌ دو در خفا قرار و مدارهایی‌ با هم‌ گذاشته‌ اند. دختر و پسر به‌ امید وصال‌، از چنگ‌ خانواده‌ هایشان‌ می‌گریزند، اما در خشونت‌ و جنگ‌، در میان‌ راههای‌ بی‌ مقصد سرنوشت‌، سرگردان‌ می‌ شوند. گرچه‌ طرح‌ جذاب‌ قصه‌، فیلمنامه‌ منسجم‌ و محكمی‌ را سبب‌ نمی‌ شود، با این‌ وجود پرداخت‌ پاكیزه‌ و هماهنگ‌ بزرگ‌ نیا فیلمی‌ قابل‌ تامل‌ و هوشمندانه‌ را رقم‌ زده‌ است‌. پس‌ از كشتی‌ آنجلیكا، جنگ‌ نفتكش‌ها، طوفان‌ و ... فیلمساز كه‌ تسلط‌ خود را بر ابزار و بیان‌ سینمایی‌ اثبات‌ كرده‌، این‌ بار با استحكام‌ بیشتری‌ فیلم‌ جایی‌ برای‌ زندگی‌ را كارگردانی‌ كرده‌ است‌.جدا از اینكه‌ هر اثر هنری‌ مربوط‌ به‌ جنگ‌ در ذات‌ خود نفرت‌ از جنگ‌ را تداعی‌ می‌ كند، فیلم‌ بزرگ‌ نیا به‌ جد رنگ‌ ضد جنگ‌ به‌ خود می‌ گیرد و از این‌ رو در میان‌ آثار فراوان‌ جنگی‌ سینمای‌ ایران‌ جایگاه‌ ویژه‌یی‌ می‌یابد. فیلم‌ گرچه‌ بر بازیگری‌ تاكید ویژه‌ یی‌ ندارد و از همین‌ رو بازی‌ها چندان‌ امكان‌ بروز ویژه‌ نمی‌ یابند، با این‌ وجود عزت‌الله‌ انتظامی‌، در آستانه‌ هشتاد سالگی‌، نشان‌ می‌ دهد كه‌ هنوز جوهره‌ و قابلیت‌ بازیگری‌ خود را حفظ‌ كرده‌ است‌.جایی‌ برای‌ زندگی‌ در بیست‌ و سومین‌ جشنواره‌ فیلم‌ فجر، در بخش‌ سینمای‌ ایران‌ برنده‌ جایزه‌ نخست‌ هیات‌ داوران‌ و سیمرغ‌ بلورین‌ بهترین‌ جلوه‌ های‌ ویژه‌ شد.
جشنواره‌ های‌ داخلی‌
در حالی‌ كه‌ شاید یكی‌ از ویژگی‌های‌ سینمای‌ ایران‌ فراوانی‌ نامعقول‌ جشنواره‌ها باشد، متعاقب‌ رخوت‌ و انفعال‌ سینمای‌ ایران‌ در بهار ۸۴، اغلب‌ جشنواره‌ های‌ بهاره‌ نیز از حركت‌ باز ایستاد و به‌ تعطیلی‌ كشیده‌ شد.چهارمین‌ دوره‌ جشنواره‌ مستند یادگار كه‌ قرار بود اواخر اردیبهشت‌ برگزار شود، ظاهرا به‌ بهانه‌ ادغام‌ دو سازمان‌ میراث‌ فرهنگی‌ و گردشگری‌ به‌ تعویق‌ افتاد. قرار است‌ كه‌ این‌ جشنواره‌ از ۳۰ شهریور تا ۵ مهر در تهران‌ و چند شهر دیگر برگزار شود. این‌ جشنواره‌ كه‌ در ابتدا به‌ عنوان‌ بخش‌ سینمایی‌ جشنواره‌ فرهنگ‌ ایران‌ زمین‌ رخ‌ نموده‌ بود، چند سالی‌ است‌ كه‌ خود تبدیل‌ به‌ جشنواره‌ مستقلی‌ شده‌ و به‌ عرضه‌ و داوری‌ آثار مستند سینمای‌ ایران‌ می‌ پردازد.جشنواره‌ دفاع‌ مقدس‌ نیز، كه‌ یكی‌ از مهمترین‌ و شاید از دیدگاه‌ اعتقادی‌ رسمی‌، اساسی‌ترین‌ جشنواره‌ ایران‌ تلقی‌ شود، پس‌ از كش‌ و قوس‌های‌ بسیار و تغییر مدیر و متولی‌ آن‌، عاقبت‌ در تاریخ‌ تعیین‌ شده‌ برگزار نشد و برپایی‌ آن‌ نیز به‌ پایان‌ شهریور ماه‌، همزمان‌ با سالگرد جنگ‌ تحمیلی‌ موكول‌ شد.چند جشنواره‌ دیگر نیز در این‌ ایام‌ به‌ تعطیلی‌ كشیده‌ شد. ازجمله‌ جشنواره‌ آوانگارد كیش‌ و جشنواره‌ فیلم‌های‌ كوتاه‌ موج‌، به‌ دلیل‌ عدم‌ حمایت‌ و واپس‌ كشیدن‌ سازمان‌های‌ حامی‌ به‌ تعطیلی‌ كشیده‌ شد و متولیان‌ آنها توان‌ برپایی‌ جشنواره‌ ها را نیافتند.
حضور بین‌ المللی‌ سینمای‌ ایران‌
در این‌ فصل‌، چه‌ به‌ لحاظ‌ كمی‌ و چه‌ به‌ لحاظ‌ كیفی‌، سینمای‌ ایران‌ حضور بین‌ المللی‌ بسیار كم‌ رنگ‌ و كم‌ فروغی‌ داشت‌. حتی‌ حضور عباس‌ كیارستمی‌ به‌ عنوان‌ رییس‌ هیات‌ داوران‌ بخش‌ دوربین‌ طلایی‌ جشنواره‌ كن‌ نیز نتوانست‌ توفیق‌ ارزنده‌ یی‌ را برای‌ سینمای‌ ایران‌ به‌ ارمغان‌ آورد.در این‌ دوره‌ تنها دو فیلم‌ ایرانی‌ در بخش‌های‌ فرعی‌ این‌ جشنواره‌ به‌ نمایش‌ درآمدند و درخششی‌ برای‌ سینمای‌ ایران‌ نداشتند. حتی‌ فعالیت‌ گسترده‌ تر مسوولان‌ سینمای‌ ایران‌ در بازار فیلم‌ این‌ جشنواره‌ نیز به‌ نظر نمی‌ رسد حاصل‌ چندانی‌ به‌ بار آورده‌ باشد.
دو فیلم‌ یك‌ شب‌ ساخته‌ بازیگر مشهور سینمای‌ ایران‌، نیكی‌ كریمی‌ و جزیره‌ آهنی‌ ساخته‌ محمد رسول‌ اف‌ در بخش‌های‌ «نوعی‌ نگاه‌» و «دو هفته‌ كارگردانان‌» جشنواره‌ كن‌ به‌ نمایش‌ درآمدند و حضوری‌ ناموفق‌ را در این‌ جشنواره‌ تجربه‌ كردند.

هوشمند هنر كار
منبع : روزنامه اعتماد


همچنین مشاهده کنید