دستگاههای امنیتی انگلیس و پازل حمله‌های تروریستی لندن

چهار روز از سه انفجار پیاپی در شبكه مترو و انفجار یك دستگاه اتوبوس در مركز شهر لندن گذشته است، انفجارهایی كه میزان تلفات آن رو به افزایش است و هنوز ‪ ۶۳‬مجروح آن در بیمارستانها تحت درمان قرار دارند. پاكسازی محلهای انفجار در تونلهای زیرزمینی مترو همچنان ادامه دارد و بر اساس اعلام منابع پلیس هرم گرما و عفونت ناشی از اجساد باقی مانده در لابه‌لای واگنهای منهدم شده، عملیات پاكسازی را با مشكل مواجه كرده است. تمركز توجه رسانه‌ای مقامهای سیاسی، انتظامی و امنیتی دراین مدت عمدتا بر میزان تلفات، چگونگی امدادرسانی، اصلاح اطلاعات اولیه و پیگیری سرنوشت ناپدیدشدگان بوده و پس از چهار روز اطلاعات كمی درباره عاملان این حادثه،اهداف آنان و نسبت حادثه با مسایل دیگر منتشر شده است. علت مهم چنین وضعی گذشته از گستردگی و تلفات نسبتا بالای این حملات تروریستی، در عمق غافلگیركنندگی آن نهفته است. حمله تروریستی به شهر لندن تا حدی برای دستگاههای امنیتی و پلیس انگلیس غافلگیركننده بود كه تا دو ساعت پس از نخستین انفجار بر این تصور بودند كه احتمالا بار دیگر سیستم برق شبكه مترو دچار مشكل شده و یا دو قطار زیرزمینی با یكدیگر برخورد كرده‌اند. این میزان غافلگیری برای دستگاههای امنیتی كشوری ثبت شده است كه سه‌دهه مقابله بااقدامهای تروریستی خانگی ناشی از فعالیت خشونت بار ارتش جمهوریخواه ایرلند شمالی را تجربه كرده و در چهار سال گذشته نیز بنا بر اعتراف مقامهای سیاسی، دهها "توطئه" تروریستی را خنثی و صدها تن را با همین اتهام دستگیر كرده است. به همین دلیل حملات تروریستی اخیر لندن تبدیل به پازل پیچیده‌ای شده است كه با گذشته چهار روز تنها چند تكه از آن كنار هم قرار گرفته، بدون آنكه تصویری هرچند مبهم از كل پازل به دست بدهد.
عاملان حمله‌های تروریستی لندن
مقامهای سیاسی و امنیتی انگلیس از ابتدای وقوع انفجارها، شناسایی و دستگیری عاملان این حملات تروریستی را اولویت اول خود اعلام كرده‌اند ولی تاكنون هیچ اطلاعات مشخصی در این مورد منتشر نشده است. به رغم اینكه ساعاتی پس از انفجارها یك گروه با عنوان "شاخه اروپایی القاعده" مسوولیت این انفجارها را بر عهده گرفت، مقامهای امنیتی تاكنون ادعای این گروه را تایید نكرده‌اند. در حالی كه مقامهای سیاسی و امنیتی در مورد عاملان این بمب‌گذاریها سكوت پیشه كرده‌اند، رسانه‌های خبری بااستناد به دیدگاه كارشناسان چند گزینه را محتمل می‌دانند. بیشترین اجماع دراین زمینه بر روی دخالت داشتن شبكه القاعده است در این گزینه شباهتهای موجود میان بمب گذاریهای لندن با بمب گذاریهای مادرید مطرح می‌شود. هر دو حملات تروریستی در شبكه حمل و نقل شهری صورت گرفت و پیامدهای مشابهی نیز داشته است. "جك استراو" وزیر خارجه انگلیس از جمله افرادی است كه در نخستین روز بمب گذاریهای لندن، بطور تلویحی این گزینه را تایید كرد، اگرچه پس از آن مقامهای سیاسی و امنیتی انگلیس اظهارنظر دیگری در این مورد نداشته‌اند. تایید این گزینه در شرایط حاضر بویژه برای دستگاههای امنیتی انگلیس دردساز خواهد شد، چرا كه قانع‌سازی افكارعمومی با توسل به این گزینه امكانپذیر نیست. شاید یك علت سكوت مقامهای سیاسی و امنیتی انگلیس در مقابل ادعای شاخه اروپایی القاعده نیز در همین مشكل نهفته باشد. پذیرش این گزینه به معنای تن دادن دستگاههای امنیتی انگلیس به شكست اطلاعاتی دیگر است، موضوعی كه هم‌اكنون برخی از احزاب سیاسی این كشور بر آن متمركز شده‌اند. برای نخستین بار حزب محافظه‌كار با ارسال نامه‌ای به "تونی بلر" نخست وزیر دولت كارگری خواستار بررسی علت شكست اطلاعاتی دستگاههای امنیتی در پیش بینی حملات تروریستی لندن شد ولی این درخواست بلافاصله با مخالفت بلر مواجه شده است. گزینه مطرح دیگر در رسانه‌های انگلیس، نسبت دادن این حملات تروریستی به یك گروه از شهروندان تندرو این كشور یا به عبارت دیگر یك شبكه جدید از تروریستهایی است كه ارتباط مستقیمی با شبكه القاعده ندارند. وجود شبكه جدیدی از تروریستها در انگلیس از دو سال پیش در برخی محافل رسانه‌ای و امنیتی این كشور مطرح بوده است، اگرچه هیچگاه بطور رسمی از سوی دستگاههای امنیتی مورد تایید قرار نگرفته است. "سر جان استیونس" رییس پلیس سابق انگلیس از جمله طرفداران این گزینه است كه روز گذشته نیز با انتشار مقاله‌ای در یكی از هفته‌نامه‌ها آشكارا بر این نكته تاكید كرده است. وی معتقد است، بمب گذاریهای پنجشنبه گذشته لندن بطور مشخص كار یك گروه از "جوانان تندرو انگلیسی، باهوش و با تحصیلات دانشگاهی" است. بر خلاف گزینه اول، در این گزینه انگشت اتهام آشكارا به سوی مسلمانان تندرو نشانه نمی‌رود بلكه طیف گسترده‌تری در مظان اتهام قرار می‌گیرند. رییس پلیس سابق انگلیس معتقد است افرادی كه حملات تروریستی اخیر لندن را سامان دادند اولا اطلاعات كاملی از شرایط مختلف این كشور داشتند، ثانیا از هوشمندی بالایی برخوردار بودند و ثالثا از توان علمی خوبی بویژه در زمینه بهره‌گیری از امكانات رایانه‌ای و مهندسی بهره گرفته‌اند. این گزینه طیفی از شهروندان سرخورده از نظام حاكم بر انگلیس را اعم از مسلمان و غیرمسلمان دربر می‌گیرد. اگرچه تاكنون آشكارا اعتراف نشده است، ولی یك سر این گزینه به تشبیه كردن بمب‌گذارهای لندن با انفجار یك دهه پیش "اوكلاهاما" در آمریكا ختم می‌شود. این تنها گزینه‌ای است كه می‌تواند شكست اطلاعاتی دستگاههای امنیتی انگلیس را توجیه كند، اگر چه تایید آن در صورت وجود مدارك متقن، نیازمند جسارتی است كه به‌نظر می‌رسد در حال حاضر در دستگاههای امنیتی و سیاسی انگلیس یافت نمی‌شود. دركنار این دو گزینه اصلی، گزینه‌های دیگری نیز مطرح است كه یكی از آنها دست داشتن نیروهای تندرو ارتش جمهوریخواه ایرلند شمالی است. وزیر كشور انگلیس دو روز پس از انفجارهای اخیر لندن اعلام كرده بود كه دستگاههای امنیتی از این گزینه نیز غافل نشده‌اند، اگر چه ساعاتی پس از حملات اخیر، مقامهای ارتش جمهوریخواه بطور رسمی دست داشتن در این حادثه را تكذیب كردند. یك تئوری بدبینانه نیز دراین زمینه وجود دارد و آن تحلیل حمله‌های تروریستی اخیر به عنوان یك اقدام از پیش طراحی شده با اهداف خاص از سوی دستگاههای امنیتی اسراییل و آمریكا و با همكاری یا اغماض دستگاههای امنیتی انگلیس است. اگر چه بنیاد این تئوری بر "توهم توطئه" استوار است، ولی با اغماض از میزان تلفات این انفجارها، اطلاعات كافی برای منطقی جلوه دادن آن وجود دارد. طرح‌كنندگان این تئوری بیش از همه موقعیت زمانی انفجارها را مورد توجه قرار داده و تلاش دارند تا آن را موجه جلوه دهند.
یك ابهام بزرگ به نفع تئوری توطئه
گذشته از موقعیت زمانی وقوع انفجارها،ابهام بزرگی در این حملات تروریستی وجود دارد كه سبب تقویت ادله طرفداران تئوری توهم توطئه می‌شود. ساعاتی پس از وقوع انفجارهای لندن، یك مقام سفارت اسراییل در لندن به خبرگزاری محلی "آسوسیشن" انگلیس گفته بود كه مقامهای امنیتی شهر نسبت به وقوع حملات تروریستی به آنان هشدار داده بودند. این مقام سفارت اسراییل كه نامش فاش نشد، زمان دریافت هشدار از سوی دستگاه امنیتی انگلیس را ساعاتی پیش از وقوع انفجارها ذكر كرده بود.به گفته این مقام، قرار بود در روز انفجار، یك كنفرانس مالی در مورد اسراییل در لندن برگزار شود و وزیر دارایی اسرائیل یكی از شركت‌كنندگان در آن بود. این مقام گفته بود كه ساعتی پیش از انفجار یك مقام امنیتی با مسوولان سفارت تماس گرفت و به آنان گفت كه هشدارهایی درمورد احتمال حملات تروریستی دریافت كرده‌اند. این در حالی بود كه مقامهای پلیس گفته بودند كه تا زمان وقوع انفجارها هیچ اطلاعی از آن نداشتند و حتی تا دو ساعت پس از انفجارها نیز قادر به تایید تروریستی بودن آن نبودند. خبر كوتاه خبرگزاری محلی "آسوسیشن" در صبح روز پنجشنبه و ساعتی پس از انفجارها در میان انبوه خبرها و گزارشهای مربوط به واقعه گم شد،اگر چه اكنون به عنوان تكه‌ای از پازل توهم توطئه مورد استفاده قرار می‌گیرد. تنها واكنش صورت گرفته به این خبر اظهارات وزیر خارجه اسراییل بود كه ساعتی بعد سراسیمه اظهارات مقام سفارت این كشور را در لندن تكذیب كرد.
نسبت حملات تروریستی لندن با موضوع‌های دیگر
یك علت پیچیده شدن پازل حملات تروریستی لندن،ضرورت مشخص شدن نسبتهای آن با برخی وقایع است. دستگاههای امنیتی انگلیس اكنون باید نسبت این واقعه را با جنگ عراق، نشست "گروه هشت"، میزبانی لندن برای بازیهای المپیك ‪ ۲۰۱۲‬و وقایع دیگری از این دست مشخص كنند. انفجارهای لندن همزمان با آغاز نشست گروه هشت به میزبانی انگلیس در منطقه اسكاتلند رخ داد، نشستی كه قرار بود در آن سرنوشت برنامه‌های بلند پروازانه لندن رقم بخورد. حضور حدود سه هزار خبرنگار، عكاس و فیلمبردار برای پوشش این واقعه در حالی كه همه اطلاعات منتشر شده قبلی حكایت از شكست برنامه‌های لندن داشت اكنون تبدیل به محملی تحلیلی برای طرفداران توهم توطئه شده است. انفجارهای لندن نه تنها نشست گروه هشت را به تاخیر انداخت، بلكه سبب شد تا كمترین پوشش رسانه‌ای با نگاه انتقادی به نتایج آن صورت گیرد. مقامهای امنیتی وسیاسی انگلیس تاكنون هیچ توضیحی در مورد نسبت انفجارها با نشست گروه هشت نداده‌اند. نسبت مساله عراق با این انفجارها نیز تاكنون مشخص نشده است، اگر چه در همان روز نخست حملات تروریستی لندن این موضوع از سوی "جورج گالووی" یك نماینده پارلمان انگلیس مورد توجه قرار گرفت. مقامهای دولت انگلیس اثرگذاری حمله به عراق و حضور نظامی در آن كشور را در این بمب‌گذاریها انكار نمی‌كنند ولی معتقدند نباید به این مساله به عنوان تنها عامل اثرگذار نگریسته شود. رهبران احزاب رقیب از جمله حزب مخالف جنگ لیبرال دموكرات نیز دیدگاهی مشابه دولت كارگری دارند. دستگیریهای گسترده ضدتروریستی در چند سال اخیر كه مسلمانان و اقلیتهای نژادی و مذهبی بزرگترین قربانیان آن بوده‌اند، موضوع دیگری است كه باید نسبت آن با اقدامات تروریستی اخیر لندن مشخص شود. بسیاری از كارشناسان مستقل امنیتی در دو سال اخیر نسبت به پیامدهای اقدامات آزاردهنده ضدتروریستی درانگلیس بویژه "رادیكالیزه" كردن جوانان هشدار داده بودند. اكنون نیز كارشناسانی كه ریشه حملات اخیر را در میان یك شبكه جدید تروریستی می‌جویند، رشد و نمو چنین شبكه‌ای را نتیجه اقدامات ضدتروریستی دستگاههای امنیتی می‌دانند. سختگیریهای فزاینده ضدتروریستی در انگلیس بلافاصله پس از حوادث تروریستی ‪ ۱۱‬سپامبرآغاز شد و تصویب قانون جدید ضدتروریستی و افزایش دامنه اختیارات وزیر كشور آخرین اقدام در این زمینه بود. نگرانی از پیامدهای چنین روندی به رغم هشدارهای كارشناسان مستقل امنیتی یك سال پیش در قالب یك مستند تلویزیونی در بی.بی.سی به نمایش گذاشته شد. در آن فیلم مشخص شده بود كه چگونه اقدامات نادرست ضدتروریستی یك جوان مسلمان میانه‌رو و فاقد اعتقادات محكم دینی را به یك بمب‌گذار انتحاری تبدیل می‌كند.
پیامدهای بلندمدت بمب‌گذاریهای لندن
بمب گذاریهای اخیر لندن چه عوامل آن شناسایی شوند یا نشوند و یا نسبتهای آن با وقایع دیگر مشخص شود یا نشود، به هر صورت چهار سال تلاشهای گسترده ضدتررویستی در انگلیس و توانایی دستگاههای امنیتی این كشور را زیر سووال برده است. این اقدام به همان میزان كه زمینه را برای بهره‌برداریهای سیاسی دولت كارگری در تصویب و اجرای قوانین جنجالی همانند تشدید قانون ضدتروریستی مهیا می‌كند، برای برخی از اقدامات صورت گرفته و یا در حال انجام دولت مشكل ایجاد خواهد كرد. فوری‌ترین مشكل برای لایحه صدور كارت شناسایی ملی ایجاد خواهد شد كه استدلال اصلی برای آن منشا امنیتی دارد. این لایحه تاكنون در دو قرائت در مجلس عوام با اكثریت ضعیف به تصویب رسیده است ولی احتمالا در قرائت سوم و نهایی با مشكل مواجه خواهد شد. تا پیش از این استدلال بر این بود كه نبود كارت شناسایی ملی سبب ورود مهاجران و درقالب آنان تروریست به انگلیس می‌شود ولی به‌محض وقوع انفجارهای لندن، مقامهای دولتی استدلال امنیتی را از این لایحه برداشتند. وزیر كشور دولت كارگری اعلام كرد كه حتی چنانچه همه مردم این كشور دارای كارت شناسایی ملی می‌بودند، باز هم جلوگیری از چنین واقعه‌ای ممكن نبود. اینكه چرا و چگونه دستگاههای امنیتی انگلیس با آن تجربه و سابقه در برنامه‌های ضد تروریستی از یك سو و چنین موقعیت زمانی حساسی غافلگیر شده‌اند، در دو حالت مكمل هم قابل توضیح است. حالت اول این است كه تئوری پردازان امنیتی در دستگاههای اطلاعاتی انگلیس دچار كلیشه شده‌اند و یا اطلاعات ورودی به این دستگاهها با نقصانی جدی و هولناك روبرو است. شكست اطلاعاتی در مورد عراق و یا پیش بینی برخی وقایع سیاسی و اجتماعی در سایر نقاط جهان همانند ازبكستان تقویت‌كننده این گزینه است. حالت دوم تحلیل حملات اخیر به عنوان پدیده جدیدی از حملات تروریستی با ویژگیهای خاص از جمله بومی‌سازی است. پذیرش حالت دوم نیز به معنای نیاز دستگاههای امنیتی انگلیس به یك خانه- تكانی اساسی است تا بتوانند دستكم در آینده از بروز حوادث مشابه جلوگیری كنند. قطعا انفجارهای لندن پیامدهایی را نیز در سطح اجتماعی و اقتصادی بر جای خواهد گذاشت كه تشدید فعالیتهای ضدتروریستی، گسترش و افزایش دستگیریها، افزایش تنفر مذهبی، احساس ناامنی در میان سرمایه‌گذاران و مواردی از قبیل است. به‌نظر می‌رسد جامعه انگلیس پس از حملات تروریستی اخیر لندن برای بازگشت به حالت عادی نیازمند ماهها فرصت است، اگر چه نباید انتظار داشت این كشور به حالت قبلیش بازگردد.

منبع : خبرگزاری جمهوری اسلامی ـ ایرنا