کازابلانکا پس از قاهره و اسکندریه سومین شهر پر اهمیت آفریقای شمالی محسوب می شود

كاسا واژه ای است كه در زبان اسپانیایی در مفهوم خانه به كار می رود اما در شهر كاسابلانكا واژه كاسا نامی است كه بر مركز فرهنگی شهر كه مدرن ترین بخش آن هست، اطلاق می شود
بافت فرانسوی شرقی شهر كازابلانكا بارها سازندگان فیلم های كلاسیك را به خود فراخوانده است.این ویژگی سبب شده است كه مایكل كورتیس نیز در فیلم به یادماندنی خود، مناظر بسیار زیبایی از شهر را به تصویر بكشد. آنگونه كه با مشاهده این فیلم به نظر می رسد، شهر در منطقه ای حایل میان دریا و بیابان سوزان واقع شده است.البته این فیلم كه به سبك كلاسیك و كاملا هالیوودی ساخته شده است، طرح مبهمی از شهر را در ذهن بیننده تداعی می كند، اما دریس چریبی نویسنده مشهور رمان های پلیسی به هنگام توصیف اتاق محل ارتكاب قتل در یكی از داستان های خود، شرح جالبی از وضعیت كازابلانكای آن زمان ارائه می دهد: وزش نسیم ملایم، رایحه دلپذیر گل های یاسمن را كه در باغ مجاور خانه كاشته شده بودند، در اتاق پراكنده می كرد.صدای امواج خروشان اقیانوس كه گاه دور می شوند و گاه نزدیك نیز به مانند صدای سرفه مرد پیری كه بتازگی به درك مفهوم زیبای زندگی رسیده است، شنیده می شوند.
كاسا
كاسا واژه ای است كه در زبان اسپانیایی در مفهوم خانه به كار می رود، اما در شهر كازابلانكا واژه كاسا، نامی است كه بر مركز فرهنگی شهر كه مدرن ترین بخش آن هست، اطلاق می شود.
به رغم آنكه در فیلم كازابلانكا با استفاده از صحنه سازی های سینمایی، شهر، مه آلود جلوه داده شده بود، در عالم واقع، مه بخشی از وجود طبیعی این مركز بزرگ تجمع انسانی را كه در كنار اقیانوس قرار گرفته است تشكیل می دهد.در واقع كاسا به عنوان بخشی از بزرگترین شهر مراكش مركز نوین تجارت، حمل و نقل و صنایع این كشور محسوب شده و نیمی از تولیدات داخلی مراكش در این بخش از كشور تولید می شود.كاسا كه اولین خشت های بنای شهر كازابلانكا در آن نهاده شد و شهروندان امروزی این شهر نیز آن را به همین نام می نامند، از دیرباز یا به عبارتی بهتر از قرن دوازدهم، مركزیت تجاری، مذهبی و فرهنگی داشته است. می توان گفت كه امروزه نیز چنین است و رباط تنها نقش مركز سیاسی مراكش را ایفا می كند و در واقع نبض اقتصادی و فرهنگی مغرب در كازابلانكا می زند. از همین رو از نظر اجتماعی نیز زندگی در كازابلانكا با سایر شهرهای مراكش تفاوت بسیار دارد.به عنوان مثال اگر شما به فس ازدیگر شهرهای مراكش بروید، از شما خواهند پرسید از كجا می آیید و با چه خانواده ای نسبت دارید؟اما در مراكش شخصیت شما برای شهروندان مهم است و دیگر كاری به مسائل جانبی ندارند.كازابلانكا پس از قاهره و اسكندریه – كه هر دوی این شهرها در مصر واقع شده اند سومین شهر آفریقای شمالی محسوب می شود.این شهر با داشتن جمعیتی معادل ۶ میلیون نفر در عرض مدت زمان بسیار كوتاهی به بزرگترین بندر مراكش تبدیل شده است.از زمانی كه شهر تحت قیمومیت فرانسویان قرار داشت، مسئولان شهری طرح هایی را به منظور مدرنیزه كردن شهر، همزمان با حفظ بافت سنتی آن، به مرحله اجرا درآوردند. لئون هنری پروست از جمله اولین طراحان فرانسوی است كه از سال ۱۹۱۴ در زمینه تغییر چهره شهر به فعالیت پرداخت.طرح بلوار اصلی ستاره مانند شهر وانتقال صنایع به منطقه شرق شهر از جمله ایده هایی بود كه او به مرحله اجرا درآورد.طرح انتقال صنایع در واقع به منظور جداسازی بخش اروپایی شهر از بخش سنتی بود. به موجب این طرح فضای بیشتری در اختیار مهاجران خارجی در بخش سنتی شهر قرار می گرفت. در ادامه طرح های جداسازی بخش اروپایی از بخش شهری، منطقه جدیدی تحت عنوان هابوس در سال ۱۹۲۳ در كازابلانكا احداث شد.
كازابلانكای بزرگ
هابوس، در واقع شهر جدیدی بود كه با الگوبرداری از معماری سنتی ساخته شده بود.دراین شهرك، برج ها، مساجد و خیابان های تنگ مانند الگوی شرقی خود ساخته شده بودند.با اتمام دوران ماموریت پروست، میشل اكوشار از دیگر معماران بزرگ فرانسوی كه پیش از آن طرح های توسعه شهرهای بیروت و دمشق را به عهده داشت، جایگزین پروست شد.اكوشار طی سالهای ۱۹۴۶ تا ۱۹۵۲ طرح جامعی را برای توسعه شهر كازابلانكا ارائه داد.امروزه كازابلانكا با حفظ هویت دینی و ملی خود، دارای ۳ هزار مسجد و تعدادی كلیسا (۶ كلیسای كاتولیك، یك اوانجیلی و یك آنگلیكان) و سه كنیسه است.
شهر اروپایی
تغییر چهره كازابلانكا از یك شهر كاملا شرقی به یك شهر اروپایی از قرن نوزدهم آغاز شد. در این زمان تجار فرانسوی با نفوذ به بخش بازرگانی مراكش، پارچه های گرانبها و دانه های روغنی از این كشور به اروپا صادر می كردند. همین امر سبب شد تا از آن زمان كازابلانكا به عنوان بندر صدور و ورود كالا شهرت یابد.اما اهمیت شهر پس از آنكه مراكش در سال ۱۹۱۲ تحت لوای استعمار فرانسه درآمد، بیش از گذشته شد. در این زمان در كازابلانكا ۲۰ هزار فرانسوی می زیستند.طی سالهای ۱۹۱۰ تا ۱۹۱۴ فرانسویان به ساخت خانه های جدیدی برای خویش پرداختند. در سال ۱۹۱۲، كنسولگری های كشورهای استعماری انگلیس، اسپانیا، فرانسه، آلمان و بلژیك در بخش قدیمی شهر كه مدینه كهن نام داشت، واقع شده بودند.اما روند غربی كردن شهر به سهولت انجام نگرفت و با مقاومت شهروندان مراكشی روبه رو شد، به تبع این مقاومت ها این روند نیز كندتر از گذشته دنبال شد و مراحل جدیدی از طرح های توسعه در كازابلانكا پیگیری شد.در ماه اوت ۱۹۰۷ و در پی شدت یافتن درگیری ها، ۶۶ سرباز فرانسوی برای حفاظت از كنسولگری فرانسه به كازابلانكا اعزام شدند. به رغم ناآرامی ها، فرانسوی ها برای رسیدن به مطامع خود، جاده سازی را در سطح شهر ادامه دادند تا به این وسیله بتوانند به فرآیند حمل ونقل كالاهای تجاری سرعت بخشند.
تهران
اما تهران و در كل ایران، وضعیتی بسیار متفاوت با كازابلانكا و مراكش داشت، اگرچه استعمارگران، همواره درصدد نفوذ بیشتری در ایران بودند، اما هیچ گاه نتوانستند خود، حكومت را در این كشور پهناور دردست بگیرند و در نتیجه تهران به عنوان پایتخت و بزرگترین شهر ایران، دارای گذشته ای بسیار متفاوت نسبت به كازابلانكا و سایر شهرهای مراكش است.تهران در ابتدا به سبب نزدیكی به استرآباد (گرگان) كه خاستگاه ایل قاجار محسوب می شود، از سوی آغا محمدخان به عنوان پایتخت انتخاب شد.این شهر پیش از انتخاب شدن به پایتخت، روستایی بزرگ به شمار می آمد كه برج و بارویی از عصر صفویه آن را دربر گرفته بود، اما طی سالهای دوران زمامداری فتحعلیشاه و بویژه ناصرالدین شاه، تغییرات زیادی در شهر به وجود آمد.در زمان این پادشاه اخیر، علاوه بر احداث بناهای جدیدی نظیر شمس العماره و مسجد سپهسالار، محدوده شهری تهران نیز گسترش بیشتری نسبت به سابق پیدا كرد و تهران دارای ۱۲ دروازه شد كه محلات جدیدی را در برمی گرفت.با روی كار آمدن رضا خان، برج و بارو، خندق و حصارهای شهر همگی ویران شدند و شهر طبق یك الگوی اروپایی – بهتر بگوییم آلمانی توسعه یافت، با این حال، هیچ گاه استعمار، نفوذ مستقیمی در طرح های شهرسازی نداشت و صرفا معماران خارجی و بویژه آلمانی و فرانسوی در برخی طرح های شهرسازی مشاركت داشتند كه این روند نیز با بازگشت تحصیلكردگان از خارج، سیر نزولی به خود گرفت و امروزه شاهد آن هستیم كه معماران ایرانی بدون حضور معماران غربی، طرح های آبادانی و توسعه شهری را به اجرا درمی آورند.امروزه تهران بر خلاف شهری مانند كازابلانكا كه چهره ای كاملا اروپایی دارد، ضمن حفظ بافت شرقی خود، یكی از مدرن ترین شهرهای خاورمیانه نیز محسوب می شود.

منبع : روزنامه همشهری