ترویج فرهنگ آرشیوی

آشنا كردن آرشیوها، آرشیویست ها و عامه مردم با استراتژی ها و اقداماتی كه در آرشیوهای آمریكای لاتین صورت می گیرد تا داشته های اسنادی خود را منتشر كرده و به دیگران بشناسانند، و ارتقا سطح برنامه ها و اقداماتی كه برای نزدیك شدن به جامعه انجام می شود و تصویر مناسبی از آرشیو ارایه می دهد تا هویت آن را تایید كند، از اهداف این مقاله است.
فعالیت های علمی و فرهنگی در آرشیو
تا چندی پیش، تنها بخشی از آرشیو را كه به محققان خاصی سرویس می داد، می شناختیم، اما امروزه آن مفهوم تغییر كرده و بدون حذف آن زمینه خاص، آرشیو به مركز توسعه فعالیت های فرهنگی، علمی و تفریحی تبدیل و با زندگی علمی و فرهنگی مردم عجین شده است. در این راستا، آرشیو ها باید خدمتشان را افزایش داده، مجددا اهداف خود را تبیین کنند تا به آن چه كه مطابق خواست مردم جهان در آستانه قرن بیست و یكم می باشد، دست یابند. همچنین آرشیوها باید تلاش كنند مانند موسسات آموزشی در جامعه حضور دایمی داشته و فعالیت های متنوعی در این زمینه انجام دهند تا مردم با سلایق مختلف از آنها استفاده كنند. آرشیو یكی از موسسات بسیار مهم هر كشوری است زیرا، منابع مهمی را نگهداری می كند. این منابع به مردم یك كشور امكان می دهد تا هویت اجتماعی خود را شناخته، آن را حفظ كنند. همچنین آرشیو نقش اول را در تحققات مورد نیاز جامعه دارد زیرا مواد اولیه این تحقیقات یعنی اسناد را نگهداری و طبقه بندی كرده، در اختیار مخاطبان قرار می دهد. آرشیو اداری و تاریخی، باید اسناد را به عنوان منابع اولیه تحقیقات در زمینه های مختلف علمی حفظ كند، چرا كه این اسناد حاوی اطلاعات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی كشور هستند. این اطلاعات برای همه مردم جامعه، حیاتی است به طوری كه باید شناخته شده و در اختیار همگان قرار گیرد. با این حال نباید محدودیت هایی را كه در هر كشوری در خصوص دستیابی به اسناد وجود دارد نادیده گرفت.
اهمیت ترویج فرهنگ آرشیوی
«هر چند اغلب، فقط آرشیویست ها و محققین را می شناسیم، اما آرشیو یك پدیده ایستا و مرده نیست، بلكه باید به روح و زندگی جاری در دل آن پی برد و واقف شد. آرشیو باید مركز تجمعات، كنفرانس ها و برپایی نمایشگاه ها باشد.» هدف نهایی آرشیوها گسترش مفهوم آرشیو است یعنی: «ارایه خدمات به جامعه از طریق معرفی اسناد و اطلاعاتی كه در آنها وجود دارد.» با انجام اقدامات فرهنگی كه برپایه تبلیغات قرار دارد، اطلاعات و فعالیت های آرشیوی در اختیار عموم قرار می گیرد. این تبلیغات به دو شكل درونی و بیرونی انجام می گیرد. تبلیغات درونی شامل تمامی خدماتی است كه به مراجعان به آرشیو ارایه می شود. تبلیغات بیرونی شامل اقداماتی است كه برای آشنایی شهروندان صورت می گیرد. در سال های اخیر با پیشرفت فناوری، آرشیو به صورت دانش و علم درآمده، به عنوان مركز اطلاع رسانی از اهمیت فراوانی برخوردار شده است و شكل جدیدی از خدمات را به مراجعان و مخاطبان مختلف ارایه می کند. آرشیو در پی به دست آوردن نقش فعال در جامعه است و با ارایه طرح ها و برنامه های مختلف در طیف وسیعی، شهروندان را ترغیب می كند تا به مراكز آرشیوی مراجعه کنندو به آنها خدمات ارایه می دهد. در این راستا باید از فناوری ها و ابزاری استفاده كند كه ارایه خدمات گوناگون به متقاضیان و اموری را كه به طور سنتی به آرشیو محول شده (تحقیقات، نمایشگاه ها) امكان پذیر کند. اصولا در این روش آرشیو نقش مربی را دارد. نقشی كه برای پیشرفت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی كشور مفید خواهد بود. آرشیو بدون فوت وقت باید برای ایجاد حساسیت در میان مردم و برقراری ارتباط با آنها در جستجوی بهترین استراتژی باشد تا ابعاد علمی و فرهنگی آرشیو اداری و تاریخی را منتشر كند و از این طریق ارزش آنها را نشان دهد. آرشیو باید بسیار پویا بوده و طرح ها را به سمت بعد تربیتی و برقرارری صلح هدایت كند تا ارزش های بومی را حفظ كرده و به این ترتیب بخش دیگری از مردم را كه به دلیل ناآگاهی، به آرشیو توجهی ندارند، به سوی خود جلب کند. انتشار شاخصه های علمی و فرهنگی، امكان دسترسی به اسناد و آرشیو را برای سایر شهروندان و عامه مردم فراهم می كند. باید توجه داشت كه برای تحقق این طرح ها و انجام درست فعالیت ها، نیازمند ابزار و دستمایه های اقتصادی، انسانی، مادی، فنی، علمی، زمان و حساسیت جامعه هستیم. همچنین باید شاخصه های ملی كه فعالیت ها بر اساس آن تنظیم شده، مشخص گردد تا پس از انجام موفقیت حاصل گردد. برای دستیابی به مخاطبین بیشتر، باید طرح های قوی تهیه كرد كه در آنها اسلوب شناسی، رعایت و حیطه كاری به دقت مشخص شود. این طرح ها باید به دقت زمان بندی شده باشد تا در موقع مقرر به پایان برسد.
ارتباط تنگاتنگی میان توسعه جامعه و استفاده مناسب از اطلاعاتی كه در دسترس آنهاست وجود دارد و آرشیو مسئول برقراری این ارتباط است زیرا اسناد در آن جا نگهداری و طبقه بندی می شوند، در نتیجه آرشیویست ها به عنوان افراد حرفه ای باید اسناد را منتشر ساخته و پویایی و فایده ای را كه آرشیو برای بهبود وضعیت جامعه و محیط پیرامون آن دارد، به دیگران بشناسانند. «ژان پی یر والت» در این مورد می گوید: «بدون درك مناسب و دقیق از آن چه كه هویت جامعه را می سازد، نمی توان جامعه ای را به سوی توسعه پایدار هدایت كرد.»
آرشیو بخشی از جامعه است و اقداماتی كه برای آشنا كردن جامعه انجام می دهد، بر اهمیت او می افزاید. این جاست كه ترویج فرهنگ آرشیوی ضرورت می یابد و موجب می شود كه مردم فرهنگ و ارزش های خود را حفظ كرده و همواره برای شناخت هویت خود كوشش کنند. چند نمونه از طرح های اجرا شده جهت ترویج علم آرشیوی در آمریكای لاتین انتشار گنجینه اسنادی و فعالیت های آرشیوی منشا طرح های ترویج علم آرشیوی در آرشیوهای آمریكای لاتین بوده است و هدف از این اقدامات عبارت است از: جلب توجه مردم، در میان گذاردن تجاربی كه پس از شناخت ادارات آرشیو به دست خواهد آورد و اعلام این مطلب كه اطلاعات جالبی در آرشیو و اسناد آن وجود دارد كه هم در كارهای تحقیقاتی و هم برای پر كردن اوقات فراغت می توان از آنها استفاده كرد. در این جا به چند نمونه از این طرح ها كه به طور معمول و سنتی در آرشیوها اجرا می شود، اشاره می کنیم:طرح های عمومی ترویج فرهنگ آشیوی
بیشتر آرشیوهای آمریكای لاتین سعی كرده اند قوانین مربوط به استفاده كنندگان، محققین، آرشیویست ها و به طور كلی همه مردم را منتشر کنند. موضوعات متنوعی در این زمینه وجود دارد، از نظرات و شیوه های علمی گرفته تا موضوعاتی كه مورد علاقه محققان و عامه مردم است. به همین منظور آرژانتین، برزیل، كلمبیا، كاستاریكا، اكوادور، مكزیك و پرو نشریاتی دارند كه معمولا سالانه بوده و بهترین وسیله برای رشد و پویایی فعالیت های آرشیوی در كشورهای منطقه هستند.
آرشیوهای كشورهای آمریكای لاتین با استفاده از فناوری روز و پایه های الكترونیكی امكاناتی را فراهم كرده كه محقق در همه حال برای كار مطالعاتی خود، اسنادی را كه در اطاق تحقیق آرشیو می توان در اختیار داشت، در بیرون از آرشیو مطالعه کند. به این ترتیب انتشار نشریات مرزهای موجود را در نوردیده و به راحتی اطلاعات مختلف در دسترس استفاده كنندگان قرار می گیرد. در این نشریات دورنمایی از فعالیت های آرشیوی كه در سطح منطقه یا بین الملل انجام گرفته، ترسیم می شود و عموما دارای زمان بندی كوتاه مدت است. (در بعضی موارد به صورت ماهانه یا فصلنامه و یا هر شش ماه یك بار به چاپ می رسد) وسیله مهم دیگر برای انتقال اطلاعات چاپ فهرست اسناد نمایشگاه ها است، زیرا این فهرست ها حاوی اطلاعاتی از مخازن اسناد درباره یك موضوع خاصاست. آرشیوهای آمریكای لاتین برای معرفی آن چه به چاپ می رسانند باید از امكانات و وسایل مختلفی كه در دسترس دارند استفاده كنند. امروزه برنامه های استفاده از فناوری، كارها را آسان كرده است. در صورت عدم دسترسی به این برنامه ها باید از امكانات موجود نهایت استفاده را كرد. ]برگزاری دوره های اطلاع رسانی، سمینارها، دوره های یك روزه یا بازار هفتگی كتاب‌[.
• نمایشگاه اسناد
یكی از روش هایی كه در آمریكای لاتین بسیار مورد استفاده قرار می گیرد برگزاری نمایشگاه اسناد است كه اكثرا همزمان با رویداد مهم ملی ترتیب داده می شود. این نمایشگاه ها، گاه به طور موقت و گاه به صورت سیار است كه در صورت سیار بودن، عده بیشتری از آن بازدید می كنند. در موارد استثنایی نمایشگاه در خارج از مرزها و به درخواست كشور میزبان یا موسسه ای بین المللی تشكیل می شود، مثلا در سالروز تولد یا واقعه مهم تاریخی كه كشور درخواست كننده، با آن رویداد تاریخی جهانی، وجوه مشترك داشته و یا در شكل گیری آن رویداد نقش داشته است. در سال های اخیر تحولات زیادی در نحوه برپایی نمایشگاه به وجود آمده است. در كنار اسناد دست نویس، از اسناد صوتی، تصویری، نقشه ها، گرافیك و مواد دیگر غیر آرشیوی نیز استفاده می شود.
• بازدید همراه با راهنما
برنامه بازدید دانش آموزان و افراد مسن، اقدام بسیار مهم است كه در آرشیو های آمریكای لاتین اجرا می شود و با این كار عده زیادی از مردمی كه به اهمیت آرشیو و اسناد موجود در آن (چه به لحاظ اهمیت اداری، قانونی و یا علمی و چه به عنوان خاطرات زنده جمع آوری شده كشورهای مختلف این قاره) واقف نبوده اند، به اهمیت آن پی برده و با آرشیو آشنا می شوند و به این ترتیب بار دیگر نقش اساسی آرشیو و اسناد را به عنوان وسیله ای اساسی در حفظ هویت مردم امریكای لاتین، یادآور شده و مورد تاكید قرار می دهد. لازم به ذكر است كه آرشیوهای كشورهای امریكای لاتین مانند: آرژانتین، برزیل، كلمبیا، كاستاریكا، شیلی و مكزیك غالبا كنفرانس ها و میزگردهایی ترتیب می دهند كه در ارتباط با موضوع نمایشگاه و یا پیرامون گرامیداشت واقعه ای ملی است و به این ترتیب آرشیو ملی را به مركز تجمعات مختلف و متنوعی تبدیل می كنند.
دوره های كارآموزی
آرشیو ملی كارستاریكا و دیگر آرشیوهای امریكای لاتین به آرشیویست های خود و آرشیویست های خارجی كه مایل به گذراندن دوره كارآموزی در موسسات آرشیوی كشورهای مختلف منطقه هستند، آموزش می دهد و آنها را با موضوعاتی چون سازمان دهی اسناد، میكروفیلم، نگهداری و مرمت اسناد آشنا می کند.
اعطای جوایز
شناسایی كارهای برجسته برخی بایگان ها و ادارات آرشیوی در زمینه نگهداری، سازمان دهی و ارایه خدمات به مردم و كارهای تحقیقاتی موفق در این زمینه ها و اعطا جایزه به بهترین آنها از جمله برنامه هایی است كه در برخی از كشورها، از جمله مكزیك و كاستاریكا انجام گرفته و بایگان ها به صورت فعال در این برنامه ها شركت داشتند و موجب ارتقاء فعالیت هایی شدند كه هم به نفع اسناد بوده و از همه مهم تر برای كارمندانی كه در این بخش ها كار می كردند، نیز مفید بوده است.
فعالیت های تبلیغاتی برای مخاطبین خاص
آرشیو ملی كاستاریكا، علاوه بر انجام فعالیت های فوق، دامنه فعالیت خود را گسترش بخشیده و برای جلب تعداد بیشتر مردم طرح هایی دارد كه بر مبنای آن در پی به دست آوردن نقش تربیتی و ارایه خدمات به سطوح مختلف جامعه می باشد و مردم كاستاریكا را برای حفظ هویت، آداب و رسوم و دین خود در سایه صلح و دموكراسی ترغیب می کند. این برنامه ها موجب جلب توجه افرادی شده است كه قبلا هیچ شناختی نسبت به آرشیو نداشتند و اینك خود را در برابر گنجینه ای فرهنگی می بینند كه خود آنها بخشی از آن را تشكیل می دهند. اقدامات زیر نمونه هایی از برنامه های فوق است:هفته ملی بایگان ها و آرشیویست ها
آرشیو ملی كاستاریكا در تاریخ ۲۳ ژوئیه ۱۹۸۶ تاسیس شد و «هفته ملی بایگان ها و آرشیویست ها» هر ساله در همین تاریخ برگزار می شود و هدف از اجرای چنین برنامه ای این است كه در طی این هفته، بایگان ها كارهای مختلفی كه مربوط به شغل و حرفه شان می باشد انجام دهند. یك روز این هفته به گسترش آرشیو ملی و دو یا سه روز به بحث پیرامون مسایل و مشكلات مهم اختصاص دارد و به این ترتیب امكان نزدیك تر شدن بایگانی ادارات و آرشیوهای مركزی كاستاریكا به آرشیو ملی فراهم می اید و همین امر باعث تسهیل در انجام نقش مدیریتی آرشیو می شود.
فعالیت های ویژه كودكان
در هفته ملی بایگان ها، برنامه ای به نام «گنجینه اسنادی در دست آیندگان» در نظر گرفته شده و دانش آموزان شهری و روستایی در آن شركت دارند. تمامی فعالیت ها و وظایف آرشیو ملی از ریاست گرفته تا تمامی سطوح هرم قدرت موجود در آرشیو، به مدت یك روز به كودكان سپرده می شود. در پایان روز، كودكان در میزگردی شركت كرده، با استفاده از تجربیاتی كه به دست آورده اند، متنی را در مورد تشكیلات، فعالیت ها و اسناد آرشیوی نوشته و تصویب می كنند و برای رییس جمهوری، نمایندگان مجلس، اعضا هیات دولت و مطبوعات ارسال می کنند. علاوه بر آن هر سال روز جهانی كودك را كه مقارن با روز استقلال كارستاریكا است، جشن می گیرند و آرشیو ملی از كودكان مناطق مختلف دعوت به عمل می آورد تا در فعالیت های مختلف شركت كنند. به طور كلی برای بچه های عضو «كانون ملی كودكان» و بچه های كم توان، معمولی و مناطق محروم برنامه های مختلفی ترتیب داده می شود از جمله: مسابقات فرهنگی، برنامه درختكاری، تعیین روزی برای انجام بازی های سنتی و بومی و ... . بدین ترتیب با بیان آنچه كه در آرشیو انجام می گیرد، آنها را با آرشیو و اهمیت و ارتباط آن با جامعه، آشنا می كنند. در ماه دسامبر، برای كودكانی كه اطراف آرشیو ملی سكونت دارند، جشن نوئل برگزار می شود. این كار با كمك معلمین مدارس همجوار آرشیو و كشیش كلیسای محل انجام می گیرد. به كودكان هدایایی داده می شود، سرود نوئل خوانده شده و بدین ترتیب به كودكان اهمیت فراوان حفظ سنت های كاستاریكا را خاطرنشان می کنند.
برنامه های مخصوص افراد مسن
آرشیو ملی برای این دسته از مخاطبین، دو نوع برنامه دارد:
افراد مسن می توانند با انتخاب یكی از كارهای ذیل اوقات فراغت خود را پر كنند: شركت در كارگاه های نسب شناسی، استنساخ اسناد، آموزش روش تحقیق و ... . انجام كارهای داوطلبانه. پس از امضا قراردادی كه میان آرشیو ملی و موسسه سالمندان منعقد می شود، آنها می توانند كارهای مختلفی را به صورت داوطلبانه انجام دهند از جمله: پاسخگویی به تلفن، ثبت نامه ها، مرتب كردن فیش ها، تدارك بازدیدهای با راهنما از آرشیو، معرفی نمایشگاه ها به مراجعان و ... .
به این ترتیب به این افراد امكان داده می شود تا با انجام كارهای تحقیقاتی و مطالعه، بخشی از وقت خود را به كارهایی اختصاص بدهند كه تاكنون فرصت انجام آن را نداشته اند.
وسایل ارتباطی
یكی از طرح های آرشیو ملی جهت معرفی برنامه های خود، استفاده از وسایل ارتباط جمعی مثل رادیو، تلویزیون و مطبوعات است. در كارهای تحقیقاتی و اطلاع رسانی مطبوعات همكاری نموده، از طریق تكثیر نوارهای ضبط صوت و ویدئو و انتشار اسناد و عكس های قدیمی در برنامه های فرهنگی شركت می كند.
دیگر فعالیت ها
در حال حاضر، آرشیو ملی كاستاریكا مشغول تهیه اطلاعاتی بر روی «صفحه وب» می باشد تا از این طریق علاقه مندان مسایل آرشیوی در سراسر دنیا بتوانند با برنامه آنها آشنا شوند. این صفحه حاوی اطلاعات ذیل می باشد: چاپ نشریه اطلاع رسانی، مقالات آرشیو ملی و بین المللی، برنامه های فرهنگی و دانشگاهی و نظارت مختلف پیرامون چگونگی دستیابی به مخازن اسناد. همچنین در آرشیو ملی، سالن چند منظوره ای با گنجایش ۲۰۰ نفر جهت برگزاری برنامه های علمی، تحقیقاتی و دانشگاهی در نظر گرفته شده است. آرشیو ملی بازدیدهایی را نیز برای علاقه مندان ترتیب می دهد كه این بازدیدها همراه با راهنما می باشد و اسناد و وظایف آرشیو را تبیین می کند.
نتیجه
رواج فرهنگ آرشیوی، یكی از مهم ترین اقدامات آرشیوهاست و به دلیل تنوع مخاطبان، برنامه های گوناگونی را نیز باید پیش بینی كرد. بدیهی است كه آرشیوها علاوه بر نمایش اسناد باید اقدامات دیگری را نیز انجام دهند:
_ بازدید های همراه با راهنما برای دانش آموزان، دانشجویان و افراد مسن.
_ برقراری ارتباط مقطعی یا دایم با وسایل ارتباط جمعی.
_ برگزاری كلاس ها و سمینارها.
_ برنامه های تفریحی برای كودكان مدارس به منظور حفظ ارزش ها و سنت ها.
به منظور ترویج فرهنگ آرشیوی باید از وسایل مختلفی استفاده كرد از قبیل:
_ وسایل اطلاع رسانی موجود.
_ راهیابی به صفحه وب و قراردادن اطلاعات مربوط به آرشیو به صورت روزانه.
_ چاپ آگهی، كتب و تصاویر.
همه این فعالیت ها موید آن است كه آرشیوها در آغاز قرن بیست و یكم، یكی از اجزاء مكمل جامعه هستند و همواره برای معرفی هویت و حفظ ارزش ها، سنت ها و اصول حاكمه خود به اطلاع رسانی در سطح وسیعی نیاز دارند. و آخر این كه دلیل وجود آرشیو، حفظ و سازمان دهی اسناد و تسهیل در امر دستیابی به آنها است .
منبع: فصل نامه تحقیقات تاریخی گنجینه اسناد

آنا ویرجینیا _ گارسیادو بندیسكتیس مترجم :مریم سادات حسینی

منبع : مرکز علمی و پژوهشی فرش ایران