گسترش اینترنت در دوران هشت ساله خاتمی

حرف آخر
هر چند سال ها از ورود اینترنت به كشور می گذرد اما شكوفایی در این عرصه محصول سال های اخیر است كه در این میان موضوع تامین زیرساخت های ارتباطی برای فراهم كردن فضای مناسب برای گسترش این پدیده و خدمات مبتنی بر آن بسیار قابل توجه است. اینترنت در روزهای آغازین ریاست جمهوری خاتمی با پهنای باندی معادل ۱۴ مگابیت دریافت و ۱۴ مگابیت ارسال در كشور توزیع می شد كه این میزان در پایان برنامه سوم به ۶۴۴ مگابیت دریافت و ۵۱۰ مگابیت ارسال افزایش یافت، تغییر در ساختار وزارت پست و تلگراف و تلفن و اعطای بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات به مجموعه وظایف این وزارتخانه، تغییر در ساختار شركت مخابرات و ایجاد شركت مادر تخصصی، شركت زیرساخت، ارتباطات سیار و شركت ارتباطات داده ها و همچنین ایجاد سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی نیز از جمله بحث های ساختاری بود كه به طور مستقیم و غیرمستقیم در زمینه رشد اینترنت در كشور موثر بوده است. براساس آمارها جایگاه مخابرات ایران در سال ۲۰۰۲ در میان ۱۸ كشور جهان در رتبه ۷۷ قرار داشت كه این میزان ۵۱ رتبه ارتقا را نسبت به سال قبل نشان می داد و پیش بینی می شود كه این رتبه برای سال ۲۰۰۴ نیز بین ۶۰ تا ۶۵ باشد. با چنین عملكردی باید منتظر ماند و دید دولت بعدی كه نه در زمان انتخابات و نه تاكنون برنامه ای برای توسعه در این بخش ارائه نداده با دستاوردهای خاتمی در این عرصه چه خواهد كرد.هشت سال قبل زمانی كه سید محمد خاتمی به ساختمان ریاست جمهوری رفت تا خود را برای دوره پرفراز و نشیب ریاست جمهوری آماده كند اینترنت هنوز یك وسیله مدرن و تجملی به شمار می آمد كه تنها تعداد اندكی از افراد به آن دسترسی داشتند. این شبكه پیش از آن تنها در دسترس افراد معدودی قرار می گرفت كه عمدتاً یا به مراكز علمی و دانشگاهی متصل بودند و یا با استفاده از نفوذ خود در برخی مراكز دولتی از جمله مخابرات از موهبت اتصال به این شبكه برخوردار می شدند. اینترنت در آن زمان هنوز در ایران حتی از نقطه نظر اطلاع رسانی هم چندان مورد استقبال قرار نمی گرفت و حتی تعداد كاربران شبكه های محلی در آن زمان بیش از كاربران اینترنت بود. در سال های پایانی دهه هفتاد و در زمانی كه برخی شركت های خصوصی دیگر كم و بیش سرویس های اینترنتی خود را با قیمت های گزاف در اختیار كاربران قرار می دادند نحوه اتصال به این شبكه بسیار دشوار و با ارائه مدارك شناسایی و شناخته شدن هویت كاربران و دادن تعهدات لازم امكان پذیر بود. با وجود چنین محدودیت هایی تقریباً می توان گفت تمركز اینترنت برای سرویس دهی به حدود ۲۰۰ هزار كاربری كه در آن زمان وجود داشتند عمدتاً در تهران بود و حتی بسیاری از شهرهای بزرگ نیز امكانی برای دسترسی كاربران به اینترنت نداشتند. هشت سال بعد اما خاتمی در حالی صندلی ریاست جمهوری را ترك می گوید كه كارت اینترنت را با قیمت نسبتاً ارزان به سادگی و بدون محدودیت فروش می توان از همه روزنامه فروشی ها، كتابفروشی ها و حتی خواربارفروشی ها تهیه كرد. حالا با وجود ۸۰۰ شركت خدمات دهنده اینترنت - ISP _ از همه نقاط ایران با یك خط تلفن و یك كامپیوتر می توان به اینترنت متصل شد.
• قیمت اینترنت
در كشوری كه قیمت ها معمولاً در دوره های متناوب به سرعت افزایش پیدا می كنند و تقریباً هیچ نشانه ای از ارزانی وجود ندارد اینترنت تنها كالایی است كه شاید طی سال های اخیر همواره از قیمت آن كاسته شده یا حداقل با افزایش كیفیت ثابت مانده است. در سال ۱۳۷۶ خرید یك اكانت ماهانه اینترنت در حدود ۳۰ الی ۴۰ هزار تومان و حتی بیشتر برای یك كاربر هزینه در بر داشت این در حالی بود كه در سال های نخست دهه هشتاد با افزایش رقابت میان شركت های خدمات دهنده اینترنت بازار همواره با كاهش قیمت اینترنت مواجه بود كه این كاهش قیمت هنوز هم ادامه دارد. این در حالی است كه سرعت دسترسی به اینترنت _ حتی اتصال از طریق DIAL UP - نیز طی سال های اخیر به مراتب نسبت به سال های پیش از آن افزایش یافته است. امروزه یك كاربر تهرانی می تواند با هزینه ای در حدود ۳۹ هزار تومان ماهیانه از یك خط اینترنت پرسرعت _ با سرعت تقریبی ۶۴ كیلوبیت _ برخوردار باشد. طی سال های اخیر قیمت اینترنت به قدری پائین آمد كه وقتی مخابرات چند ماه قبل از موضوع كاهش تعرفه های اینترنتی خبر داد برخی شركت های اینترنتی دیگر تحمل نیاوردند و زبان به انتقاد گشودند.
• تعداد كاربران
براساس آمارهای غیررسمی تعداد كاربران اینترنت در ابتدای برنامه سوم توسعه در حدود ۲۰۰ هزار مشترك بود كه این میزان براساس آخرین آمارهای اعلام شده به ۶ میلیون و ۶۰۰ هزار كاربر رسیده است. در میان سال های برنامه سوم توسعه سال ۸۳ پربارترین سال بود زیرا فقط در این سال بیش از یك میلیون كاربر به مجموعه كاربران اینترنت كشور اضافه شد كه برای افزایش این تعداد كاربر به بار نشستن برخی طرح های توسعه ای بسیار تاثیرگذار بود، افزایش ظرفیت تلفن های ثابت كه عمده ترین مسیر دسترسی به اینترنت را در كشور به خود اختصاص داده اند از یك سو، بهره برداری از پورت های دسترسی دیتا (پورت های دسترسی دیتا از ۱۴۸ پورت در ابتدای برنامه به ۴۸ هزار پورت در انتهای برنامه رسید) از سوی دیگر و بهره برداری از شبكه فیبر عمده ترین دلایل افزایش كاربران اینترنت از نقطه نظر زیرساختی به شمار می آیند. از طرف دیگر اما ارائه مجوز به ۸۰۰ شركت خدمات دهنده اینترنت، ISP ، ۳۱ مجوز ICP و ۱۳ مجوز دسترسی پهن باند از جمله اقدامات قانونی ای بوده كه در زمینه گسترش تعداد استفاده كنندگان از شبكه اینترنت انجام گرفته است. حالا ایران با رشد قابل توجهی كه در زمینه ارائه خدمات اینترنتی داشته از نقطه نظر تعداد كاربر در مكان دوم بیشترین تعداد كاربر اینترنت در سطح منطقه قرار دارد. هر چند در مقابل هنوز میزان ضریب نفوذ اینترنت ایران در مقایسه با كشورهای منطقه از رتبه چندان مناسبی برخوردار نیست.
• سایت های اطلاع رسانی و وبلاگ ها
تقریباً كمتر سایت فارسی را می توان یافت كه زمان راه اندازی آن به قبل از سال ۷۶ بازگردد. ریاست جمهوری خاتمی و مسائل و مشكلاتی كه در زمینه برخی رسانه ها _ همچون مطبوعات _ به وجود آمد و از طرف دیگر فضای خاص سیاسی كشور در كنار توجه به اطلاع رسانی از طریق این شبكه نوظهور موجب تولد بخش تازه ای در این عرصه شد. هر چند هم اكنون هیچ آمار دقیقی از تعداد سایت های ایرانی اینترنتی ایجاد شده طی سال های اخیر وجود ندارد و نمی توان راه اندازی یك سایت را به یك ریاست جمهوری هم نسبت داد اما به نظر می رسد فضای مساعدی كه در دوران ریاست جمهوری خاتمی وجود داشت و طرح های توسعه ای كه برای افزایش كاربران اینترنت به اجرا درآمده بود در ایجاد وب سایت های اینترنتی فارسی زبان بسیار موثر بود. اگر تا سال های دور كاربران تنها گزینه سایت های خارجی یا سایت های فارسی راه اندازی شده از خارج را پیش روی خود داشتند حالا سایت های فارسی زبانی كه در داخل راه اندازی شده اند بخش عمده ای از زمان وبگردی آنها را تشكیل می دهند. در این میان نقش و توجه به سایت های اطلاع رسانی و خبری بسیار بیش از سایت های دیگر است اما در واقع راه اندازی پورتال های متعدد علمی، آموزشی و تحقیقی ثمره برنامه های مختلف فناوری اطلاعات و توسعه اینترنت در كشور نیز هست. رشد سایت ها و به طور كلی اینترنت از سویی دیگر گسترش اشتغال به كار را نیز به همراه خود داشته است. براساس آمارها تنها در طول برنامه سوم ۱۷۰ هزار شغل به شكل مستقیم یا غیرمستقیم در رابطه با مخابرات و فناوری اطلاعات ایجاد شد و مجموع نیروی اشتغال به كار را به ۳۷۰ هزار نفر رسید. در همین زمینه با توجه به ایجاد زمینه های رشد در عرصه آی تی و اینترنت كشور پیش بینی می شود این میزان حتی تا هفتصد هزار نفر نیز افزایش پیدا كند.
رشد وبلاگ ها نیز طی چند سال اخیر نشان دهنده فضای مساعدی بوده كه در بستر گسترش اینترنت در كشور شكل گرفته است. امكان دسترسی ساده بسیاری از افراد جامعه به یك رسانه وسیع و تاثیرگذار در واقع مهمترین قابلیت وبلاگ ها به شمار می آید. این دسته از صفحات اینترنتی در مقاطع مختلفی توانسته اند حتی مرز تاثیرگذاری خود را روی وقایع سیاسی و اجتماعی كشور گسترش دهند. در حال حاضر در حدود ده هزار وبلاگ و چندین سرویس دهنده فعال وبلاگ وجود دارند كه روزانه به شكل قابل توجهی بر تعداد آنها افزوده می شود.
• فیلترینگ
پرچالش ترین بخش توسعه اینترنت در كشور موضوع فیلترینگ است. هر چند موضوع مطالب غیراخلاقی و سیاسی موجود روی اینترنت از جمله مباحثی بود كه در آغاز تا جلوگیری از ورود اینترنت به كشور پیش رفت، موضوع فیلترینگ اما به زعم مدیران بخش ارتباطات كشور توانست به رغم برخی كاستی ها حداقل وجود آن را در كشور تضمین كند. با این حال طی سال های اخیر برخوردهایی كه در این زمینه با برخی فعالان این صنعت صورت گرفت از یك سو و اعمال برخی قوانین و مقررات محدودكننده باعث شد تا موضوع فیلترینگ به یكی از جنجالی ترین بحث های مربوط به توسعه اینترنت و حتی توسعه سیاسی در كشور مبدل شود. بخش فیلترینگ شاید از جمله بخش هایی از دولت باشد كه به دلایل مختلف از جمله ناهماهنگی در اجرا و اعمال برخی سلیقه های سیاسی در مسدود كردن سایت ها و برخوردهای قضایی متعدد باعث شده تا توسعه اینترنت در این بخش ضربه پذیر نشان داده شود. فیلترینگ اینترنت هر چند از آغاز ورود این پدیده به كشور وجود داشت اما طی سال های اخیر و خصوصاً همزمان با رشد اینترنت در كشور در سال ۸۳ با سخت گیری های بیشتری اعمال شد اما در این میان برخی شركت های اینترنتی خصوصی از بیم آنكه در معرض برخوردهای قضایی قرار نگیرند اقدام به فیلترینگ خودسرانه سایت ها كردند كه این موضوع باعث بالاترین حجم انتقاد كاربران اینترنت شد. مهمترین نكته ای كه در این زمینه وجود داشت این بود كه وزارت آی سی تی به عنوان متولی بخش آی تی و اینترنت در كشور از زیر بار فیلترینگ شانه خالی می كرد و خود را صرفاً مجری كمیته سه نفره ای می دانست كه منصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی بود اما این شورا نیز هیچگونه اطلاع رسانی یا توضیحی در زمینه نحوه فیلترینگ سایت ها ارائه نمی داد. از طرف دیگر برخوردهایی كه طی سال گذشته از سوی یك مرجع قضایی با برخی خدمات دهندگان اینترنت صورت گرفت باعث شد تا وضعیت این بخش ضربه پذیرتر نشان داده شود.

منبع : اخبار فن‌آوری اطلاعات ایتنا