از نقاشخانه تا مسجد اعظم

حدیث عشق زحافظ شنو نه از واعظ
اگرچه صنعت بسیار در عبات كرد
استاد حسین لرزاده در سال ۱۲۸۵ هجری شمسی در تهران چشم به جهان گشود. پدر ایشان، استاد محمد لرزاده از معماران بنام دوره اتابكی و همكار حاج صنیع الدوله بود. استاد علی مازندرانی، استاد مهدی خان، استاد حسین ینگه دنیایی، استاد رجب معمار، استاد علی گروله، استاد ابوالقاسم آب باریكه، استاد مهدی همدانی و بسیاری از اساتید دیگر معماری سنتی ایران از شاگردان ایشان بودند.استاد لرزاده در سن هفت سالگی ابتدا مدتی نزد میرزا حسن به مكتب رفت و سپس به مدرسه ای واقع در پشت گذر مهدی خان فرستاده شد. در همان سال ها بود كه استاد نقشه كشی كارهای پدر را انجام می داد. پس از دوران ابتدایی، چند سالی به دبیرستان سلطانی واقع در پل امیربهادر رفت و از سن ۱۶ سالگی در كلاس درس پدر به مشق معماری پرداخت. او پس از اتمام دوره دبیرستان به مدرسه كمال الملك رفت و به آموختن مجسمه سازی مشغول شد و سپس در محضر درس سیدمحمدتقی نقاش باشی به تحصیل علم پرداخت و در كارگاه تابلوسازی ایشان مشغول به كار شد. این كارگاه در طرح اصلاحی خیابان ناصریه (ناصرخسرو) در زمان رضاشاه قاجار تخریب شد و استاد با كسب اجازه از سیدمحمدتقی كارگاه خویش را با نام نقاشخانه حسین لرزاده افتتاح كرد. پدر استاد حدود سال ۱۳۰۵ هجری شمسی فوت كرد. پس از فوت پدر به دعوت استاد جعفرخان كاشانی كه اجرای عمارت سنگی تپه علیخان واقع در سعدآباد را برعهده داشت به كار نقاشی اتاق های این عمارت پرداخت و سپس به درخواست مستر كمل، سازنده بانك شاهی (بانك تجارت كنونی) واقع در میدان توپخانه، طراحی و اجرای سردر این بانك را برعهده گرفت. در همین ایام بود كه استاد لرزاده به سفارش حاج عباسعلی رسمی سازی سردر مدرسه دارالفنون را به اتمام رساند. پس از آن استاد به دعوت قربان قمصری تعمیر عمارت محروقه مجلس شورای ملی را برعهده گرفت. تعمیر سقف سالن بزرگ تنفس این مجلس از ابتكارات منحصر به فرد استاد بود. در سال ۱۳۱۱ استاد لرزاده برای ساختن آرامگاه فردوسی به توس اعزام شد. در این زمان طرحی شبیه به اهرام ثلاثه مصر كه توسط آقای گدار طراحی شده بود، در حال اجرا بود. اما اجرای این طرح از جانب ذكاءالملك فروغی متوقف شد و از استاد لرزاده خواسته شد كه طرحی با هویت ایرانی برای این آرامگاه تهیه كند. آرامگاه تا بالای پله ها ساخته شده بود و استاد طرح خود را بر روی این پله ها اجرا كرد. ساخت این بنا در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی و پس از ۱۸ ماه كار مداوم به پایان رسید. استاد حسین لرزاده پس از اتمام كار آرامگاه فردوسی به تهران بازگشت و به مناسبت هزاره حكیم ابوالقاسم فردوسی مفتخر به دریافت مدال فردوسی گردید. استاد لرزاده در ادامه مشغول به ساخت كاخ مرمر شد. گنبد این كاخ از یادگاری های ایشان است. كارهای متعددی نیز در كاخ مرمر و ساختمان های اطراف، مجموعه سعدآباد و كاخ اختصاصی رامسر نیز به وسیله استاد لرزاده طراحی و اجرا شده است. استاد بنا به دعوت آیت الله بروجردی مسجد اعظم قم را طراحی و اجرا كرد و همچنین از طرف ایشان برای تعمیر و ساخت قسمت هایی از حرم مطهر حضرت امام حسین(ع) به كربلا اعزام گردید و به دریافت عنوان معمار افتخاری اباعبدالله الحسین نائل آمد.
استاد لرزاده از معدود معمارانی است كه در تمام شاخه های معماری همچون رسمی سازی، مقرنس، كاسه سازی و گره سازی تبحر دارد و از طرف دیگر در اجرا و در طراحی ساختمان های متعددی در تهران و شهرهای دیگر شركت داشته است. وی در خطاطی، شعر و نقاشی هم صاحب آثار بسیاری است. به جرات می توان استاد را متبحرترین معمار از دوران مشروطه تا حال حاضر در ایران دانست. استاد لرزاده ۸۴۲ مسجد را طراحی، اجرا و یا تعمیر كرده است كه تعدادی از آنها عبارتند از: مسجد لرزاده (خیابان لرزاده، خیابان خراسان)، مسجد سلیمان (خیابان شهباز، خیابان غیاثی)، مسجداعظم قم (خیابان موزه)، مسجد امام حسین(ع) (خیابان امام حسین(ع))، مسجد سجاد(ع) (خیابان جمهوری، ابتدای خیابان فخررازی)، مسجد زعیم (خیابان منیریه)، مسجد مهدیه (خیابان ری)، مسجد فرازنده (خیابان شوش)، مسجد فخریه (خیابان امیریه)، مسجد عمار (خیابان سپاه) و تعمیر و ساخت قسمتی از مسجد سپهسالار و قسمت هایی از حرم مطهر حضرت سیدالشهدا در كربلا. از تالیفات استاد می توان به احیای هنرهای از یاد رفته، خاطرات از انقلاب تا انقلاب، نغمه های لرزاده (دیوان اشعار) و صداعید (دیوان اشعار) اشاره كرد. جوایز و نشان های استاد عبارتند از: مدال فردوسی در سال ۱۳۱۳ به مناسبت هزاره حكیم فردوسی برای طراحی و ساخت ساختمان مقبره حكیم، مدال و نشان لیاقت علمی از نوع درجه دوم برای لیاقت استاد در معماری، مدال درجه اول همایون، مدال درجه پنجم همایون برای معماری كاخ ها، نشان درجه پنجم تاج برای معماری كاخ ها، دریافت درجه كارشناسی آستانه مقدس امام حسین(كربلا) به خاطر تعمیرات آستانه مقدس به ویژه جدیت در تجدید بنای ایوان بزرگ، نشان درجه چهارم همایون به خاطر كارشناسی و تصدی ساختمان كاخ ها، مدال یادبود به خاطر مشاوره عالی ساختمانی در سازمان كل فنی و خدمات اجتماعی، نشان درجه چهارم تاج برای مشاوره فنی و نشان فرهنگستان هنر ایران به عنوان منتخب فرهنگستان در بزرگداشت نام آوران در سال ۱۳۸۱.
استاد حاج حسین لرزاده استاد معماری سنتی ایرانی - اسلامی پس از ۹۸ سال زندگی پرخیر و بركت و سرشار از تلاش و كوشش صبح روز سه شنبه ۲۴ شهریورماه ۱۳۸۳ در سن ۹۸ سالگی دارفانی را وداع گفت.

حمید حسینمردی

منبع : روزنامه شرق