بانکداری الکترونیک و تجربه دیگران

امروزه اكثر كشورهای جهان به استفاده از بانكداری لكترونیك ترغیب گردیده‌اند. از نیمه اول دهه ۱۹۹۰ استفاده از مبادله الكترونیكی داده‌ها، سالانه ۲۳ درصد رشد داشته و طبق برآوردها تا سال ۲۰۰۰ این رشد به ۳۶ درصد رسیده است.استفاده از ابزارهای پرداخت الكترونیك در جهان بسیار رونق یافته و رشد استفاده از دستگاههای خودپرداز، تلفن و بانكداری اینترنتی به ترتیب، ۲۵، ۲۶۰ و ۳۵۰ درصد می‌باشد. در كنار آن استفاده از شعب برای انجام مبادلات بانكی در بانكهای آمریكایی و غیر آمریكایی رو به كاهش می‌باشد كه مبین روند نزولی استفاده از بانكداری سنتی است. این در حالیست كه كه ایران در زمینه تجارت الكترونیك و درنتیجه بانكداری الكترونیك در بین ۶۰ كشور جهان در رتبه ۵۸ قرار دارد. مطابق برآورد هزینه تهیه اسناد كاغذی برای معاملاتی به ارزش ۲ تریلیون دلار به حدود ۱۴۰ میلیارد دلار بالغ می‌گردد كه این خود نزدیك به ۷ درصد ارزش كالاهای مبادله شده می‌باشد در صورتیكه می‌توان اینگونه هزینه‌ها را با كاربرد فن‌‌آوری مبادله الكترونیكی داده‌ها و منابع كاهش داد. كاربرد فناوری اطلاعات یكی از راههای بسیار مهم بوده كه شركتهای خدمات مالی برای كنترل هزینه‌هایشان روی آن تحقیقات و سرمایه گذاری نموده‌اند.شایان ذكر است كه صادرات جهانی محصولات تكنولوژی اطلاعاتی سالانه به رقمی بیش از ۵۰۰ میلیارد دلار بالغ گشته كه بیش از صادرات جهانی محصولات كشاورزی است. بطور مثال سهم فن آوری اطلاعات در رشد اقتصادی آمریكا از سال ۱۹۹۶ تا ۱۹۹۹ بیش از ۲۰ درصد بوده است. با بكارگیری فناوری اطلاعات، رشد سیستمهای گرانقیمت كاغذی برای نقل و انتقال پول بوسیله سیستم‌های كامپیوتری پرداخت پول ( همانند سیستم تصفیه بانكی اتوماتیك، و توسعه سیستمهای POS) كاهش داده شده است.شركتهای جدید، امروزه خدمات شخصی بانكی را بدون نیاز به داشتن شبكه‌ای از شعب بانكی ارائه می‌كنند. برای نمونه، توسعه خدمات بانكداری خانگی در اوایل دهه ۱۹۸۰ برای اولین بار به منظور ارائه خدمات مالی توسط بانك اسكاتلندی BACS بكار گرفته شد.
نوآوری‌های تازه در زمینه كارتهای اعتباری و سیستم‌های P.O.S این امكان را ایجاد می‌كند كه مشتریان بانك از حساب جاریشان بدون هیچگونه نیازی به حمل دسته چك، پرداختهای خود را بابت كالاها و خدمات انجام دهند. یكی از جدیدترین این ابداعات «ماندكس»، كارت پلاستیكی با یك میكروچیپ است كه پول الكترونیكی را در خود ذخیره نموده و این قابلیت را دارد كه از طریق تلفن هم به بانك متصل شود. اگر این پول الكترونیكی جدید با موفقیت همراه شود می‌تواند یك قدم بسوی جامعه بدون پول باشد.اگر تا دیروز ساعات كار بانك، تعداد و محل استقرار شعب، عوامل اصلی جذب نقدینگی و افزایش درآمد برای بانك محسوب می‌شد، امروزه با ارائه خدمات الكترونیك این عوامل كم‌كم به دست فراموشی سپرده شده‌اند. با اجرای بانكداری الكترونیك خدمات ارائه شده از سوی بانكها افزایش می‌یابد.براساس برآوردهای «آنكتاد»‌ (كنفرانس توسعه و تجارت سازمان ملل)‌ مبادلات تجاری از طریق بانكداری الكترونیكی موجب می‌‌شود تا ۱۰ درصد رقم مورد مبادله صرفه جویی شود. همچنین بررسی دیگر سازمان ملل نشان می‌دهداستفاده از روشهای سنتی در تجارت بین‌الملل، حدود ۱۰۰ میلیارد دلار در سال هزینه در بردارد كه با استفاده از تجارت الكترونیك سالانه حدود یك چهارم آن یعنی ۲۵ میلیارد دلار قابل صرفه جویی است. اكنون نگاهی به تجربه سایر كشورها در زمینه بانكداری الكترونیك می‌اندازیم:
روسیه
براساس برآوردهای انجام شده حدود ۵۰ تا ۶۰ بانك در زمینه بانكداری الكترونیك در این كشور فعالیت دارند. هرچند تعداد بانكهایی كه بطور كامل خدمات بانكداری الكترونیك را ارائه می دهند كمتر از ۱۰ بانك می‌باشد. سیستمهای بانكداری الكترونیك و مبادلات در روسیه
سیستمهای پرداخت بین بانكی:
با این سیستم مبالغ كلان مشتریان بین بانكها مبادله می‌گردد.
سیستمهای پرداخت بانك ـ مشتری:
در این سیستم مشتری به بانك مراجعه كرده و درخواست وصول مبلغی كه به عهده شخصی كه در بانكی دیگر حساب دارد، می‌نماید و بانك نیز طی ۲۴ ساعت آن مبلغ را از طریق اینترنت یا تلفن وصول كرده و به حساب شخص واریز می‌نماید.
انتقالات كابلی: (سیستمهای پرداخت بین‌المللی سوئیفت):‌
در این سیستم از طریق الكترونیكی مبالغ از یك بانك داخلی در روسیه به بانكی در خارج از كشور حواله شده و برای افراد و شركتها ضروری نیست كه دارای حساب در بانك مقصد باشند.
سپرده‌های مستقیم:
در این سیستم مبالغ بطور مستقیم و بصورت الكترونیكی از حساب تعاونیها و یا دولت برداشت و به حساب اشخاص بصورت دستمزد و حقوق بازتشستگی واریز می‌گردد.
سیستم‌های بانكداری On-Line:
این سیستم به دو صورت می‌باشد:
-سیستمهای مبتنی بر نرم افزار ( سیستم بانك و مشتری)‌
-سیستمهای مبتنی بر شبكه بدون حضور فیزیكی مشتری در بانكمبادلات اینترنتی:
در این روش با استفاده از پول الكترونیكی و نگهداری آن در كارتهای هوشمند، دیسك سخت و یا در حساب می‌توان به آسانی تبادلات كالا و خدمات را بصورت On-line انجام داد.
نقاط قوت بانكداری الكترونیك در روسیه
-از طریق یك ساختار باز شبكه منطقه‌ای فعالیت می‌كند.
-برقراری ارتباط با شعب بوسیله شبكه‌های بهم پیوسته و سیستم‌های مبتنی بر شبكه می‌باشد.
-تمركز فعالیت در سطح شعب می‌باشد و توسعه سیستم‌های پرداخت الكترونیكی برای تبادلات بین شركتها و همچنین بین شركتها و مشتریان خواهد بود.
-تمركز بر روی خدمات ارزش افزوده و مشتری مداری خواهد بود.
نقاط ضعف بانكداری الكترونیك در روسیه
-محافظه كاری در بكارگیری بانكداری الكترونیك
-عدم آشنایی كافی مشتریان با بانكداری الكترونیك
-ارائه خدمات مدیریتی محدود در ارتباط با حسابها
-اطمینان كم مشتریان به سیستم بانكداری الكترونیك بویژه پس از بوقوع پیوستن بحران‌های مالی
-ضعف مقررات مربوط به رقابت خارجی
-غیر قابل پیش‌بینی بودن حوادث مربوط به بازار ارز
-عدم ترویج و ارتقاء سطح بكارگیری اینترنت از سوی دولت
چشم انداز بانكداری الكترونیك در روسیه
یكی از عوامل گسترش بانكداری الكترونیك، میزان دسترسی و استفاده از اینترنت می‌باشد. در واقع میزان استفاده از خدمات بانكداری اینترنتی، به توسعه و گسترش اینترنت در جامعه بستگی دارد. در سال ۲۰۰۳، ۴ درصد از مردم به اینترنت دسترسی داشته‌اند در حالیكه متوسط جهانی استفاده از اینترنت ۱۰ درصد می‌باشد. از عوالمل دیگر محدود كننده می‌توان به سطح پایین درآمد سرانه و بالا بودن هزینه‌های دسترسی به اینترنت اشاره كرد. از طرفی انحصاری بودن صنایع مخابراتی و عدم توان رقابتی و توقف جریان خصوصی سازی پس از بحران سال ۱۹۹۹، از عوامل محدود كننده دیگر می‌باشد. كمبود قوانین مرتبط با تكنولوژی اطلاعات و ارتباطات، فقدان اطمینان بنگاههای اقتصادی به فعالیتها و خدمات بانكداری الكترونیك، امنیت پایین سرورها و همچنین سطح پایین خدمات موبایل و ترافیك خروجی ارتباطات بین‌المللی ناشی از عدم بستر سازی مناسب از موانع دیگر محسوب می‌گردد. علی رغم تمامی موانع، بسترهای مناسبی چون سطح بالای نرخ با سوادی در بین افراد بالای ۱۵ سال و تعداد بالای دانشمندان و مهندسین شاغل در زمینه تحقیق و توسعه و پایین بودن هزینه مكالمات داخلی، محرك گسترش بانكداری الكترونیك می‌باشند.
هند
در هند و در اوایل دهه ۱۹۸۰ گامهایی در زمینه استفاده از رایانه به منظور مكانیزه كردن بانكها برداشته شد بطوریكه از طریق رشد شعب و دسترسی آسان به رایانه‌های خانگی امكان ارائه خدمات به مشتریان فراهم گردید. در سال ۱۹۸۸ در مورد طرح جامع رایانه‌ای كردن بانكها و توسعه اتوماسیون در سایر بخشهای بانكی مانند انتقال الكترونیكی منابع، سوئیفت و ماشین تحویلداری خودكار و سایر موارد آن تصمیم گیری شد. از آنجا كه تسهیل قوانین،‌ بعنوان مهمترین مكانیزم ایجاد رقابت در سیستم بانكداری كشورهای پیشرفته محسوب می‌شود از این رو در اواخر دهه ۱۹۸۰ جهت استفاده از فن ‌آوری در بخش بانكداری. اصلاحاتی در مقررات بانكداری ایجاد شد. توسعه فن‌آوری اطلاعات از دهه ۱۹۹۰ در هند آغاز شد. با تغییر مقررات در سال ۱۹۹۳ بانكهای خصوصی به عرصه اقتصاد وارد شدند و در سال ۱۹۹۶ بیشتر سرمایه‌گذاریهای خارجی مورد حمایت قرار گرفتند و با افزایش متخصصین فن‌آوری اطلاعات حضور سرمایه گذاران خارجی در زمینه بانكداری بطور عملی افزایش یافت.پایین بودن نرخ سواد، جمعیت شهری، درآمد ناخالص ملی، محدودیت خطوط تلفن و وسایل ارتباط جمعی از موانع گسترش بانكداری الكترونیك در هند محسوب می‌شود در حالیكه به نظر می‌رسد سطح فقر و جمعیت زیاد بیش از سایر عوامل مؤثر باشد.افزایش فن آوری در زمینه نرم افزارهای مبتنی بر Web و بكارگیری ماشینهای خودپرداز (ATM) همچنین فقدان زیرساختهای مناسب و قوی بویژه خطوط مخابرات و عدم گسترش رایانه‌های شخصی در خانه از جمله موانع و محدودیتهای مهم در توسعه بانكداری الكترونیك هند بشمار می‌روند.در سپتامبر ۲۰۰۰ مؤسسه تحقیق و توسعه فن آوری بانكداری طرح انتقال الكترونیكی منابع و همچنین سیستم تسویه ناخالص لحظه‌ای را در سراسر هند پیاده كرد و همچنین شبكه ارتباطی VSAT جهت شبكه‌های هند در سیستم پرداخت ملی از طریق فن ‌آوری ماهواره‌ای مورد استفاده قرار گرفت. هر چند بانكها دولتی در هند ۶۵ درصد از كل بانكها را تشكیل می‌دهد ولی بدلیل عملكرد ضعیف اتحادیه‌ها و عدم استفاده از فن‌آوریهای جدید مانند اینترنت در رتبه‌های پایین تری نسبت به بانكهای خصوصی و خارجی قرار داشتند.نكته حائز اهمیت این است كه به هر حال فن آوری مورد استفاده در بانكهای خصوصی و خارجی در ارتقاء سطح بانكداری الكترونیك در بانكهای دولتی تاثیر گذار بوده‌اند. مزایایی چون بالا بودن رشد تولید ناخالص داخلی، مخارج تحقیق و توسعه، اولویت نسبتاً بالای دولت برای اجرای برنامه‌های تكنولوژی اطلاعات، قابلیت بالای ارائه خدمات تكنولوژی اطلاعات در داخل، نیروی كار فراوان و ارزان و نیز بازار مصرف گسترده، زمینه های مساعدی برای سرمایه‌گذاری و گسترش بانكداری الكترونیك در این كشور محسوب می‌گردد.
استرالیا
استرالیا، یكی از نمونه‌های موفق در زمینه بانكداری الكترونیك می‌باشد.
در سال ۱۹۹۸ استرالیا یكی از سریعترین رشدهای اقتصادی را در جهان داشت. یك دلیل عمده آن استفاده از نوآوری در توسعه تكنولوژی اطلاعات و ارتباطات و بكارگیری اینترنت بوده است. دولت سترالیا علاقمند به تبدیل كشور به مركز پیشرفته اقتصاد دیجیتالی دنیا می‌باشد و با تشویق شركتها به پژوهش و تخفیفهای مالیاتی در این زمینه و نیز آموزش عمومی حرفه‌ای در سطح وسیع بصورت پیوسته از طریق سایت و دهها برنامه آموزشی دیگر شرایط را هموار نموده است.
بانكهای بزرگ استرالیا بر اساس تقاضای مشتریان، خدمات بانكی تعاملی را ارائه می‌دهند و بر روی عملیات انجام گرفته از سوی مشتریان از طریق اینترنت نظارت دارند و همچنین سایر خدماتی كه ایجاد ارزش افزوده می‌نمایند مانند مدیریت بیمه، انجام عملیات بانكی لحظه‌ای و تبادلات ارز خارجی را نیز بصورت الكترونیك ارائه می‌دهند.
بر اساس پیش بینی موسسه دیتا مانیتور انتظار می‌رود تعداد استفاده كنندگان خدمات بانكی از طریق تلفن همراه در استرالیا در سال ۲۰۰۴ به بیش از ۱۴ میلیون نفر برسد. رقابت بانكها یا یكدیگر موجب شده است كه روشهای متفاوتی در ارائه خدمات بانكداری الكترونیك جهت پوشش نیازهای مشتریان فراهم شود. با توجه به عملكرد بانكهای تجاری در زمینه بانكداری الكترونیك در بین كشورهای مختلف، استرالیا از بدو شروع فعالیتهای بانكداری الكترونیك، عملكرد بسیار خوبی در این زمینه داشته است بطوریكه چهار بانك بزرگ استرالیا سیستم تسویه الكترونیك خودكار و همچنین سیستمی بنام مبادلات و انتقال جهت حواله‌های فوری بین بانكی ایجاد نموده‌اند. برچیده شدن سیستم تبادل دیسكهای مغناطیسی مركزی در سال ۱۹۸۰ را نیز می توان از دیگر اقدامات بانكهای تجاری یاد كرد. این سیستم در ابتدا به منظور انتقال حوالجات خارجی مورد استفاده قرار گرفت كه با افزایش مهاجرین و سطح قابل توجه سرمایه گذاریهای خارجی و ضرورت تغییرات و مقررات زدایی در بخش مالی راه اندازی شده بود. بانكهای بزرگ استرالیا از همان ابتدای تشكیل جامعه ارتباطات مالی بین بانكی جهانی ( سوئیفت)‌جهت پرداختهای بین بانكی بین‌المللی و تسویه پایان روز به شبكه متصل شدند. مشتریان با اتحادیه‌های اعتباری و همچنین مؤسسات مالی غیر بانكی ارتباط بهتری داشته‌اند. كه این ارتباط ممكن است بدلیل ارتباطات خوب این مؤسسات كوچك با یكدیگر و همچنین مشتری مدار بودن آنها باشد. در استرالیا درآمد سرانه، رشد اقتصادی، تعداد دانشمندان تحقیق و توسعه، بودجه تحقیق و توسعه كه از بسترهای عمومی بانكداری الكترونیك محسوب می‌شوند از نظر جهانی در موقعیت بالایی قرار دارد. زیر ساختهای تكنولوژی اطلاعات و ارتباطات و میزان دسترسی به آن نیز نشان از بستر مناسب گسترش بانكداری الكترونیك در این كشور دارد.

منبع : بانک سپه