تنشهای اجتماعی و پرخاشگری فردی

صدای ترمز چند خودرو شنیده می شود. عده ای كه همان جایی كه هستند، می مانند و عده ای می دوند كه حادثه را از نزدیك ببینند. خودروهای دیگر با بوق ممتد، می خواهند ترافیك ایجاد شده باز شود. در میان حلقه جمعیت ۲ مرد در حالی كه گریبان یكدیگر را گرفته اند، فحاشی و كتك كاری می كنند ... شاید در خیابان ها، معابر، پاساژها و ... بارها شاهد پرخاشگری و اعمال خشونت از سوی شهروندان بوده ایم كه در بسیاری موارد، با میانجی گری عابران خاتمه یافته است و اغلب، پیش از چنین برخوردهایی آماری فراهم شود، مردم و پرخاشگران متفرق شده اند؛ اما براستی چرا آستانه تحمل اجتماع پایین است و در شكل گیری این پدیده اجتماعی – فردی چه عواملی نقش ایفا نمی كنند؟
روان شناسان در تعریف رفتار پرخاشگرانه می گویند: پرخاشگری به ابراز یا رفتارهایی اطلاق می شود كه شامل رفتارهای هیجانی است و در آن اعمال زور و به كارگیری الفاظ و حركتهای ركیك و تند به منظور ایراد ضرب و شتم و یا تحقیر و توهین به دیگران استفاده می شود. سوء استفاده و تجاوز به حقوق دیگران از انواع تجاوزهای اجتماعی است. رفتارهای انفعالی نیز كه در آن فرد به صورت فعال خشونت نمی كند؛ بلكه دست به اعمالی انفعالی نیز كه در آن فرد به صورت فعال خشونت نمی كند؛ بلكه دست به اعمالی انفعالی نیز كه در آن فرد به صورت فعال خشونت نمی كند؛ بلكه دست به اعمالی می زند كه دیگری را عصبی كرده و وادار به خشونت می كند، نوعی دیگر از رفتارهای پرخاشگرانه است.
تنشهای اجتماعی
دكتر فربد فدایی، روانپزشك در این باره می گوید: انسان ها شرفیت محدودی برای تحمل استرس ها دارند. زمانی كه استرس های متعدد بر فرد وارد شود، در آن صورت یك استرس جزیی، شخص را شكننده می كند. هر اندازه امكانات زندگی برای افراد فراهم تر باشد و هر اندازه مسائل اجتماعی با سهولت بیشتری انجام شود، توان مردم برای پذیرش مشكلات بالاتر است؛ اما در شهری كه یك كار ساده مثل تحویل اسكناس از بانك ساعتها وقت شهروندان می گیرد، آستانه تحمل مردم پایین می آید. وقتی بدون برنامه قبلی آب و برق قطع شود و خطر بیكاری، اعتیاد و ... وجود دارد، مردم در حالت پر استرس به سر می برند و حتی یك محرك كوچك سبب تحریك آنان به پرخاشگری می شود. دكتر محمد صنعتی نیز در این باره می گوید: بر حسب حوادثی كه در جوامع اتفاق می افتد و یا فشارهای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی كه وجود دارد و یا استرس های ناشی از مصیبت ها و بلایای طبیعی مثل زلزله، جنگ و ... همه می تواند به اجتماع فشار وارد كرده و آستانه تحمل را پایین آورد. وقتی بی قانونی رواج پیدا كند و یا قانون درست اجرا نشود و یا قوانین متناقض وجود داشته باشد، افراد نمی توانند مطمئن باشند كه فردا چه خواهد شد و دچار اضطراب و نگرانی شده و در برابر ناملایمات آسیب پذیر می شوند.
با وجود تاثیر شرایط اجتماعی در شكل گیری و بروز پرخاشگری به نظر می رسد برنامه ریزی جامع برای حل مشكلاتی چون ترافیك، نابسامانی اقتصادی، قطع آب و برق، ایجاد اشتغال و ... ضروری است و تنها اجرای یكی دو طرح همچون تكریم ارباب رجوع راهگشا نخواهد بود.
روانهای تحریك پذیر
نگاه به این مساله كه در شرایط اجتماعی یكسان، افراد متفاوت، رفتارهای مختلفی مثل پرخاشگری و یا انفعالی را از خود بروز می دهند، نشان می دهد كه شرایط روانی فرد در رفتارها نقش دارد و افراد مستعد رفتارهای پرخاشگرانه هستند. دكتر فربد فدایی، روانپزشك ۳ عامل را در بروز رفتارهای پرخاشگرانه موثر می داند. فرد مهاجم، فردی كه مورد تهاجم قرار می گیرد و موقعیتی كه تهاجم در آن اتفاق افتاده است. در یك نزاع، شخص مهاجم از نظر روانی تحریك پذیر برای پرخاشگری است. بعضی از اختلالات روانی مثل اختلال انطباق، اختلال سلوك و ... شخص را دچار اختلال ضد اجتماعی كرده كه شاخص مهم این اختلال رفتار پرخاشگرانه است. در بیماری های مغزی كه سبب كاهش مهار قشر مغز می شود نیز رفتار پرخاشگرانه و خشونت آمیز، جزیی از رفتار فرد بیمار است. درباره تاثیر شخصیت و روان فرد در شكل گیری نزاع، دكتر محمد صنعتی، روانپزشك و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران نیز می گوید: شخصیت بعضی از افراد از نظر ساختار شخصیتی تحمل پایین تری نسبت به دیگر افراد دارند. شخصیت های جامعه ستیز، خودشیفته، پارانوئید، شكاك و افسرده آمادگی برای ابراز خشونت را دارند و تحمل این افراد نسبت به استرس ها و فشارها بسیاز پایین است و به محض كوچكترین ناملایمتی وضعیت را تحمل نمی كنند. افرادی كه دچار اختلالات اضطرابی هستند نیز وقتی در شرایط تهدید قرار گیرند وحشت زده می شوند و دست به رفتار پرخاشگرانه می زنند. نادیده گرفتن بیماری های روانی و ترس از جنون سبب شده تا افراد از مراجعه به روانپزشكان و روان شناسان خودداری كنند كه این مساله باعث پنهان شدن بیماری های روانی شده است. تسهیل شرایط و ساخت این فرهنگ كه مراجعه به روانپزشكان و ... معادل جنون نیست، می تواند پرخاشگری را در جامعه كاهش دهد.
زنان پرخاشگرند یا مردان؟
یكی دیگر از مسائل بررسی رفتارهای پرخاشگرانه، رفتارهای گروههای متفاوت جنسی است. براساس آمار مردان نسبت به زنان پرخاشگرتر هستند. زنان، پرخاشگری خود را آشكارا نشان نمی دهند. روشهای زنان بیشتر جنبه كلامی دارد و یا پوشیده و پنهان ابراز می كنند. زنان نسبت به افراد ضعیفتر پرخاشگری شدیدتری دارند و معمولا كودكان مورد پرخاشگری زنان قرار می گیرند و متاسفانه این وضعیت تلخ در نامادری ها نسبت به فرزندخوانده ها بسیار دیده می شود.
عوامل تحریك كننده بیرونی نیز فرد را در وضعیت تحریك شده قرار می دهد كه برای نمونه می توان به مصرف مشروبات الكلی، مواد محرك روانی مثل كوكائین، حشیش و قرصهای شادی بخش اشاره كرد كه باعث بالا رفتن رفتار پرخاشگرانه از سوی فرد می شود. در نزاعهای خیابانی وجود ناظران، پرخاشگری را شدیدتر كرده و در صورتی كه فرد مورد حمله پاسخ ندهد، میزان پرخاشگری بیشتر می شود. دیدن درد و رنج قربانی نیز سبب افزایش خشم پرخاشگر می شود.
ملكولهای تاثیرگذار
در میان مسائل متفاوت شكل دهنده ناهنجاری های اجتماعی، یكی دیگر از عوامل، تغییرات زیست محیطی و آلاینده های موجود در جهان صنعتی و تاثیرات این پدیده ها روی فرد است. دكتر قاسم آهنگری، استاد دانشگاه و عضو هیات علمی مركز ملی تحقیقات مهندسی ژنتیك و تكنولوژی زیستی در این باره می گوید: رفتار افراد تحت تاثیر رفتار ملكول هاست. رفتارهایی مثل پرخاشگری و خشونت، افكار هذیانی، توهمات، كناره گیری از اجتماع، فقدان انگیزه، اختلال خواب، اختلالات هیجانی كه از علایم اسكیزوفرنی هاست، ریشه در تغییر رفتارهای ملكولی دارد. تغییرات در زیست محیط، آلودگی هوا و ... یكی از عوامل مهم در تغییرات سیستم ایمنی بدن است. این سیستم در ارتباط تنگاتنگ با سایر سیستم های اعضای بدن است. ملكول ها با یكدیگر گفتگو دارند و تغییر در یكی از این سیستم ها می تواند روی سیستم های دیگر موثر باشد. به طور مثال تغییر در سیستم عصبی مثل افسردگی و استرس ها، روی سیستم ایمنی اثر می گذارد و این سیستم را دچار اختلال در عملكرد می كند كه می تواند زمینه ای مناسب برای بروز انواع بیماری های عفونی و سرطان ها ایجاد نماید. این دیالوگ میان سیستم ها برعكس هم صورت می گیرد. به طوری كه اگر سیستم ایمنی دچار اختلال شود، این اختلالات در سطح ملكولی روی سیستم عصبی از طریق فرآورده های ملكولی سیستم نظیر مولكول های سایتوكائین ها اثر گذارند. در حالت طبیعی، تعادلی میان انواع ملكول های بدن وجود دارد كه به این حالت هموستازیس می گویند. اگر این حالت تحت تاثیر عوامل محیطی و آلاینده های صنعتی هم به بریزد و مجموعه خاص سایتوكائین ها دچار اختلال شود، اختلال روی سیستم عصبی اثر می گذارد و موجب تغییر در رفتار فرد به صورت افسردگی، استرس، بیماری های اسكیزوفرنی و یا حالتهای پرخاشگرانه می شود. به عنوان مثال یكی از آلاینده های صنعتی، لنت ترمزهای خودروهاست. لنتها پس از فرسایش به صورت ذرات در سطح شهر و معابر عمومی پخش می شود و بدن ما در معرض این مواد قرار می گیرند. به طور مثال اگر این ذرات استنشاق شود، در سیستم ایمنی سلولهایی به نام سلولهای بیگانه خوار وجود دارند كه این ذرات را می بلعند؛ اما چون آنزیم های موجود برای هضم این ذرات را ندارد، دچار سوءهاضمه می شود و در نتیجه عدم هضم، ذرات سلولها شروع به ترشح ملكول های سایتوكائین ها می كنند كه سلولهای دیگر نیز فعال می شوند و در نهایت تعادل و یا هموستازیس به هم می خورد و توانایی سیستم ایمنی ما به مقدار زیادی كاهش می یابد و سایتوكائین مخرب روی سیستم عصبی می توانند موثر واقع شوند و ایجاد اختلال نروایمونو سایكولوژیك كنند و از آلاینده های این چنین به موارد بسیاری می توان اشاره كرد. توجه به این نكته كه آلاینده های صنعتی می توانند در بروز بیماری های روانی و جسمی بسیار موثر باشند، اهمیت كاهش آلاینده ها و عدم تخریب محیط زیست را نشان می دهد.

منبع : بنياد انديشه اسلامي