توصیه های غذایی مخصوص بیماران تالاسمی

اگر چه علت افزونی آهن در بیماران تالاسمی تزریق خون است، با این حال افزایش جذب آهن از غذا نیز باعث افزایش میزان آهن بدن می شود. درافراد سالم فقط مقدار كمی از آهن مواد غذایی جذب بدن می شود،
حال این پرسش مطرح می شود كه چگونه می توان جذب آهن مواد غذایی را كاهش داد؟ دراین مقاله سعی می كنیم، به این پرسش پاسخ دهیم.
انواع آهن
در رژیم غذایی روزانه دو نوع آهن وجود دارد:
-آهن گوشت (آهن موجود در گوشت)
-آهن غیرگوشت(آهن موجود در مواد غیر گوشتی)
آهن گوشت
این نوع آهن در انواع گوشت قرمز، ماهی و قسمت های تیره گوشت مرغ وجود دارد. هم چنین جگر نیز یك منبع غنی از آهن نوع گوشت است. آهن گوشت به آسانی مورد استفاده بدن قرار می گیرد و جذب آن در بدن زیاد است به طور متوسط پس ازمصرف یك وعده گوشت قرمز حدوداً ۳۵ درصد آهن جذب بدن می شود. بنابراین بهتر است بیماران تالاسمی مصرف این مواد را محدود كرده، به جای گوشت قرمز از پروتئین های گیاهی و یا ازقسمت های سفید مرغ كه حاوی آهن كمتری است، استفاده كنند. جذب آهن گوشت كمتر تحت تأثیرتركیب رژیم غذایی قرار می گیرد. با این حال كلسیم موجود در شیر، ماست، پنیر و خامه، جذب‹‹آهن گوشت›› را تا حدی كاهش می دهد. پس بهتر است در طبخ غذا از شیر یا پنیر استفاده شود و یا غذای خود را همراه با مقداری ماست مصرف كنید.
آهن غیرگوشت
این نوع آهن دربسیاری از مواد غذایی وجود دارد، از جمله در زرده تخم مرغ، شكلات، غلات، حبوبات، سبزیجات، میوه جات، ریشه های غددی از قبیل سیب زمنی و هویج، برگه هلو، آلو و انجیر.
جذب ‹‹ آهن غیرگوشت‌ ›› بسیار كمتر از جذب ‹‹ آهن گوشت ››‌ است. (بطور متوسط حدود ۳ تا ۸ درصد ).
هم چنین جذب ‹‹ آهن غیرگوشت››‌ به راحتی تحت تأثیر تركیب غذا قرارمی گیرد؛ بدین معنا كه بعضی از غذاها اگر همراه با غذاهای حاوی ‹‹ آهن غیرگوشت›› مصرف شوند، باعث افزایش جذب این نوع آهن و بعضی باعث كاهش جذب این نوع آهن می شوند.
به دلیل وجود‹‹ آهن غیرگوشت›› در بسیاری از غذاها، خودداری از مصرف غذاهای حاوی این نوع آهن مشكل است. بنابراین بهتر است رژیم غذایی را با دقت بیش تر غذاهایی كه جذب آهن غیرگوشت را كاهش می دهند و مصرف كمتر غذاهایی كه جذب این نوع آهن را افزایش می دهند متعادل كنیم. چه غذاهایی جذب‹‹ آهن غیرگوشت››‌ را افزایش و چه غذاهایی آن را كاهش می دهند؟
غذاهایی كه جذب آهن غیر گوشت را افزایش می دهند.
ویتامین C
ویتامین C عامل افزایش دهنده جذب آهن است. ویتامین C درمیوه جات(به ویژه درمركبات و گوجه فرنگی) و سبزیجات( جعفری، شاهی، شنبلیله، تره، شبت، گل كلم، فلفل دلمه ای و … )یافت می شود. سبزیجات پخته شده حاوی ویتامین C كمتری می باشند. برای مثال مصرف یك عدد پرتقال یا ۱۰۰ گرم سبزی خوردن همراه با غذا جذب آهن را دو برابر خواهد كرد.
بنابراین بیماران تالاسمی عزیز بهتر است از مصرف میوه جات وسبزیجات همراه و یا بلافاصله پس از وعده های غذایی خودداری كنند. اما از آنجایی كه میوه جات و سبزیجات حاوی انواع ویتامین ها و آنتی اكسیدان ها می باشند و مصرف آن ها ضروری است بهتر است در بین دوعده غذا( بعنوان میان وعده ) مصرف شود.
گوشت قرمز، گوشت پرندگان، ماهی وسایر غذاهای دریایی
این گروه از مواد غذایی نه تنها حاوی مقدار زیادی آهن از نوع گوشت می باشند بلكه باعث افزایش جذب آهن غیرگوشت از سایر غذاها نیز می شوند.
ترشیجات سركه
غذاهایی كه جذب آهن غیرگوشت را كاهش می دهند
غلات
سبوس گندم،ذرت جو دو سر، برنج و سویا باعث كاهش جذب آهن غیر گوشت می شوند. البته باید بخاطر داشت كه ویتامین C می تواند این اثر را خنثی كند. بنابراین خوب است كه مقدار زیادی غلات در رژیم غذایی روزانه گنجانده شود،
چای و قهوه
چای و قهوه جذب آهن غیرگوشت را كاهش می دهند. بنابراین خوب است بیماران تالاسمی عزیز به همراه وعده های غذایی یك فنجان چای پررنگ یا قهوه بنوشند.
محصولات لبنی
شیر، پنیر و ماست جذب آهن را كاهش می دهند. هم چنین كلسیم موجود در این مواد غذایی برای پیش گیری از پوكی استخوان نیز اهمیت دارد.
بنابراین تا جایی كه ممكن است مصرف لبنیات را در رژیم غذایی بگنجانید. به خصوص تركیباتی مانند: شیرقهوه، شیرچای،ساندویچ پنیر، ماكارونی پنیر، شیربرنج، آش ماست برای بیماران عزیز بسیار مناسب است.
آنتی اكسیدان ها

اگر چه اكسیژن برای ادامه حیات ضروری است اما به علت تبدیل مولكول های اكسیژن به رادیكال آزاد خطراتی را نیز می تواند ایجاد كند. هنگامی كه تولید رادیكال های آزاد كنترل نشوند این رادیكال ها باعث آسیب های جدی در فرد شده ومنجر به بیماری می شوند.
مصرف آنتی اكسیدان ها در رژیم غذایی مانع این تخریب های اكسیداتیو ناشی از رادیكال های آزاد می شود.
در بیماران تالاسمی بعلت افزونی آهن در بدن، خطر بیش تر از تخریب اكسیداتیو وجود دارد در نتیجه مصرف بیش تر آنتی اكسیدان ها در رژیم غذایی روزانه این افراد توصیه می شود.
آنتی اكسیدان های اصلی عبارتند از:
-ویتامین E
-ویتامین C
-كاروتئوئیدها
-فلاونوئیدها
ویتامین E
ویتامین E مهم ترین آنتی اكسیدان دررژیم غذایی است.
بهترین منبع ویتامین E روغن های گیاهی از قبیل روغن زیتون، روغن نخل و روغن سویا است كه بهترین آن روغن زیتون است زیرا چربی آن به گونه ای است كه به پیش گیری از بیماری های قلبی نیز كمك می كند. به هر حال به خاطربسپارید كه ویتامین E با سرخ كردن تخریب می شود. بنابراین بهترین راه استفاده از روغن زیتون اضافه كردن آن به غذا درانتهای مراحل پخت ویا پس از پخت است. بعنوان مثال مخلوط روغن زیتون و لیمو ترش می تواند یك سس خوشمزه برای انواع ماهی، جوجه، سبزیجات پخته و یا انواع سالادها است. سایر منابع ویتامین E عبارتند از: لبنیات، غلات، انواع مغزها( مغزگردو، بادام، فندق و…) تخم مرغ و گوشت. لبنیات علاوه برتأمین ویتامین E در بدن، به علت وجود مقادیر زیاد كلسیم در پیش گیری از پوكی استخوان نیز مؤثرمی باشد و هم چنین باعث عدم جذب آهن در بدن می شود كه برای بیماران تالاسمی بسیارمفید است. بنابراین؛ بهتر است با هروعده غذا یك لیوان شیربنوشید.
ویتامین C
این ویتامین در میوه جات و سبزیجات تازه یافت می شود.
ویتامین C جذب آهن موجود در مواد غذایی غیرگوشتی از قبیل: تخم مرغ، شكلات، غلات، سبزیجات، میوه جات، سیب زمینی، هویج، لوبیا و عدس را افزایش می دهد. بنابراین با اینكه ویتامین C مورد نیاز ۵ واحد در روز است.
هر واحد عبارتست از:
- یك لیوان آب میوه
- یا یك عدد سیب
- یا یك عدد گلابی
- یا یك عدد موز
- یا یك عدد پرتقال
- یا نصف عدد گریپ فروت
- یا یك عدد گوجه فرنگی
- یا یك كاسه كوچك از سبزیجات مانند هویج و یا سالاد
ویتامین C یك ویتامین محلول در آب است بنابراین هنگام پخت سبزیجات، ویتامین C بدرون آب آن می رود. پس بهتر است آب سبزیجات پخته شده را نیز مصرف كنید، حرارت ملایم، ویتامین C مواد غذایی را در هنگام پخت بهتر حفظ می كند.
هم چنین بهتر است ویتامین E و C توأم مصرف شوند.
بنابراین؛ بهتراست سبزیجات پخته شده را همراه با روغن زیتون ولیمو استفاده كنید.
كاروتئوئیدها
كاروتئوئیدها نیز جزء آنتی اكسیدان ها هستند.
غذاهای حاوی كاروتئوئیدها عبارتند از: هویج، كدوحلوایی، ذرت، سیب زمینی، انبه، پرتقال و سبزیجات با برگ های سبز تیره.
كاروتئوئیدها در حرارت های بالا تخریب می شوند بنابراین در هنگام پخت این مواد از حرارت كم استفاده كنید و تا جائیكه ممكن است زمان پخت را كوتاه كنید.
هم چنین بیش تر این غذاها حاوی مقادیر زیادی ویتامین C نیز هستند پس توصیه های مربوط به غذاهای حاوی ویتامین C را درمورد غذاهای حاوی كاروتئوئیدها نیز باید به كار بست. هنگامی كه غذا حاوی چربی یا روغن باشد جذب كاروتئوئیدها در بدن افزایش می یابد.
بنابراین: بهتر است به كاروتئوئیدها نیز روغن زیتون اضافه كنید.
فلاونوئیدها
فلاونوئیدها نیز آنتی اكسیدان هستند و در چای، میوه جات و سبزیجات یافت می شوند.
چای نه تنها مقدار زیادی آنتی اكسیدان دارد، بلكه باعث جلوگیری از جذب آهن مواد غذایی می شود، به ویژه اگر همراه با شیر مصرف شود.
بنابراین؛ ما توصیه می كنیم هر وعده غذایی خود را با یك فنجان چای بنوشید.

منبع : بنياد انديشه اسلامي