تاریخچه صنایع داروسازی جهان

در اواخر قرن نوزدهم نقش میكروب ها در بروز امراض عفونی شناسایی و اساس مطالعات مختلفی قرار گرفت. در همین زمان میكروب شناسی به نام Sir Joseph Lister از میكروب ها به عنوان قاتلین نامرئی كشنده در اتاق های عمل نام برد. نظریه ای كه به شدت فردی به نام Robert W.Johnson را تحت تاثیر قرار داد. ژوزف جانسون در سال ۱۸۸۶ با همكاری دو برادر خود به اسامی جیمز و ادوارد شركتی را با نام جانسون اند جانسون یا J&J بنیاد نهاد كه هدف اصلی آن تولید دارو برای عصر جدید پس از كشف میكروب ها بود. تا پایان قرن مذكور نام شركت جانسون اند جانسون مترادف با وسایل استریل و ضد عفونی كننده مورد استفاده در بیمارستان ها گردید. در سال ۱۹۱۰ جیمز به جای برادرش رابرت به ریاست شركت رسید. جیمز بلافاصله بازارهای خارجی را هدف قرار داده و به زودی جانسون اند جانسون را به یك شركت بین المللی تبدیل كرد. بدین منظور كارخانه های جدید تولیدی جانسون اند جانسون در كانادا و انگلستان راه اندازی شدند. در همین زمان شركت دو محصول پر فروش چسب زخم Band – Aid و كرم بچه J & J را به بازار فرستاد. Band – Aid كه برای اولین بار در سال ۱۹۲۱ تولید شد به سرعت به پرفروش ترین محصول جانسون اند جانسون تبدیل گشت. در سال ۱۹۳۲ فرزند رابرت جانسون كه هم نام پدر بوده و دارای درجه ژنرالی در ارتش امریكا بود به ریاست شركت رسید و از همان زمان خط مشی خاصی را برای فعالیت های شركت برگزید. طبق این خط مشی شركت در وهله اول به مشتریان ، سپس به كارمندان ، در مرحله سوم به جامعه ، پس از آن به حفظ محیط زیست و نهایتا به سهام داران خود متعهد بوده و بایستی فعالیت های خود را به گونه ای رده بندی تامین شود. دییدگاه مهم دیگر ژنرال جانسون اعتقاد شدید وی به عدم تمركز گرایی بود كه نهایتا منجر به این مساله گردید كه فعالیت های شركت جانسون از حالت متمركز خارج و در شركت های وابسته متعدد تقسیم و ادامه یابد. در همین راستا تولیدكنندگان و وسایل جراحی به شركت Sugikos واگذار شد كه امروز با نام Johnson & Johnson Medical شناخته می شود. سایر وسایل بهداشتی تحت نام Modess Division و سپس personal products و فرآورده های تنظیم خانواده ( كه در دهه سی تولید و عرضه شدند ) با نام Ortho pharmaceutical corp. از بدنه اصلی شركت جدا شدند.
شركت جانسون اند جانسون در سال ۱۹۸۲ با یك بحران بسیار جدی روبرو شد. در این سال هفت نفر از ساكنین شیكاگو در اثر مصرف قرص بسیار پر فروش Tylenol ( استامینوفن ) ساخت این شركت به علت مسمومیت با سیانور كشته شدند. حادثه ای كه به زودی مشخص شد توطئه ای بر علیه شركت جانسون اند جانسون بوده است و به صورت یك كابوس برای این شركت در آمد. جانسون اند جانسون مجبور شد به سرعت سی و یك میلیون بطری حاوی این دارو را به ارزش یكصد میلیون دلار از بازار جمع آوری كرده و در مورد عدم مصرف قرص Tylenol تا مشخص شدن به علت بروز حادثه به مردم هشدار داهد. برخورد سریع جانسون اند جانسون در قبول مسوولیت این اتفاق اثر مثبتی در توده مردم بر جای گذاشت به طوری كه با تغییر بسته بندی قرص Taylenol و عرضه نوع جدیدی از بسته بندی كه امكان باز كردن و دوباره بسته بندی كردن آن وجود نداشت ، دوباره اعتماد مردم به این دارو جلب و Taylenol مجددا به پرفروش ترین قرص مسكن حاوی استامینوفن در سطح جهان تبدیل شد.
امروزه جانسون اند جانسون دارای ۱۹۰ شركت تولیدی در ۱۷۵ كشور جهان و بیش از ۱۰۰۰۰۰ كارمند است. جانسون اند جانسون بزرگ ترین تولید كننده وسایل تشخیص پزشكی ، داروهای OTC ، داروهای ژنریك ، فرآورده های بهداشتی و فرآورده های بیمارستانی در سطح دنیاست.
Merck & Company
در سال ۱۶۶۸ فردی به نام Jacob Merck داروخانه بسیار كوچكی در شهر دارمشتات آلمان تاسیس كرد كه امروزه یكی از غول های صنایع داروسازی دنیا محسوب می شود. داروخانه مذكور در سال ۱۸۲۷ توسط یكی از وارثین مرك به نام Heintch Emmanule به یك شركت داروسازی تبدیل شد كه در ابتدا عمدتا مرفین ، كدئین و كوكائین تولید می كرد. نوه این فرد George W.Merck شصت و چهار سال بعد به امریكا رفت و در سال ۱۹۰۳ كارخانه داروسازی مرك را در امریكا بنیاد نهاد.
مطالعات انجام شده در مرك امریكا موجب شد به تدریج داروهای بسیار موثری از جمله ویتامین B۱۲ ، كورتیزون ، استرپتومایسین برای درمان سل و انالاپریل برای درمان فشار خون كشف و به بازار روانه شود. امروزه مرك داروهای مهمی از جمله PEPCID برای درمان زخم معده و Crixivan برای درمان عفونت ویروسی (HIV) را در بازار دارد. دفاتر مركزی شركت مرك هم چنان در نیوجرسی قرار دارند و علامت مشخصه آن نیز تابلوی یم گله گوسفند است كه بسیار مورد علاقه جورج دابلیو مرك بود.
شاید بتوان گفت بزرگ ترین خدمت شركت مرك به جامعه پزشكی چاپ مداوم كتاب هایی از قبیل Merck Index و The Merck Manual of Diagnostic and Therapy بوده است. Merck Manual برای اولین بار در سال ۱۸۹۹ و با عنوان Merck’s Manual of the Materia Madica و در ۱۹۲ صفحه به چاپ رسید كه به دو بخش Materia Medica و Therapeutic Indications تقسیم شده بود. این كتاب در واقع بهترین سند و پنجره برای آشنایی با علم پزشكی طی قرن بیستم است. در حال حاضر Merck Manual به چاپ هفدهم هم رسیده و مشتمل بر ۲۸۸۳ صفحه می شود.
Merk Index نیز برای اولین بار در سال ۱۸۸۹ به چاپ رسید. چاپ دوازدهم آن كه در سال ۱۹۹۶ منتشر شده است رفرانسس معتبری است كه در آن ۱۰۳۳۰ تركیب مهم دارویی ، شیمیایی آلی و غیر آلی ، مواد آزمایشگاهی ، گیاهان دارویی و فرآورده های حیوانی مورد بحث قرار گرفته اند.
كتاب های مرك كه در حال حاضر توسط Merck research lsboratories چاپ می شوند از دو نظر منحصر بفردند. این كتاب ها علاوه بر قدمت تاریخی و طولانی از اعتبار علمی بهره مند بوده و نیز به صورت غیر انتفاعی چاپ می شوند. Index از طریق اینترنت و Manual از طریق یك وب سایت به طور مجانی در اختیار همگان قرار دارند.
شركت مرك در سال ۱۹۷۴ در دعوای حقوقی بر علیه شركت های داروسازی تولید كننده DES یا دی اتیل استیل بسترول درگیر شد. تجویز این دارو برای جلوگیری از سقط جنین موجب تولد دخترانی شد مه اغلب به سرطان تخمدان و رحم مبتلا می شدند.
Novartis
نوارتیس نیز از جمله شركت هایی است كه از تولید رنگ های شیمیایی به داروسازی روی آورد.
نواریس از ادغام دو شركت كاملا متفاوت یعنی یك شركت تولید كننده رنگ و یك شركت تولید كننده فرآورده های شیمیایی تشكیل شده است.
در سال ۱۷۵۸ فردی به نام Johann Rudolf Geigy شركتی با نام Geigy برای خرید و فروش مواد شیمیایی ، رنگ و دارو در سوئیس تاسیس كرد. با درآمد حاصله او به تدریج یك شركت تولید كننده رنگ نیز خریداری كرد كه بعدا با نام شركت صنایع شیمیایی بال یا به طور مخفف Ciba نامیده شد. در همین زمان محققی به نام paul Muller در هنگام مطالعات خود در سیبا به اثرات حشره كشی د.د.ت یا Dichloro diphenyl trichloroethane پی برد كه جایزه نوبل سال ۱۹۴۸ را برای وی به ارمغان آورد. گروه دیگری از پژوهشگران سیبا نیز به سرپرستی Michael Widmer یك روش یا وسیله آنالیز خاصی با نام < Lab – on- a- Chip > عرضه كردند كه با استقبال روبرو شد.
هم زمان با رشد و پیشرفت سیبا ـ گالگی دو سوئیسی دیگر به اسامی ALFRED KERN كه یك شیمی دان بود و Edouard Sandoz كه یك بازرگان بود شركت Kern & Sandoz را تاسیس كردند. این شركت به سرعت رشد كرده و كارخانه های وابسته متعددی را در اوایل قرن گذشته به وجود آورد و سرانجام به طور ساده با نام Sandoz به فعالیت خود ادامه داد. شهرت اصلی ساندوز به علت كشف و عررصه داروهای موثر در درمان امراض روحی و سر دردهای میگرنی بود.Deylsid از جمله فرآورده های معروف ساندوز بود كه در مطالعات رونپزشكی مورد استفاده قرار می گرفت. علی رغم كنترل های شدید اعمال شده این دارو به طور غیر قانونی در اروپا و امریكا نیز تولید می شد. اتفاق دیگری كه به بدنامی بیشتر ساندوز انجامید آتش سوزی انبار مواد شیمیایی این شركت در سال ۱۹۸۶ و رها شدن بیش از سی تن مواد شیمیایی خطرناك در آب رودخانه راین (Rhine) بود. دو شركت سیبا و ساندوز در سال ۱۹۹۶ به یكد یگر پیوستند و شركت نوارتیس را تشكیل دادند. نام شركت جدید از اصطلاح لاتین Novae گرفته شده است كه به معنی هنرهای نوین و مهارت های جدید است.
ادغام این دو در آن سال بزرگ ترین ادغام در صنایع داروسازی به شمار می رفت. نوارتیس تولید كننده داروی Ritalin نیز می باشد كه در درمان ADHD یا Attention – Deficit Hyperactivity Disorder تجویز می شود. این دارو بحث های زیادی را در جوامع پزشكی ایجاد كرده است و مخالفت هایی را برانگیخته است. نوارتیس هم چنان به خاطر تولید داروی ضد صرع Trileptal ، داروی ضد فشار خون Diovan و تعداد زیادی داروهای OTC از جمله Maalox در بازار دارویی جهان حضوری موفق دارد.
نوارتیس از جمله شركت های است كه متهم به تلاش برای ممانعت از تولید انواع ژنریك محصولات خود توسط شركت های ژنریك ساز شده است. دو شركت Geneva pharmaceuticals وابسته به نوارتیس كه در كلرادو امریكا فعالیت می كند و Abbott از جمله شركت هایی هستند كه تاكنون در این رابطه محكوم شده اند. تولید مكمل غذایی و انواع خوراكی های فاقد كلسترول از جمله اهداف جدید نوراتیس هستند.
Pfizer
در دهه چهل قرن نوزده یك شیمی دان آلمانی به نام Charles pfizer و یك قناد آلمانی به نام Charles Erthart در حین مهاجرت به امریكا با یكدیگر آشنا و چند سال بعد یعنی در سال ۱۸۴۹ شركت Charles pfizer & Co. را برای تولید مواد شیمیایی از جمله تركیبات ید ، اسید سیتریك و اسید بوریك تاسیس كردند. مطالعات و تلاش این دو موجب رشد تعالی تكنولوژی تخمیر و تولید اسید سیتریك در مقادیر زیاد شد. از جمله موفقیت های اولیه فایزر و ادهارت داروی Santonin بود كه هنوز هم در درمان كرم های انگل بدن موثر می باشد. به دنبال كشف پنی سیلین در سال ۱۹۲۸ توسط الكساندر فلمینگ چگونگی آن در مقادیر زیاد مورد بحث قرار گرفت و چندین دانشمند از انگلستان برای تحقیق در این زمینه به امریكا آمدند. فایزر در سال ۱۹۴۱ كلیه امكانات خود از جمله مخازن بزرگ تخمیر مورد استفاده برای تولید اسید سیتریك را در اختیار پروژه تولید پنی سیلین قرار داد. فایزر پنی سیلین تهیه شده را برای درمان مجروحین جنگ جهانی دوم به مناطق جنگی صادر می كرد. علی رغم محدودیت های اعمال شده توسط امریكا در زمان جنگ جهانی دوم فایزر بخشی از تولید پنی سیلین خود را روانه بازار مصرف كرد تا سایر بیماران نیز از اثرات سودمند آن بهره مند شوند. پس از اتمام جنگ و با رفع محدودیت های قبلی فایزر به تولید هر چه
بیشتر پنی سیلین اهتمام ورزید و به زودی به بزرگ ترین تولید كننده پنی سیلین جهان ( ۵۰ درصد نیاز بازار جهانی دارو ) تبدیل شد. با تولید پنی سسیلین توسط شركت های متعدد و رقابت قیمتی به وجود آمده فایزر كم كم علاقه به تولید پنی سیلین را از دست داد و تحقیقات خود را متوجه تولید سایر آنتی بیوتیك ها و اقلام دارویی دیگر نمود.
طی دو دهه چهل و پنجاه قرن گذشته فایزر آنتی بیوتیك های معروف دیگری از جمله TERRAMYCIN(اكسی تتراسیكلین ) و Tetracyn ( تتراسیكلسن ) را تولیید و عرضه كرد. تتراسیكلین اولین آنتی بیوتیك وسیع الطیف تهیه شده با روش های صناعی است.
فایزر برای فروش ترامایسین تبلیغات بسیار زیادی كرد و بر خلاف روال مرسوم به فروش مستقیم داروی خود به بیمارستان ها و داروخانه ها روی آورد كه این امر مخالفت های زیادی را برانگیخت. این مساله تا حدی مهم بود كه Henry Welch كارشناس عالی رتبه FDA كه سرپرست بخش آنتی بیوتیك ها بود مورد اتهام واقع شد و نهایتا باعث تغییرات بنیادی در مقررات و قوانین FDA گردید.
در اواسط قرن بیستم شركت فایزر خط مشی به نام < Molecular Manipulation > اتخاذ كرد كه طی آن داروهای پرفروش سایر شركت های مبنای مطالعات قرار گرفته و با تهیه مشتقات جدید ، موثرتر و كم عارضه ترفایزر توانست تعداد زیادی داروهای پر فروش به بازار عرضه كند.
فایزر در سال ۱۹۶۳ شركت داروسازی Desitin را خریداری كرد كه تعدادی داروی OTC پر فروش از جمله قطره چشمی Visine ، داروهای ضد خارش ، مسكن BenGay را تولید می كرد. فایزر در سال ۱۹۸۱ داروی پیروكسیكام با نام تجاری Feldene را تولید كرد كه به اولین داروی ، پر فروش بالای یك میلیارد لار این شركت تبدیل شد. به دنبال آن داروهای دیگری با فروش بالای یك میلیارد دلار توسط فایزر تولید شدند كه از جمله می توان به procardia XL (نیفیدپین) در سال ۱۹۸۹ ، Zoloft یا Sertraline در سال ۱۹۹۲ اشاره كرد. zytrec برای درمان حساسیت ، Glucotrol برای درمان دیابت نوع دوم و viagra از دیگر داروهایی معروف و پر فروش فایزر محسوب می شدند. خرید شركت وارنر ـ لامبرت در سال ۲۰۰۰ چهره فایزر را كاملا متحول
ساخت كه نتیجه این خرید با فروش بسیار بالای Atorvastatin Lipitor نمود یافت. با خرید وارنر ـ لامبرت نام شركت نیز از pfizer & co به pfizer Inc تغییر یافت. فایزر تنها شركتی است كه بیش از ۵ دارویی با فروش بیش از یك میلیارد دلار را بازار دارد.
Pharmacia & UPJohn
شركت فارماسیا و آپجان در سال ۱۹۹۵ با ادغام دو شركت UPJohn co / pharmacia AB تشكیل شد.در سال ۱۸۸۶ یك پزشك امریكایی به نام William E.Upjohn و برادرش هنری شركتی را در امریكا بنیاد نهادند كه ابتدا UPJohn pills & Granual نامیده می شد. دكتر ویلیام آبچان روشی را كشف كرده بود كه با كمك آن قرص هایی تهیه می شد كه به راحتی قابل قسمت كردن بودند. این قرص ها چنان محبوبیت یافتند كه علامت تجاری شركت به صورت انگشتی كه یك قرص را تكه می كرد انتخاب شد. از جمله محصولات آپچان در آن زمان قرص ضد مالاریای كینین و مسهلی به نام phenolax قابل ذكر عستند. آپچان تا سال ۱۹۸۶ به صورت یك شركت خانوادگی اداره می شد . تقریبا هم زمان آبجان شركت فارماسیا توسط فردی به نام Kunwald در استكلهم سوئد پایه گذاری شد.
محصول مهم فارماسیا در آن زمان قرص بیروزای phospho – energon بود كه عمده تولید شركت در سال های ۱۹۶۲ ـ ۱۹۱۲ را به خود اختصاص می داد. فارماسیا به تدریج انواع ویتامین ها و مسهل ها را نیز به لیست محصولات خود اضافه كرد. فارماسیا اندك اندك و با افزایش توان مالی شركت های متعددی را در اسكاندیناویا ، آلمان و ایتالیا خریداری كرد. در این زمان فارماسیا داروی ضد گلوكوم جدید كشف كرده بود كه برای بازاریابی و فروش آن در امریكا دنبال شریك می شگت.مذاكرات انجام شده با آپجان نهایتا به ادغام ایین دو شركت و تشكیل شركت فارماسیا و آپجان در حال حاضر با داروهای پر فروشی از جمله Xanax یا آلپرازولام ، Detrol كه برای پر كاری مثانه تجویز می شود ، داروی ضد بارداری Depo – provera (مدروكسی پروژسترون) و مهار كننده ترانس كریپتاز با نام Rescriptor ( درمان ایدز) در بازار دارویی جهان حضور دارد. از داروهای OTC مهم شركت فارماسیا و آپجان می توان به داروی ضد طاسی Rogaine ، داروی ترك سیگار Nicorette و Nicotrol و داروی معروف Dramamine برای درمان بیمار مسافرت اشاره كرد.
فارماسیا و آپجان در سال ۲۰۰۰ با شركت Monsanto ادغام شد كه در زمینه علوم حیاتی فعالیت می كند. در اواسط سال ۲۰۰۳ شركت فایزر جهت خرید فارماسیا ـ آپچان اقدام كرد.
Roche pharmaceuticals
در سال ۱۸۹۶ فردی به نام Fritz Hoffman شركتی را در بال سوئیس تحت نام Hoffman LaRoche تاسیس كرد. LaRoche فامیل زن هوفمان بود كه بعدا شركت به اختصار به نام روش معروف شد. بخش دارویی روش با بیش از سسی هزار كارمند هسته اصلی فعالیت های این شركت را تشكیل می دهد و نیمی از درآمد شركت از طریق فروش محصولات دارویی است. شهرت اصلیی روش به خاطر تولید صنعتی ویتامین هایی از قبیل A و C وE بوده كه برای اولین بار توسط این شركت عملی شده است. شركت روش در زمینه Self – medication از شركت های رده اول در اروپا با همكاری لاتین و آسیا محسوب می شود و اخیرا با همكاری شركت بایر آلمان به بازار نیز راه یافته است.
روش دارای ۵ مركز بزرگ تحقیقاتی در امریكا واروپاست. از نظر تاریخی روش دارویی تولید كرده است به نام Rimifon كه به علت اثرات خوبش در درمان سل به << The wonder drug >> معروف شد. دو داروی بسیار معروف دیگر روش كه به ترتیب در دهه های چهل و پنجاه قرن گذشته عرضه شدند والیوم و لیبریوم هستند. شهرت روش در اواسط دهه هفتاد به علت نشت یك ماده شیمیایی سمی به نام TCDD یا Tetrachlorodibenzo – p – dioxin از یك كارخانه وابسته به روش در شهرك كوچكی در ایتالیا و مسمومیت هفتصد نفر از اهالی محل به شدت صدمه خورد. با تشخیص قطعی ۱۳۶ مورد ابتلاء به بیماری پوستی Chloracne در افراد مسموم شده روش در سال ۱۹۸۰ محكوم به پرداخت ۱۱۴ میلیون دلار غرامت به افراد آسیب دیده گردید. در سال ۱۹۹۹ نیز قوه قضائیه امریكا شركت روش را همراه با سایر تولید كننده های ویتامین به علت تبانی جهت حفظ قیمت در سطح بالا برای مدت ۹ سال محكوم نموده و ملزم به پرداخت ۵۰۰ میلیون دلار جریمه كرد.
روش در دهه نود قرن بیستم مهار كننده پروتئازی با نام Invarase را تولید كرد كه در درمان ایدز به كار گرفته شد. Cellcept و zenapax نیز كه در پیشگیری از رد شدن پیوند تجویز می شوند از آخرین محصولات عرضه شده توسط روش می باشند.
دكتر بهنام اسماعیلی

منبع : بنياد انديشه اسلامي