درمان سؤ هاضمه با گیاهان دارویی و داروهای گیاهی

شرایط زندگی ماشینی در سال های اخیر باعث گسترش تعدادی از بیماری ها از جمله سؤ هاضمه شده است . نوع تغذیه ، نوع كار و فعالیت ، كمی استراحت ، كمی تحرك و مشكلات روحی و روانی از عوامل بسیار مؤثر در ایجاد سؤهاضمه هستند .
سؤ هاضمه به صورت دل درد ، نفخ ، اسپاسم ، ترشح كردن معده ، اسهال ، یبوست و یا بد هضم شدن غذا در افراد ظاهر می شود . متأسفانه شمار افراد مبتلا به سؤ هاضمه بسیار زیاد بوده و روز به روز به تعداد آن ها اضافه می شود و در صورتی كه این افراد بخواهند جهت درمان خود از دارو استفاده كنند عوارض مصرف داروهای شیمیایی باعث نگرانی آن ها خواهد بود .
خوش بختانه برای اكثر مشكلات سؤ هاضمه داروهای گیاهی بسیار خوبی وجود دارند كه ضمن اثرات مفید به علت عدم عوارض جانبی می توان آن ها را سالیان دراز مصرف كرد . قبل از توضیح چند نمونه از گیاهان مورد مصرف در سؤ هاضمه ، عواملی كه می توانند در جلوگیری از سؤ هاضمه بسیار مؤثر باشند یادآوری می شود .
تغذیه :رعایت رژیم غذایی مناسب حاوی مواد متنوع پروتئینی ، چربی ، كربوهیدرات ، میوه و سبزیجات تازه بسیار ضروری است . وجود الیاف گیاهی كه بیش تر از طریق خوردن میوه و سبزیجات به بدن می رسد در هضم ، جذب و دفع مواد غذایی بسیار مهم است . سبوس گندم در نان های سبوس نگرفته از مهم ترین منابع الیاف گیاهی است . عدم تنوع مواد غذایی به خصوص در طولانی مدت باعث به هم خوردن وضعیت هضم ، جذب و دفع می شود و انواع عوارض سؤ هاضمه را ایجاد می كند . نكته ی مهم در تغذیه خوب ‹‹ تنوع ›› و ‹‹ میزان مصرف ›› غذایی است كه باید به طور مرتب مصرف شود . مصرف فیبرهای گیاهی كه از طریق میوه و سبزیجات به بدن می رسند نه تنها در جلوگیری از سؤ هاضمه نقش دارند بلكه پس از ورود به بدن با جذب آب حجیم شده و باعث سهولت دفع مدفوع می شوند و از توقف طولانی مواد در روده ی بزرگ و در نتیجه از جذب بیش از اندازه ی چربی ، كلسترول و … جلوگیری می كنند ، همین طور در جذب و دفع مواد تعادل برقرار می سازند و در نتیجه بسیاری از مشكلات و از جمله چاقی كاهش می یابد . هم چنین فیبرهای گیاهی می توانند با این عمل ا زیبوست كه خود عامل مشكلات متعددی است جلوگیری كنند .
تحرك :تحرك و ورزش از عوامل بسیار مهم برای سلامتی انسان به خصوص در جلوگیری از سؤ هاضمه است . تحرك و ورزش باید به طور منظم انجام شود و پیوسته تداوم داشته باشد . نداشتن تحرك در ایجاد پیوست دخالت دارد . جالب است كه بدانید ، امسال شعار سازمان جهانی بهداشت : ‹‹ تحرك رمز سلامتی ›› است . تحرك و ورزش در كاهش قند خون ، فشار خون ، چربی و كلسترول افرادی كه از این عوامل رنج می برند تأثیر خوبی دارد .
عوامل روحی ، روانی: با توجه به این كه وظیفه ی همه ی اعضای بدن ، تحت تأثیر فرمان های اعصاب است ، استرس ، دلهره ، تشویش ، نوع كار و خلاصه عوامل اطراف زندگی شخص می توانند از طریق مختل كردن كار معده و روده ، عمل هضم جذب و دفع را مختل كرده و مشكلات مربوط به سؤ هاضمه را ایجاد كند ، لذا باید از عوامل استرس زا دوری كرد و كوشید تا آرامش حفظ شود . هم چنین استراحت و خواب از عواملی هستند كه به آرامش كمك كرده و در سلامت انسان دخالت مستقیم دارند .
عوامل ذكر شده جهت سلامتی و به خصوص جلوگیری از سؤ هاضمه در درجه ی اول اهمیت قرار دارند ولی در صورتی كه با توجه به رعایت آن ها ، باز هم عوارض سؤهاضمه وجود داشته باشند می توان از داروهای گیاهی در بسیاری از موارد كمك گرفت .
دارو درمانی :از گذشته های دور گیاهان اسانس دار جهت تهیه ی ادویه جات به عنوان افزودنی به غذاها ، از اهمیت خاصی برخوردار بوده است . مطالعات جدید نشان می دهد كه ادویه جات ( مخلوط گیاهان اسانس دار ) مانند داروها ، در سلامتی و تنظیم بسیاری از اعمال بدن مانند تحریك برای هضم ، جذب و یا دفع ، یا تقویت معده و اشتهاآوری تأثیر بسزایی دارند . امروزه بیش از بیست اثر فیزیولوژیك و فارماكولوژیك از اسانس ها به اثبات رسیده است . مهم ترین این آثار عبارت اند از اثرات ضد نفخ ، ضد درد ، ضد اسپاسم ، ضد میكروب ، ضد قارچ ، محرك ، ضد انگل و موارد دیگر .
هم چنین آروماتراپی ( AROMATHERAPY ) یا رایحه درمانی كه برای تسكین و یا درمان بیماری ها از قدیم مورد استفاده بوده در سال های اخیر دوباره مورد توجه و كاربرد قرار گرفته است . یكی از كاربردهای رایحه درمانی ، در دفع مشكلات سوء هاضمه است .
گیاهانی از جمله نعنا، گشنیز، بادرنجبویه ، زیره ،رازیانه ، شوید ، جعفری و…. از سبزی های خوراكی مشهوری هستند كه سالیان دراز به عنوان گیاهان دارویی ضد درد ، ضد نفخ ، ضد اسپاسم ، اشتها آور، مقوی معده ومحرك مورد استفاده قرارگرفته اند درسال های اخیر واز زمان انقلاب صنعتی دراروپا به بعد ، این گیاهان به صورت فرآورده های دارویی به بازار عرضه شده اند . درادامه ی مقاله به سه نمونه از این گیاهان كه بیش تر در فرآورده های دارویی مصرف می شوند اشاره می شوند .
نعنا : گیاهی است علفی كه به نام MENTHA درجهان مشهور است . از این گیاه بیش از ۳۰ گونه درجهان وجود دارد كه اكثر آن ها به عنوان سبزی خوراكی مصرف دارند . باوجودی كه همه نعنا را می شناسند ولی اطلاعات علمی افراد درباره ی آن بسیار كم است . باید دانست كه از بین همه ی گونه های نعنا فقط چند گونه از نظردارویی نعنا كه بیش تر از همه درصنعت دارسازی مورد مصرف است MENTHA PIPERITA وMENTHA SPICATA هستند اولی به نام PEPPEMINT و دومی به نام SPERMINT مشهور است . گیاه نعنا از خانواده ی LABIATAE (نعنا ) است . اسانس گونه های دارویی نعنا به علت داشتن تركیباتی از جمله CARVONE وMENTHOL یكی ازپرمصرف ترین اسانس ها است .هم چنین در بین اسانس های مورد مصرف درمحصولات بهداشتی به خصوص درخمیردندان ها دارای مقام اول است .به طور كام كلی نعنا واسانس آن دارای خواص ضددرد ، ضد نفخ ، ضد اسپاسم ، محرك معده ، اشتها آور ، خوش بو كننده وضد میكروب است . درسال های اخیر گذشته از داروهای خواركی نعنا داروهاهی موضعی از آن تهیه شده است كه جهت دردهای سطحی دست ، پا ، كمر دردهای ماهیچه ای مصرف می شود . محصولات دیگر اسانس نعنا به عنوان ضد احتقان بینی درسرما خوردگی ها ست كه باعث بازشدن بینی و راحت نفس كشیدن می شود .
گشنیز : گیاهی است كه بانام علمی CORIANDER SATIVUM از خانواده ی جعفری . قسمت مورد استفاده ی آن برگ ومیوه های آن است . برگ گشنیز ، بیش تر به حالت تازه ، یكی ازپرمصرف ترین سبزیجات است . میوه ی گشنیز یكی از مهم ترین منابع اسانس درصنایع داروسازی وآرایشی بهداشتی است . این میوه دارای اثر ضددرد ، ضد نفخ ، ضد اسپاسم ، مقوی معده ، اشتها آوروضد میكروب است . باتوجه به این كه دراسانس میوه ی گشنیز تركیبات خوشبویی از جمله LINALOOL (لینالول ) وجود دارند ، از آن درصنایع آرایشی ، درتهیه ی مواد معطر به وفور استفاده می شود .
بادرنجبویه : گیاهی است بوته ای به نام علمی MELLISA OFFICNALIS كه به نام ملیس ( MELLIS) درجهان مشهور است . این گیاه كه به طورتقریبی شباهتی به نعنا دارد از همان خانواده ی نعنا (LABIATAE)است . قسمت مورد استفاده ی آن ، برگ ها وشاخه های گلدار آن است . این گیاه دارای اثرات خوب ضددرد ، ضد نفخ واسپاسم ،آرام بخش وتاحدی خواب آور است . بادرنجبویه به علت دارا بودن اسانس دارای بوی مطبوعی است ویكی از پرمصرف ترین گیاهان دارویی است .
باوجودی كه می توان از هركدام از گیاهان فوق به طور جداگانه استفاده كرد ولی اكثر كارخانجات ترجیح می دهند كه برای اثرات سریع تر وقوی تر از فرمولاسیون دویاسه گیاه با هم استفاده كنند . یكی از داروهایی كه از فرمولاسیون مخلوط سه گیاه فوق تهیه شده است قطره ی كارمنیت ( CARMINT ) است كه از عصاره ی برگ نعنا و بادرنجبویه و میوه های گشنیز فرموله شده است . این قطره به علت دارا بودن سه عصاره و اسانس گیاهان مربوط به خود ، دارای اثر ایده آل ضد درد ، ضد نفخ و ضد اسپاسم است . با توجه به خوراكی بودن گیاهان به كار برده شده ، این قطره می تواند برای تمام افراد از نوزادان گرفته تا افراد مسن مورد استفاده قرارگیرد . فقط میزان مصرف در هر مورد متفاوت بوده و طبق راهنمای داروست . قطره كارمینت با هیچ دارو و غذایی دارای تداخل نبوده و می توان آن را در هر شرایط سنی و جنسی ای مصرف كرد . با توجه به بی ضرری آن ، در صورت احتیاج می توان در روز چند مرتبه از آن در موارد نفخ ، درد و اسپاسم استفاده كرد . هم چنین می توان در صورت سؤ هاضمه ی دائمی آن را سالیان دراز مصرف كرد . برای راهنمایی بیش تر مصرف كنندگان ، باید گفت ، هستند افرادی كه به طور مداوم با خوردن هر وعده غذا ، معده ی آن ها ناراحت شده و احساس سنگینی ، درد ، نفخ ، و یا اسپاسم می كنند كه در این صورت باید قطره ی كارمینت را با هر وعده ی غذا و با شروع غذا خوردن استفاده كنند . افراد دیگری هستند كه نمی دانند چه موقع احساس ناراحتی خواهند كرد و گاهی دچار نفخ ، درد و اسپاسم می شوند ، در این مورد هر گاه احساس ناراحتی پیش آید می توان از قطره استفاده كرد كه در این صورت پس از ۱۵ تا ۲۰ دقیقه اثر دارو كامل شده و فرد احساس راحتی می كند . در حقیقت كارمینت دارای دو نوع اثر سریع و مدت دار است . اثر سریع آن پس از حداكثر بیست دقیقه ظاهر می شود و نفخ و دل درد را از بین می برد و اثر دوم آن كه غیر سریع است تا چند ساعت و یا یك روز دوام داشته و اثر ضد دردی را در كل بدن اعمال می كند . كارمینت هم چنین دارای اثر ایده آلی در مشكلات قبل و حین قاعدگی ( دل درد و نفخ ) بوده و به علت داشتن بادرنجبویه در این گونه موارد دارای اثر آرام بخش است . یك تحقیق كلینیكی دانشگاهی نشان داده است كه قطره ی كارمینت نفخ زنان تازه سزارین شده را در عرض بیست دقیقه مهار كرده و باعث آرامش آن ها شده است . نكته ی بسیار با اهمیتی كه مورد سؤال بسیاری از افراد است این كه آیا می توان به جای نعنا و یا داروهای موجود ، از عرق نعنا یا عرقیات طبی دیگر برای رفع سؤ هاضمه از جمله نفخ و درد استفاده كرد . باید اضافه كرد در صورتی كه عرق نعنا در شرایط استریل تهیه شده باشد و دارای آلودگی میكروبی و قارچی نبوده و غلظت اسانس موجود در آن كافی باشد مصرف آن بلامانع است ، در مواردی عرقیات موجود در بازار پس از مدتی نگه داری آثار كفك و كدر شدن و رسوب در آن ها دیده می شود كه نشانه ی آلودگی آن هاست . به طور اساسی محصولات دارویی مایع مانند قطره و شربت ها از نظر آلودگی بسیار حساس هستند به همین دلیل فرآورده هایی كه توسط كارخانجات داروسازی تهیه می شوند استریل بوده و دارای آلودگی یا قارچی نیستند . بنابراین برای اطمینان باید از داروهای ساخته شده توسط كارخانجات داروسازی استفاده كرد و این مسئله به خصوص برای كودكان بسیار اهمیت دارد مگر آن كه از استریل بودن عرقیات طبی مطمئن باشیم .
محمد حسین صالحی سورمقی

منبع : بنياد انديشه اسلامي