تفاوت های جنسیتی در دانش قومی کوچ نشینان افغان

در طول قرن هاست كه دامداران كوچ نشین پشتوی افغان یا “ كوچی ها ”( ) سالانه همراه با دام ها یشان بین نواحی پست پاكستان وسرزمین های بلند افغانستا ن جا بجا می شوند . فعالیت اقتصاد ی آنان شامل پرورش ،فروش وتجارت ( گوسفندان با دنبه ی چاق وبز ) وتولیدات وفرآورده های حیوانی است . مطالبی كه تا كنون در باره جوامع كوچ نشین در شرق میانه نوشته شده است ، نقش زنان را بسیار كم ومحدود به وظایف خانه داری و آشپزی ، شتشو ، خیاطی و دوخت ودوز چادر ها ذكر شده است و در ارتباط با دام ها كار آن ها منحصر به شیردوشی و تولیدات لبنی ، قیچی كردن پشم گوسفندان و ریسندگی ذكر شده است.
)Balikci . ۱۹۹۰,Barth.۱۹۶۱, Nyrop anی Seekins .۱۹۸۶ , Tapper .۱۹۷۷, Glatzer.۱۹۸۳ (
اكثر نویسندگان ذكر كرده اند كه دامپروری ومراقبت از دامها منحصرا در قلمرو كار مردان است و زنان دارای دانش محدودی در این زمینه هستند . مسلما چنین نظراتی سبب گردیده كه زنان در برنامه ها وپروژه های ) .Awa.۱۹۸۹,Horowitz anی Jowkar, ۱۹۹۲ ) توسعه به حساب نیا یند برخی از این ادبیات بحث كرده اند كه به حساب نیاوردن زنان وعدم توجه به دانش آنان در برنامه های توسعه ،نابرابری های قدرت موجود را وخیم تر می كند ویا تشویش های جدیدی را در ساختار قدرت ایجاد می نماید این محققان ضرورت كارهای میدانی ومطالعات موردی بیشتری را در زمینه ی دانش بومی زنان تاكید كرده اند .جریان تحقیق این مقاله نسبت به تحقیقات قبلی نشان می دهد كه زنان كوچی نقش بیشتری را در مراقبت از دام ها ایفا می كنند ودانش آنها در باره ی یبماری ها وسلامت دام قابل مقایسه با دانش مردان وگاهی مؤثر تراست . داده های این مقاله در سال ۱۹۹۲ واز طریق مصاحبه با ۳۵ نفركوچ نشین پشتوی افغان (۱۷زن و۱۶ مرد )جمع آوری گردیده است . اندازه ی نمونه ها بین ۲۲تا ۳۵ متغییر می باشد. این تفاوت ها به دلیل عدم رغبت به پاسحگویی به برخی سؤالات بوده است . علاوه برمصاحبه سوالاتی نیزبه شكل “بسته ” تنظیم شده است مصاحبه شامل موضوعاتی نظری مانند نقش زنان در شیوه های مدیریت دام ، سلامت وبیماری ومداوای دام ها بوده است وسؤلات كوتاه و“بسته “ برای درك موضوعات عینی وقابل اندازه گیری طراحی شده كه شامل مفاهیم اساسی از سلامت دام ، نشانه های بیماری و دوره های آن است این سؤالات بسته اطلاعت مصاحبه ها را حمایت وتایید می كند .
تقسیم كار براساس جنسیت
نتایج این تحقیق نشان می دهد كه گر چه معمولا دامداری تدسط مردان وپسرانشان انجام می گیرد ، اما جالب توجه است كه زنان كوچی نیز در دامداری بسیار فعال هستند آنها علاوه بر شیردوشی وتولید فرآورده های لبنی ، مراقبت از دام های تازه متولد شده ودام های بیمار را در چادر به عهده دارند وزمانی كه به قدر كافی بزرگ شدند ویا سلامتی خود را باز یافتند به همراد گله راهی مراتع می شوند . جداسازی دام های بیمار خطر سرایت بیماری به سایر دام ها را می كاهد . علاوه بر وظایف فوق زنان مسؤل زایمان های سخت دام ها ، مراقبت ، تغذیه ، آب دادن وتمیز كردن آغل دام های در چادر می باشند . همچنین گر چه ذبح كردن دام از وظایف مردان است اما تمیز كردن محتویات شكم دام وآماده سازی آن برای طبخ از وظایف زنان است .
تقسیم كار در بین زنان ومردان كوچی كاملا براساس جنسیت ومهارت وتخصصی است كه هر كدام در زمینه ی ویژه ای دارا می باشند.
تخصص قومی زنان (معالجه دام )
زنان كوچی در معالجه دام ها همانند مردان از دانش قومی وسیعی برخوردارند . آنها از گیاهان محلی و مواد معدنی وحیوانی برای معالجه بیماری های داخلی وانگل های خارجی وسایر بیماری ها ی دام استفاده می كنند.
آنها از بافت شش حیوان بیمار مرده واكسنی برای بیماری هایی نظیر Caprine pleuropneumonia)) تهیه می كنند وزنان تخصص ودانش قومی زیادی در باره این بیماری دارند زیرا آنان بیشترین مسؤلیت مراقبت از دام های بیمار را به عهده دارند .
سؤال مهمی كه در طول مصاحبه مطرح می شد این بود كه : زنان چه چیز هایی می دانند كه مردان از آن بی اطلاع اند ؟ پاسخ ها نشان داد كه زنان در باره ی بیماری) (Mastitis) نوعی بیمیری عفونی است كه از طریق عفونت شیر وتولیدات لبنی سرایت می شود ) دانش بیشتری دارند همچنین اطلاعات آن ها در باره ی زایمان های سخت دام ها و ماقبت از نوزادان بیشتر از مردان است . موضوع قابل توجه این بود كه اكثریت مردان (۹۴ %) معتقد بودند كه زنان در مورد دامداری چیز بیشتری از مردان نمی دانند اما این ادعا از طریق نتایج پدسشنامه ها رد گردید . به طور مثال وقتی از زنان به نوع بیماری های دام كه هنگام تمیز كردن امعاء واحشاء حیوان به آن ها بر خورده كرده اند را نام ببرند ، آنها بیماری ها وامراض زیادی را نام بردند در حالی كه مردان فقط نام دو بیماری را ذكر كردند . این پاسخ حاكی از آن است كه زنان آگاهی بیشتری از امراض داخلی دام ها دارند.
نتایج سؤلات مربوط به بیماری وسلامت دام ها
از سولات بسته در میان كوچی های مورد مصاحبه آشكار گردید كه در مجموع دانش زنان ومردان در زمینه بیماری وسلامت دام تقریبا مشابه است یعنی به طور متوسط ، ۸۸/۵۷ در صد زنان و۲۷/۵۷ درصد مردان
امتیاز آوردند . اما در مورد برخی موارد زنان اطلاعات بیشتری داشتند به طوری كه بالاترین امتیازات زنان ، ۷۷ در صد ، ۷۳ در صد (۲نفر) ، ۶۷ درصد و ۶۴ درصد (۲نفر) بوده در حالی كه بیشترین امتیاز دریافتی مردان ۶۸ در صد (۲نفر) ، ۶۷ درصد و۶۴ درصد (۵نفر )بوده است به عبارتی بالا ترین امتیازات به زنان تعلق گرفته است . همچنین زنان به ۱۰ سوال از ۱۷ سوال پرسشنامه پاسخ صحیح ولی مردان به ۵ سؤال پاسخ صحیح دادند . در كل گرچه تفاوت ها از نظر آماری چندان زیاد نیست امانتایج نشان می دهد كه زنان كوچی از دانش بومی مداوای دام عمیق تری برخوردارند .
مهمترین دانش های قومی در این زمینه مربوط به بیماری های شیری ، مراقبت از دام های تازه متولد شده ، اهمیت شیر اولیه ی دام بعد از زایمان ( نوزاد زا در مقابل خیلی از بیماری ها واكسینه می كند ) است . این مطلب را فقط زنان گزارش كرده اند كه شستن دست ها بعد از دوشیدن هر حیوان ( در صورت امكان ) از سرایت بیماری به سایر دام ها جلوگیری می كند ویا می توان دام های بیمار را در پایان شیر آنها را دوشید . ۸۹در صد زنان قادر بودند لااقل نام یك بیماری ، نشانه وعوامل سرایت آن را ذكر كنند در صورتی كه ۷۰ در صد مردان علت بیماری را خواست خدا یا شیطان ذكر كرده اند و۲۰ در صد زنان بیشتر از مردان ، اهمیت شیر اولیه دام را در محافظت دام می دانستند . از نتایج سؤلات“بسته ” تفاوت های بیشتری بدست آمد به طور مثال . بیشتر از ۱۰ در صد زنان نسبت به مردان اضهار داشتند كه كرم های ( Intestinal ) پاعث اسهال دام می گردد ویا تقریبا همه ی زنان ( ۸۳ در صد مردان ) قادر بودتد حداقل یكی از علل اسهال را ذكر كنند . همه زنان علل بیماری اسهال را به طور صحیحی توصیف كردند ( ۱۰ در صد بیشتر از مردان ) . همچنین ۳۳ در صد زنان ( در مقابل ۲۰ در صد مردان ) می دانستند كه بیماری اسهال قابل سرایت است.در مجموع زنان كوچی از دانش قومی غنی در ارتباط با مسؤلیت هایی كه در جامعه ی كوچی به عهده دارند ، برخوردارند . این وظایف شامل ، مراقبت از دام های تازه متولد شده و دام های بیمار در چادر ، آماده وتمیز نمودن مواد داخل شكم دام ذبح شده ، تمیز كردن آغل ها ومراقبت از سلامتی دام ها ست واین مسؤلیت ها فرصت مشاهده ی نزدیك برای زنان را فراهم آورده است كه از این طریق دانش آنها در زمینه ی بیماری ها وآسیب شناسی داخلی دام ها غنی تر گردد .
بحث ونتیجه گیری
گرچه اندازه های نمونه تحقیق برای تعمیم وتشخیص آماری بسیار كوچك است اما معرفی مؤثر یك مطالعه ی موردی دانش قومی زنان است .یافته ها حاكی از آن است كه مهارت ودانش قومی زنان كوچی از دامداری وسلامت داه قابل مقایسه با مردان وگاهی بیشتر است . در برخی موارد زنان توانایی تشخیص بیماری ها مثل (Mastitis نوعی اسها ل ) را بیشتر از مردان می دانند وبه نظر می رسد كه زنان رابطه بین انگل ها ونشانه های بیماری ها را بهتر از مردان می دانند . این امر به دلیل آن است كه زنان وقت بیشتری را با دام های بیمار در چادر ها صرف می كنند واز نزدیك با علائم یبماریها آنها آشنا می شوند . در حقیقت دانش قومی جنسیتی قوی در میان كوچی ها وجود دارد كه موازی با تقسیم كار جنسیتی در داخل اجتماع آن هاست . بنابراین نتایج پیشنهاد می شود كه پروژه های توسعه باید دقیقا بر اساس نقش ها ووظایف زنان ومردان دامدار كوچ نشین ودانش قومی آن ها طراحی گردد . ومتاسفانه تا كنون پروژه های توسعه در شرق میانه بر روی مردان متمركز بوده است وزنان راكمتر به حساب آوردند . بنابراین ضروری است دانش ومهارت های قومی وبومی زنان به ویژه در فعالیت های تولیدی ودر آمدی وپروژه های سلامتی عمومی در نظر گرفته شود ودر این زمینه تحقیقات میدانی بیشتری انجام گیرد (یr.ی.K.یavis ) .
Gender –based differfnces in the ethnoverninary knowledge of Afghan nomadic
dr.diana K. davis
IK Monitor ۳(۱)
www.nufic.nl/ciran/ikdm/۳-۱/articles/davis.html

دایانا . ك. دیویس

منبع : مرکز علمی و پژوهشی فرش ایران