پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا


غلامحسین زرگری نژاد


غلامحسین زرگری نژاد متولد ۱۳۲۹ بجنورد
مؤلف و پژوهشگر تاریخ
- اخذ درجه دكترا در تاریخ ایران از دانشگاه تهران
- مدیر گروه تاریخ و تدریس در دانشگاه تهران، بجنورد و دانشكده وزارت امور خارجه
- عضو هیأت علمی گروه تاریخ دانشگاه تهران
- دریافت جایزه به خاطر تألیف كتاب تاریخ صدر اسلام
بعضی از تألیفات او عبارتند از: رسائل سیاسی دوره قاجار، نهضت امام حسین و قیام كربلا، تاریخ صدر اسلام، تاریخ تحلیلی اسلام، نهضت آزادیبخش فلسطین، روش تحقیق در تاریخ و تصحیح كتابهایی چون تاریخ احمدشاهی، احكام الجهاد و اسباب الارشاد، رسائل مشروطیت، هفت رساله سیاسی از عصر قاجار، سلطانیه و... دغدغه زرگری نژاد برای پژوهش در عرصه علم تاریخ، دغدغه اكنون است نه دیروز. او می گوید: تاریخ علمی است برای ایجاد تغییر در شرایط كنونی و بهسازی وضع كنونی با نگاه به اكنون و بر بنیاد تجربه های دیروز. زرگری نژاد در سال ۱۳۲۹ در شهرستان بجنورد به دنیا آمده است. پدرش بازرگان و مادرش خانه دار بود. او همانند همه نوجوانان آن زمان و با توجه به تغییرات در بافت زندگی اجتماعی آن دوران، دانش اندوزی را برگزید. دوره ابتدایی را در مدرسه فرخی و مقطع متوسطه و دبیرستان را در مدرسه امیركبیر و دانش گذراند. روحیه ناآرام و كنجكاو از همان اوایل زندگی او را برای ادامه راه خود همیاری كرد و تلاش و صبوری را در او پرورش داد. دوران دبیرستان، پرتلاطم و پرتغییر گذشت. یك سالی از تحصیل كناره گیری كرد و یك سالی هم در تعلیق تعطیلی دبیرستان سپری شد. اما در همین دوران شرایط نابهنگام و ویژه ای برای رشد فكری او مهیا شد. او به جلسات تفسیر قرآن مرحوم محمدتقی شریعتی راه یافت و در منزل پدر با دكتر علی شریعتی آشنا شد. در این سالها به نوعی پای منبر مرحوم مطهری نیز حضور داشت، زیرا شریعتی زمانی كه دكتر مطهری به مشهد می رفت، جلسات سخنرانی خود را به او واگذار می كرد. بعد از آن دوران، زرگری نژاد در كانون نشر حقایق دینی ارتباط تنگاتنگی با دكتر شریعتی برقرار كرد و بعد از طریق پذیرفتن نمایندگی فروش كتابهای شركت انتشار در بجنورد این همكاری ادامه پیدا كرد و در زمان تحصیل او در تهران نیز ادامه داشت. دوران سربازی با همه دشواریها برای غلامحسین زرگری نژاد از شیرینترین و مفیدترین ایام زندگی بوده است. محل خدمتش در روستای فرسمانه، بخش تفرش، به درست كردن جاده به كمك روستاییان و تسهیلات در آمد و رفت منجر شد.
در كنار این خدمات، او فرصت پرداختن به علایق خود را نیز به دست آورد و حدود ۳۰۰ كتاب نظیر تاریخ طبری، تاریخ ابن عثیر، تاریخ مسعودی، تاریخ یعقوبی، تاریخ مشروطه و تاریخهای دیگر را در همان روستا خواند، به طوری كه خواندن این كتابها او را از مشكلات خاص شب امتحان در هنگام تحصیل رشته تاریخ رها كرد. البته چنین آشنایی و آگاهی، به ادامه تحصیل در رشته فلسفه غرب رهنمود كرده بود كه به دلیل بروز مشكلاتی با مدیر گروه فلسفه، رشته تاریخ را برگزید. علاوه بر این، او در رشته فلسفه اسلامی نیز نفر اول شد و حتی در مصاحبه تخصصی كه آیت الله مطهری، علامه نوری و دكتر مفتح مصاحبه گر آن بودند نیز پذیرفته شد. اما به دلیل موافقت نكردن با تحصیل همزمان او در دو رشته و آشناییش با فلسفه اسلامی، رشته تاریخ را ادامه داد و بالاخره در سال ۱۳۵۷ در مقطع كارشناسی فارغ التحصیل شد. در سال ۱۳۵۸ در كنكور كارشناسی ارشد قبول شد كه ادامه تحصیل او پس از یك ترم به انقلاب فرهنگی برخورد. آن سالها به عنوان دبیر در زادگاهش خدمت می كرد كه پس از بازگشایی دانشگاهها سه روز در تهران تحصیل و سه روز در بجنورد تدریس می كرد. زرگری نژاد پس از منتقل شدن از بجنورد به تهران در سازمان پژوهش و برنامه ریزیهای كتابهای درسی مشغول شد. بعد از آن به دانشكده وزارت خارجه منتقل شد و سه سال در این دانشكده دروسی نظیر تاریخ دیپلماسی، اندیشه سیاسی در اسلام ایران و تاریخ معاصر را تدریس كرد. او بعد از آن به دانشگاه تهران منتقل شد و در نهایت درجه دكترای خود را در تاریخ ایران با عنوان «سیر تحول اندیشه های سیاسی در ایران معاصر» اخذ كرد.زرگری نژاد اكنون در مقطع دكترا درسهایی نظیر گرایش تاریخ ایران، تاریخ معاصر و روش تحقیق پیشرفته را تدریس می كند.
او در كنار سالها تدریس، به تألیف آثاری چون تاریخ تمدن و فرهنگ، تاریخ معاصر ایران، روش تحقیق در تاریخ، نهضت آزادیبخش فلسطین، تاریخ سیاسی اجتماعی ایران قبل از اسلام، تاریخ سیاسی اجتماعی ایران بعد از اسلام، تاریخ تحلیلی اسلام، نهضت امام حسین و قیام كربلا، تاریخ صدر اسلام (عصر نبوت) و تصحیح آثاری نظیر مجموعه رسائل سیاسی عصر قاجار، تاریخ احمدشاهی، هفت رساله سیاسی از عصر قاجار، رسائل مشروطیت، خاطرات نخستین سپهبد ایران و... پرداخته است. همچنین او مشغول آماده سازی چند اثر مهم همچون روزشمار تفصیلی تاریخ معاصر ایران در پنج جلد، تاریخ ذوالقرنین از خاوری شیرازی در دو جلد، تاریخ جهان آرا از محمدصادق وقایع نگار مروزی، جلد دوم رسائل مشروطیت، رسائل سیاسی عصر قاجار در سه جلد، جلد دوم تاریخ صدر اسلام با عنوان عصر خلافت و تاریخ تحلیلی اسلام برای انتشار است.
او از جمله پژوهندگان حوزه تاریخ صدر اسلام است كه شرایط اجتماعی، سیاسی و اقتصادی آن ایام كه نقش مهمی در فراهم آوردن حوادث تلخ دوره های بعد از جمله حادثه كربلا شده است را توأمان بررسی می كند. از این نظر زرگری نژاد تحلیلهای عمیق و جدی از شرایط قبل و بعد از كربلا دارد. او در گفتگویی كه به بهانه انتشار كتاب نهضت امام حسین و قیام كربلا انجام داده، بر این اعتقاد اصرار داشت كه ظهور اشرافیت جدید و طبقه ثروت اندوز و دنیا طلب، از مهمترین عوامل به قدرت رسیدن امویان و حادثه كربلا بود.
«این طبقه گرچه در دوره خلیفه سوم تبلور یافتند و بی هیچ مانع و رادعی به استمرار حیات و زادوولد پرداختند، اما به واقع محصول دوره فتوحات بودند و حاصل سیاست اقتصادی عصر خلیفه دوم.
سیاستی كه پایه و اساس آن را به خلافت عصر نبوی، تقسیم ثروت بر بنیاد سبقت تشكیل می داد. درست است كه خلیفه دوم خود مردی وارسته از مطامع مادی بود، ولی سیاست اقتصادی او اجازه ظهور اشرافیت جدید را می داد.»
غلامحسین زرگری نژاد از علم تاریخ به عنوان علم عبرت یاد می كند و این تلقی كه تاریخ مربوط به گذشته و مطالعه گذشته است را غلط و مردود می داند و می گوید: تاریخ برای تغییر و تأثیر در اكنون است كه از خطاها و تصورات دیروز پند بگیریم و همانگونه از رشد و شكوفایی آن الهام بگیریم و راهی بر اساس آن فراز و فرودها انتخاب كنیم. طبق این طرز تفكر، تاریخ متكلف به مساعدت و بهسازی اكنون است، اما اكنونی كه ریشه در گذشته دارد و بدون درك و كشف این ریشه ها، دگرگونی و تغییر در اكنون اگر محال نباشد، دشوار است. پس دغدغه و نگرانی مورخ باید معطوف به جستجو شود و در گذشته نماند.
زرگری نژاد معتقد است بنیاد پژوهش باید مبنی بر منابع دسته اول باشد. همچنین علاوه بر پیدا كردن این منابع، یك متدولوژی، تحقیق سامان یافته و ایدئولوژی منطقی نیز می تواند مورخ را برای ارائه حقایق یاری رساند.
«هر پژوهشگری یك انسان است كه خودآگاه یا ناخودآگاه تحت تأثیر نظام ارزشی خاص زمان و مكان خود واقع می شود، البته با تعادل برقرار كردن در خصلت تحقیق و پایبند بودن به اصول روش شناسی و بنده تحقیق بودن می توان این تأثیرات را كاهش داد، ولی به طور كامل نمی توان آن را از میان برد.»


همچنین مشاهده کنید