سرویس پیام کوتاه (SMS) و تبلیغات تجاری

به باوراو هر نوآوری مهم تقریبا همه ابعاد جامعه را دگرگون می‌سازد. مثلا اختراع اتومبیل، بازرگانی در ابعاد بین‌المللی را امكان‌پذیرتر كرد و اجازه داد كه نیروی كار در كارخانجات بزرگ متراكم شود و این اجتماعات به نوبه خود، برخی از جنبش‌های كارگری را به وجود آورد. تحولات الكترونیكی از جمله تغییراتی هستند كه دگرگونی‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی متعددی را در برداشته و دارند.
تلفن همراه از جمله فناوری‌هایی ا‌ست كه با وجود مدت كمی كه از ورود آن به جامعه ایران می‌گذرد، تأثیرات چشم‌گیری را در حوزه‌های گوناگون به جای گذاشته است. در این نوشتار به بررسی یكی از این حوزه‌ها، یعنی تبلیغات بازرگانی از طریق خدمات پیام كوتاه تلفن همراه (SMS) پرداخته می‌شود.
عصر انفجار اطلاعات
در گذشته‌های نه چندان دور، مردم برای كسب اطلاعات، دشواری‌های بسیاری را متحمل می شدند. افراد ناچار بودند مسافت زیادی را بپیمایند و یا مثلا برای دریافت حداقل اطلاعاتی كه در آن زمان دست به دست می‌شد، رنج فراوانی را تحمل كنند. اما در روزگار كنونی با گسترش فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی، میزان اطلاعات دریافت شده توسط هر نفر به اندازه ای است كه افراد دچار اضافه بار اطلاعاتی می‌شوند و به ناچار بخشی از وقت خود را به خلاص كردن خود از دست اطلاعات ناخواسته‌ای می‌گذرانند كه روزانه به طرق گوناگون به زندگی آنها وارد می‌شود. آنها با این كار فرصت می‌یابند تا از اطلاعات موردنیاز بهره ببرند. هرزنامه‌های اینترنتی (SPAM) یكی از بهترین مصادیق این مسئله است. برپایه ی جدیدترین آمار اعلام شده، ۷۰ درصد نامه‌های الكترونیكی ارسالی به آدرس الكترونیكی كاربران اینترنت هرزنامه است. این نامه‌های تبلیغاتی، مدت هاست كه در سراسر جهان و به ویژه در كشورهای پیشرفته، به موضوع پرمناقشه‌ای تبدیل شده است كه اعتراض كاربران و هواداران حفظ حقوق خصوصی افراد را برانگیخته است. افزایش میزان هرزنامه‌های اینترنتی در یك سال گذشته، عملا دولت ایالات متحده آمریكا و برخی كشورهای اروپایی را به وضع قوانین بازدارنده در این زمینه واداشته است. همچنین به گزارش یكی از خبرگزاری‌ها، ارسال هرزنامه در سال ۲۰۰۳ میلادی، ۲۰ میلیارد دلار زیان به بار آورده است. استفاده از فیلترها و مقررات ضد هرزنامه، تا اندازه ای از فراوانی آنها كاسته است، اما ارسال این نامه‌های ناخواسته همچنان ادامه دارد و استفاده از گوشی‌های تلفن همراه كه امكان اتصال به شبكه اینترنت را دارند و همچنین استفاده از خطوط پرسرعت، باعث افزایش هرزنامه شده است.
رسوخ تلفن همراه به خلوت انسان‌ها
در سال ۱۹۸۵ كه "ارنی وایر"، نخستین مكالمه را با تلفن همراه در بریتانیا انجام داد، كسی گمان نمی‌كرد كه این پدیده این اندازه بر زندگی و طرز و سبك رفتار انسان‌های پس از دو دهه تاثیر بگذارد. اكنون در جهان از هر ۶ نفر، یك نفر تلفن همراه دارد. این مسئله، ارتباطات تازه‌ای را ایجاد كرده است. حتی در كشورهای آفریقایی. مثلا در اتیوپی كه تنها ۲۰ هزار خط تلفن ثابت دارد، ۱۵۰ هزار نفر تلفن همراه دارند. و این یعنی گسترش چشمگیر تلفن همراه. در ایران نیز با روند رو به گسترش استفاده از تلفن همراه، هم اكنون تلفن همراه رو به فراگیری می رود. اما در این میان، استفاده از خدمات پیام كوتاه (SMS)، مسئله‌ای كه زوایای گوناگونی دارد كه برخی از آنها تاكنون خیلی مورد بررسی قرار نگرفته است.
خرید و فروش الكترونیكی از طریق SMS
شبكه تلفن همراه، ابزار تازه ای برای تجارت الكترونیكی است و با افزوده شدن قابلیت نوشتار و خدمات پیام كوتاه به گوشی‌های تلفن همراه و فناوری بدون سیم، رفته رفته تلفن همراه به عنوان ابزاری نیرومند در تجارت الكترونیكی مطرح خواهد شد. در صورت استفاده از SMS ، امكان هویت‌سنجی مشتری و پرداخت الكترونیكی به گونه‌ای كاملا امن فراهم می‌شود. به گونه ای كه با حصول اطمینان از هویت سفارش دهنده، كسب اطمینان از حقیقی بودن درخواست از طریق شناسایی سفارش كاربر میسر می‌شود. در این روش از تجارت الكترونیكی، مشتری به وبگاه فروشنده می رود و درخواست خرید كالا را می‌دهد. سپس فروشنده از خریدار می‌خواهد كه شماره تلفن همراه خود را وارد كند. در صورت معتبر بودن شماره و وجود پرونده اطلاعاتی در شبكه اصلی وبگاه، SMS به خریدار ارسال شده و در صورت ثبت آن توسط خریدار در وبگاه، هویت وی تأیید می‌گردد. بدین ترتیب، امكان یك معامله امن فراهم می‌شود و پس از دریافت صورتحساب توسط مشتری، مبلغ آن پرداخت می‌شود؛ بدون اینكه نیازی به كارت اعتباری باشد.
وضعیت ایران
چند ماهی است كه برخی از شركت‌های خصوصی و نیز شركت مخابرات ایران، پیام‌هایی را با مضامینی مانند: تبریك جشن ها، تسلیت بعضی از مناسبت‌ها، تبلیغ برای محصولات یا خدماتی خاص و ... از طریق SMS‌ روی تلفن همراه شهروندان ارسال می‌كنند. پیام‌هایی كه ویژگی اصلی آنها، ناخواسته بودن آنهاست و از مشتركان تلفن همراه برای ارسال آنها اجازه گرفته نمی‌شود و در سطح وسیع نیز منتشر می‌شوند. ارسال این گونه پیام‌ها از چند ماه پیش مورد توجه قرار گرفت. ایجاد ایستگاه‌های اینترنتی كه امكان ارسال SMS را به صورت رایگان یا با پرداخت مبلغ اندكی فراهم می‌كردند، باعث شد برخی از شركت‌ها برای تبلیغ فرآورده های خود، به سراغ این روش بروند و حتی در جریان انتخابات مجلس هفتم، برخی شعارهای تبلیغاتی، له یا علیه انتخابات به صورت SMS در سطحی وسیع منتشر شد.
موضع شركت مخابرات ایران
پس از استفاده گسترده از SMS‌ برای ارسال پیام‌های تبلیغاتی در نوروز سال ۸۳ ، مسئول مركز SMS تلفن همراه به طوررسمی در گفت وگویی تأیید كرد كه مخابرات در ازای دریافت مبلغ ارسال پیام كوتاه برای هر مشترك، در سطح گسترده نیز اقدام به ارسال SMS‌ می‌كند.
برپایه ی گزارش ایرنا، هزینه ارسال پیام كوتاه به هر ۱۰۰ هزار مشترك، یك میلیون و ۶۰۰ هزار تومان است و اگر شركتی بخواهد پیام محصولش در سطح گسترده‌تر منتشر شود، تخفیف‌های لازم نیز به آن تعلق می‌گیرد. همچنین پیام‌هایی كه از جانب مركز SMS تلفن همراه ارسال می‌شود، با شماره‌ای مثل ۹۸۵۰۰۵+ قابل شناسایی است. شركت مخابرات ایران همچنین اعلام كرده است كه درصدد است تا با تدوین آیین نامه‌ای، در خصوص ارسال پیام‌های تبلیغاتی به صورت قانونمند عمل كند. این آیین نامه مبتنی بر سه بخش است كه بخش نخست آن مربوط به تعرفه‌ها، بخش دوم، محتوا و بخش سوم، نیز امور مربوط به حقوق مشتركان را شامل می‌شود.
افزون بر این كه، ارسال پیام تبلیغاتی توسط شركت مخابرات ایران، هرگز جنبه اجباری نداشته و مشترك در صورت عدم تمایل می‌تواند درخواست خود را اعلام نماید تا SMS تبلیغاتی روی تلفن همراهش ارسال نشود. مسئول مركز SMS‌ تلفن همراه همچنین اعلام كرده است كه ارسال پیام‌ تبلیغاتی به تلفن همراه جزء مالكیت مشتركان محسوب نمی‌شود، دولت (مخابرات) حق دارد پیام‌های تبلیغاتی را برای مشتركان ارسال كند و از این راه به درآمدزایی بپردازد.
دیدگاه مخالفان
رضا پرویزی، دبیر كمیته مبارزه با جرایم رایانه‌ای، ارسال این پیام‌ها را مصداق مزاحمت و مشمول ماده ۶۴۱ قانون مجازات اسلامی خوانده است. براساس این ماده "هرگاه كسی به وسیله تلفن یا دستگاه‌های مخابراتی برای اشخاص ایجاد مزاحمت نماید. علاوه بر اجرای مقررات خاص شركت مخابرات، مرتكب به حبس ۱ تا ۶ ماه محكوم خواهد شد". روزنامه‌نگاری معتقد است: "با توجه به دریافت مبلغ ابتدایی ۱۲۰۰ تومان برای ارائه خدمات SMS به مشتركان و دریافت مبالغی به صورت ماهانه در مقابل تعداد پیام‌های ارسالی از سوی كاربران، شركت مخابرات افزون بر پیام‌هایی كه به مناسبت‌های گوناگون برای كاربران ارسال می‌كرد، پیام‌های تبلیغاتی را نیز ارسال می‌كند. به تبع این قضیه، مبالغی عاید مخابرات می‌شود و تنها وقت مشتركان برای خواندن پیام‌ها گرفته می‌شود. همچنین با در نظر گرفتن اینكه به محض ارسال پیام، در صورت در دسترس نبودن و یا خاموش بودن دستگاه مشترك، پیام ارسال نمی‌شود و به محض وارد شدن به شبكه، پیام موردنظر توسط مشترك دریافت می‌شود، برخی پیام‌ها نیمه شب به مشتركان می‌رسد كه مواجه شدن مشتركان با این پیام‌ها آن هم در نیمه شب، آیا غیر از مزاحمت است؟"
دیدگاه موافقان
یك كارشناس ارشد جامعه‌شناسی، SMS را ابزار جدیدی می‌داند كه ارزان و سریع است و می‌تواند گروهی را حول محور خاصی جمع كند. او معتقد است كه این ابزار در ایران، ابتدا با استقبال مواجه خواهد شد. اما برای جلوگیری از بروز مشكلات بعدی، بهتر است كه مرجع صدور SMS های تبلیغاتی، فقط شركت مخابرات باشد.
جوان ۲۳ ساله‌ای در گفت وگو با نگارنده، از ارسال SMS تبلیغاتی به تلفن همراهش هیچ گونه ناراحتی ندارد و این شیوه را، شیوه اثر بخشی می‌داند كه مخاطب آن همیشه در دسترس است و تقریبا همیشه به فرد موردنظر می‌رسد.
یك خبرنگار سرویس سیاسی یكی از روزنامه‌های صبح تهران نیز بر مؤثر بودن این شیوه از تبلیغات تاكید دارد و می‌گوید: تاثیر ارسال SMS‌ تبلیغاتی، علاوه بر هزینه نسبتا كمی كه دارد، از تابلوهای تبلیغاتی خیابانی مؤثرتر است و تقریباً همه كاربرانی كه پیام برای آنها ارسال شده است، آن را می‌خوانند.
خلأ قانونی در حفظ حریم خصوصی
به نظر می‌رسد كه در مواجهه با مسئله SMS های تبلیغاتی، هم اكنون خلأ قانونی وجود دارد. نه شهروندان و نه شركت مخابرات، هنوز به درستی نمی‌دانند كه ارسال این گونه پیام‌ها قانونی است یا غیرقانونی؟
كاربران تلفن همراه بر لزوم توجه به حریم خصوصی و رعایت این مسئله از سوی شركت‌های خصوصی و شركت مخابرات تاكید دارند و در مقابل اینان نیز بر حق خود برای فروش بیشتر و كسب درآمد.
اما یك نكته مسلم و بدیهی وجود دارد و آن، توجه به حریم خصوصی به عنوان یكی از اساسی‌ترین مصادیق حقوق بشر است كه از توجه به شأن و منزلت انسانی و ارزش‌های مبتنی بر انواع آزادی‌ها نشأت گرفته و امروز تبدیل به یكی از كانونی‌ترین مباحث در جامعه اطلاعات و یكی از مهم‌ترین مسائل حقوق بشر در عصر جدید تبدیل شده است. در جامعه اطلاعات كه قدرت، توان و سرعت فناوری‌های اطلاعاتی و در نتیجه، توان بالقوه تجاوز به حریم خصوصی افراد رو به افزایش است، ایجاد توازن میان استقلال فردی و قدرت حكومتی از همیشه پیچیده‌تر شده است.
اما در وضعیت كنونی ایران و با شرایط موجود خدمات‌دهی شركت مخابرات ایران به مشتركان تلفن همراه، ارسال SMS تبلیغاتی در زمانی مطرح می‌شود كه این شركت هنوز قادر نیست به نحو مطلوبی در زمینه تلفن همراه به كاربران، خدمات ارائه دهد.
پس نیاز ضروری شرایط حاضر، اصلاح و رفع كمبودها و مشكلات و معضلات موجود است نه درآمدزایی، حداقل اینكه این دو مسئله همزمان با هم پیش بروند و توجه به كسب درآمد به هر قیمتی، مانع از اصلاح نقایص و كمبودها نشود.

منابع:
۱- "جامعه‌شناسی جامعه اطلاعاتی" - دكتر منوچهر محسنی
۲- "حریم خصوصی در جامعه اطلاعاتی" - دكتر مهدخت بروجردی علوی (ایستگاه اینترنتی iran wsis . org‌ )
۳- "بزرگ‌ترین نفوذ به خلوت انسان‌" - علی اصغر سعیدی- دنیای اقتصاد ۱۰/۳/۸۳ .
۴- "پیام‌های تبلیغاتی ناخواسته و مسئولیت شركت مخابرات" - محمد سلطانی- همبستگی ۲۱/۲/۸۳ .
۵- "پیام‌های ناخواسته تبلیغاتی روی تلفن همراه مشتركان" - مینو مؤمنی- وقایع اتفاقیه - ۲/۲/۸۳ .

ابراهیم عبدا... زاده

منبع : ماهنامه دنیای مخابرات و ارتباطات