ویژگی های پیامبر اسلام

آنچه پیش روی دارید برگزیده ای است از مطلبی كه علامه استاد مرتضی مطهری تحت عنوان « پیغمبر اكرم (ص » ) در سومین مجلد از مجموعه ارزشمند « مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی » به رشته تحریر درآورده است. در این مقاله استاد مطهری ویژگی های مختلف رسول خدا(ص) را به دقت بررسی و معرفی می نماید كه به بعضی از آنها در این برگزیده اشاره می شود. زهد و ساده زیستی زهد و ساده زیستی از اصول زندگی او بود. ساده غذا می خورد, ساده لباس می پوشید و ساده حركت می كرد. زیراندازش غالبا حصیر بود. بر روی زمین می نشست. با دست خود از بز شیر می دوشید و بر مركب بی زین و پالان سوار می شد و از اینكه كسی در ركابش حركت كند به شدت جلو گیری می كرد. قوت غالبش نان جوین و خرما بود. كفش و جامه اش را با دست خویش وصله می كرد. در عین سادگی طرفدار فلسفه فقر نبود, مال و ثروت را به سود جامعه و برای صرف در راههای مشروع لازم می شمرد, می گفت: نعم المال الصالح للرجل الصالح( ۱ )
چه نیكوست ثروتی كه از راه مشروع به دست آید برای آدمی كه شایسته داشتن ثروت باشد و بداند چگونه صرف كند. و هم می فرمود: نعم العون علی تقوی الله الغنی . ( ۲ )
مال و ثروت كمك خوبی است برای تقوا. اراده و استقامت اراده و استقامتش بی نظیر بود, از او به یارانش سرایت كرده بود. دوره بیست و سه ساله بعثتش یكسره درس اراده و استقامت است. او در تاریخ زندگیش مكرر در شرایطی قرار گرفت كه امیدها از همه جا قطع می شد ولی او یك لحظه تصور شكست را در مخیله اش راه نداد, ایمان نیرومندش به موفقیت یك لحظه متزلزل نشد. رهبری و مدیریت و مشورت با اینكه فرمانش میان اصحاب بی درنگ اجرا می شد و آنها مكرر می گفتند چون به تو ایمان قاطع داریم اگر فرمان دهی كه خود را در دریا غرق كنیم و یا در آتش بیفكنیم می كنیم, او هرگز به روش مستبدان رفتار نمی كرد, در كارهایی كه از طرف خدا دستور نرسیده بود با اصحاب مشورت می كرد و نظر آنها را محترم می شمرد و از این راه به آنها شخصیت می داد. در « بدر » مساله اقدام به جنگ, همچنین تعیین محل اردوگاه و نحوه رفتار با اسرای جنگی را به شور گذاشت. در « احد » نیز راجع به اینكه شهر مدینه را اردوگاه قرار دهند و یا اردو را به خارج ببرند, به مشورت پرداخت. در « احزاب » و در « تبوك » نیز با اصحاب به شور پرداخت. نرمی و مهربانی پیغمبر, عفو و گذشتش, استغفارهایش برای اصحاب و بیتابی اش برای بخشش گناه امت, همچنین به حساب آوردنش اصحاب و یاران را طرف شور قرار دادن آنها و شخصیت دادن به آنها از علل عمده نفوذ عظیم و بی نظیر او در جمع اصحابش بود. قرآن كریم به این مطلب اشاره می كند آنجا كه می فرماید:« به موجب مهربانی ای كه خدا در دل تو قرار داده تو با یاران خویش نرمش نشان می دهی. اگر تو درشتخو و سخت دل می بودی از دورت پراكنده می شدند. پس عفو و بخشایش داشته باش و برای آنهانزد خداوند استغفار كن و با آنها در كارها مشورت كن, هر گاه عزمت جزم شد دیگر بر خدا توكل كن و تردید به خود راه مده » . ( ۳ ) نظم و انضباط نظم و انضباط بر كارهایش حكمفرما بود. اوقات خویش را
تقسیم می كرد و به این عمل توصیه می نمود. اصحابش تحت تاثیر نفوذ او دقیقا انضباط را رعایت می كردند. برخی تصمیمات را لازم می شمرد آشكار نكند و نمی كرد مبادا كه دشمن از آن آگاه گردد. یارانش تصمیماتش را بدون چون و چرا به كار می بستند. مثلا فرمان می داد كه آماده باشید فردا حركت كنیم, همه به طرفی كه او فرمان می داد همراهش روانه می شدند بدون آنكه از مقصد نهایی آگاه باشند, در لحظات آخر آگاه می شدند. گاه به عده ای دستور می داد كه به طرفی حركت كنند و نامه ای به فرمانده آنها می داد و می گفت: بعد از چند روز كه به فلان نقطه رسیدی نامه را باز كن و دستور را اجراكن. آنها چنین می كردند و پیش از رسیدن به آن نقطه نمی دانستند مقصد نهایی كجاست و برای چه ماموریتی می روند, و بدین ترتیب دشمن و جاسوسهای دشمن را بی خبر می گذاشت و احیانا آنها را غافلگیر می كرد. ظرفیت شنیدن انتقاد و تنفر از مداحی و چاپلوسی او گاهی با اعتراضات برخی یاران مواجه می شد اما بدون آنكه درشتی كند نظرشان را به آنچه خود تصمیم گرفته بود جلب و موافق می كرد. از شنیدن مداحی و چاپلوسی بیزار بود, می گفت: « به چهره مداحان و چاپلوسان خاك بپاشید. ( » ۴ ) محكم كاری را دوست داشت, مایل بود كاری كه انجام می دهد متقن و محكم باشد, تا آنجا كه وقتی یار مخلصش سعد بن معاذ از دنیا رفت و او را در قبر نهادند, او با دست خویش سنگها و خشتهای او را جابجا و محكم كرد و آنگاه گفت: « من می دانم كه طولی نمی كشد همه اینها خراب می شود, اما خداوند دوست می دارد كه هرگاه بنده ای كاری انجام می دهد آن را محكم و متقن انجام دهد. ( » ۵ ) مبارزه با نقاط ضعف او از نقاط ضعف مردم و جهالتهای آنان استفاده نمی كرد, بر عكس, با آن نقاط ضعف مبارزه می كرد و مردم را به جهالتشان واقف می ساخت. روزی كه ابراهیم پسر هجده ماهه اش از دنیا رفت از قضا آن روز خورشید گرفت. مردم گفتند: علت اینكه كسوف شد مصیبتی است كه بر پیغمبر خدا وارد شد. او در مقابل این خیال جاهلانه مردم سكوت نكرد و از این نقطه ضعف استفاده نكرد, بلكه به منبر رفت و گفت: ایهاالناس! ماه و خورشید دو آیت از آیات خدا هستند و برای مردن كسی نمی گیرند. واجد بودن شرایط رهبری شرایط رهبری از حس تشخیص, قاطعیت, عدم تردید و دودلی , شهامت, اقدام و بیم نداشتن از عواقب احتمالی, پیش بینی و دوراندیشی, ظرفیت تحمل انتقادات, شناخت افراد و تواناییهای آنان و تفویض اختیارات درخور تواناییها, نرمی در مسائل فردی و صلابت در مسائل اصولی, شخصیت دادن به پیروان و به حساب آوردن آنان و پرورش استعدادهای عقلی و عاطفی و عملی آنها, پرهیز از استبداد و از میل به اطاعت كور كورانه, تواضع و فروتنی , سادگی و درویشی, وقار و متانت, علاقه شدید به سازمان و
تشكیلات برای شكل دادن و انتظام دادن به نیروهای انسانی, همه را در حد كمال داشت, می گفت:« اگر سه نفر با هم مسافرت می كنید, یك نفرتان را به عنوان رئیس و فرمانده انتخاب كنید. »در دستگاه خود در مدینه تشكیلات خاص ترتیب داد, از آن جمله جمعی دبیر به وجود آورد و هر دسته ای كار مخصوصی داشتند: برخی كتاب وحی بودند و قرآن را می نوشتند, برخی متصدی نامه های خصوصی بودند, برخی عقود و معاملات مردم را ثبت می كردند, برخی دفاتر صدقات و مالیات را می نوشتند, برخی مسئول عهدنامه ها و پیمان نامه ها بودند. در كتب تواریخ از قبیل تاریخ یعقوبی و التنبیه و الاشراف مسعودی و معجم البلدان بلاذری و طبقات ابن سعد, همه اینها ضبط شده است. روش تبلیغ در تبلیغ اسلام سهلگیر بود نه سختگیر, بیشتر بر بشارت و امید تكیه می كرد تا بر ترس و تهدید. به یكی از اصحابش كه برای تبلیغ اسلام به یمن فرستاد دستور داد كه: یسر و لاتعسر, و بشر و لاتنفر. ( ۶ ) آسان بگیر و سخت نگیر, نوید بده (میلها را تحریك كن) و مردم را متنفر نساز! در كار تبلیغ اسلام تحرك داشت. به طائف سفر كرد. در ایام حج در میان قبایل می گشت و تبلیغ می كرد. یك بار علی (علیه السلام) و بار دیگر معاذبن جبل را به یمن برای تبلیغ فرستاد. مصعب بن عمیر را پیش از آمدن خودش برای تبلیغ مردم مدینه به مدینه فرستاد. گروه فراوانی از یارانش را به حبشه فرستاد. آنها ضمن نجات از آزار مكیان, اسلام را تبلیغ كردند و زمینه اسلام نجاشی پادشاه حبشه و نیمی از مردم حبشه را فراهم كردند. در سال ششم هجری به سران كشورهای جهان نامه نوشت و نبوت و رسالت خویش را به آنها اعلام كرد. در حدود صد نامه از او باقی است كه به شخصیتهای مختلف نوشته است. تشویق به علم به علم و سواد تشویق می كرد. كودكان اصحابش را وادار كرد كه سواد بیاموزند. برخی از یارانش را فرمان داد زبان سریانی بیاموزند. می گفت: « دانشجویی بر هر مسلمان فرض و واجب است . ( » ۷ ) و هم فرمود: « حكمت را در هر كجا و در نزد هر كس ولو مشرك یا منافق یافتید, از او اقتباس كنید. ( » ۸ ) و هم فرمود: « علم را جستجو كنید ولو مستلزم آن باشد كه تا چین سفر كنید. ( » ۹ ) این تاكید و تشویقها درباره علم سبب شد كه مسلمین, با همت و سرعت بی نظیری به جستجوی علم در همه جهان پرداختند, آثار علمی را هر كجا یافتند به دست آوردند و ترجمه كردند و خود به تحقیق پرداخته و از این راه علاوه بر اینكه حلقه ارتباطی شدند میان تمدنهای قدیم یونانی و رومی و ایرانی و مصری و هندی و غیره و تمدن جدید اروپایی, خود یكی از شكوهمندترین تمدنها و فرهنگهای تاریخ بشریت را آفریدند كه به نام « تمدن و فرهنگ اسلامی » شناخته شده و می شود. خلق و خویش مانند سخنش و مانند دینش جامع و همه جانبه بود. تاریخ, هرگز شخصیتی مانند او را یاد ندارد كه در همه ابعاد انسانی در حد كمال و تمام بوده باشد. او به راستی انسان كامل بود. * * * ۱ محج۰ البیضا, ج ۶ , ص .۴۴ ۲ وسائل , ج ,۱۲ ص .۱۶ ۳ فبما رحمه من الله لنت لهم و لو كنت فظا غلیظ القلب لا نفضوا من حولك فاعف عنهم و استغفر لهم و شاور هم فی الامر فاذا عزمت فتو كل علی الله . (آل عمران , ۱۵۹ ) . ۴ بحارالانوار, ج ,۷۳ ص .۲۹۴ ۵ بحارالانوار, ج ,۲۲ ص .۱۰۷ ۶ دلائل النبو,۰ ج ,۵ ص .۴۰۱ ۷ بحارالانوار, ج ,۱ ص .۱۷۷ ۸ بحارالانوار, ج ,۲ ص ۹۷ و ۹۹ (با اندكی اختلاف) . ۹ بحارالانوار, ج ,۱ ص .۱۷۷ * نرمی و مهربانی پیغمبر, عفو و گذشتش, همچنین به حساب آوردن اصحاب و یاران, طرف شور قرار دادن آنها و شخصیت دادن به آنها, از علل عمده نفوذ عظیم و بی نظیر او در جمع اصحابش بود. * ظرفیت تحمل انتقادات, شناخت افراد و توانایی های آنان و تفویض اختیارات در خور توانایی ها, پرهیز از استبداد و از میل به اطاعت كوركورانه, تواضع و فروتنی و علاقه شدید به سازمان و تشكیلات برای شكل دادن و انتظام دادن به نیروهای انسانی, از ویژگی های پیامبر اكرم (ص ) بود.

منبع : بنياد انديشه اسلامي