علینقی وزیری دلیر دنیای نو

علینقی وزیری ، گشاینده درهای تجدد بر موسیقی ما و به تعبیر آلدوس ها كسلی در عنوان رمانش : ‹‹ دلیر دنیای نو ››‌(‌newbraveworld )هم زمان حیاتش و هم حالا كه ۲۴ سال از خاموشی ظاهرش می گذرد ، از همین بزرگان سرنوشت سار است زمان ثابت كرده است كه تنها در باره افراد ابتر و بی خاصیت است كه حرف و حدیثی وجود ندارد . سرنوشت سازان ، همیشه در مركز التهابات بوده اند حتی وقتی كه حیات جسمانی ندارند .
این چیره دست ترین نوازنده نو آور عصر تجدد- از مشروطیت تا زمان رضا خان – نه صرفا فرزند زمان خویشتن ، بلكه مردی متعلق به آینده بود . به روشنی پیداست كه هنوز هم موسیقی ایران زیر نفوذ و تأثیر او نفس می كشد . و گر چه فرم های پیشنهادی او را كمتر به كار می برند ، و اگر چه بسیاری از نو آوری های عملا به همان زمان محدود شده اند و جزو میراث كلاسیك ایران عصر تجدد هستند . تصور شكوفایی استعداد هایی چون صبا و خالقی ، بدون و جود قدر تمند وزیری ، كیمیای تجدد را دریافتند و نوع تازه ای از بودن و شنیدن و ساختن را ، و این كه نیاز نیست همیشه طابق النعل به با لنعل استاد ، طی طریق كرد ( قانون تغییر ناپذیری كه در فضای هنر سنتی همیشه جاری است ) ، با فداكاری های وزیری بود كه تصویر ‹‹ انسان ››‌به معنای اومانیستی آن در موسیقی ایرانی كم كم ظاهر شد و خود رانشان داد ، و اصلا به بركت دهه های متوالی كار و تلاش و جا نفشانی و زیری بود كه بسیاری از آمال فرهنگی جامه عمل پوشید : اینجاست كه شخصیت علینقی خان وزیری از یك موسیقدان بر جسته فرسنگ ها فراتر می رود و مقامی در حد یك مصلح اجتماعی و یك ترقی خواه دلسوز را به او می بخشد ، مقامی كه به یمن ایمان نستوه او پدید آمده است و هنوز كسی را شایسته جانشینی او نشناخته اند .وزیری مارا ‹‹ نوع دگر شنیدن ››‌آ موخت و این كاری بو د كارستان از مردی مردستان ، دریغ كه خود اوهم در اجرای كامل نیاتش اقبالی نداشت و آثار وا قعی او كه دارای بار توصیفی – روایی و روح عاطفی نیرومند ی هستند ، بسیار كم شناخته و شنیده و درك شده اند . دردی كه وزیری را تا آخرین روزهای عمر آزار می داد ، او سودای نام و نان نداشت و غم های او از حدود فردی ، بسیار فراتر بود . او اندوهگسار اجتماعی بود ‹‌‹ جا هل و بی فرهنگ ››‌ كه زبان او را كمتر می فهمید و بسیار كمتر از آن ، همدلی و همراهی داشت .
تقدیر وزیری ، تقدیر موسیقی ما بود . اما حركت نیرومند وزیری ، چند قدمی مانده به اوج و شكو فایی ، متلاشی شد و استاد دیگر آن انگیزه ی سابق را باز نیافت . علل ناكامی او علی رغم گفته های بد خواهان او ، نه ریشه در ضعف تئو ریك داشت و نه از بیگانگی باروح ایرانیت بود . ناكامی وزیری از تقدیر تاریخی تلخ وبی رحمی بود كه نهال تجدد را نشكفته گردن زد و ماجز در ادبیات ، در سایر هنرها نتوانستیم به آرمان و مطلوب خود برسیم و تصویر ‹‹‌ انسان ››‌ در موسیقی ما هنوز گنگ ، و ناشناخته ، مغشوش و مخدوش است . غرور توانگرا نه ای كه در موسیقی نیرومند و دلنشین او موج می رند ، درسی است كه نا خود آگاه تاریخی ما باید از آن بیاموزد و هیچگاه از یاد نبرد .
سالشمار زندگی علینقی وزیری
۱۲۶۶ /۱۸۸۷ : تولد در تهران . پدر موسی خان میر پنچ ، مادر بی بی خانم استر آبادی ( مؤلف كتاب ‹‹‌ معایب الرجال ›› .
۱۲۸۰/۱۹۰۱ : سفر به استر آباد ( گرگان ) همراه پدر : پیوستن به فوج قزاق به سمت شیپور چی .
۱۲۸۱/۱۹۰۲: اولین تمرین های موسیقی ، مشق نوازندگی تار نزد دایی خود حسینعلی خان .
۱۲۸۵-۱۲۸۲ ۱۹۰۳/۱۹۰۶
پایان مأموریت شیراز و اولین ازدواج با ‹‹‌ اختر اعظم خانم ››. دختر ی از دربار قاجار . ادامه تمرین تار و ویولون و فراگیری اصول مقدماتی نت خوانی نزد یاور آقاجان / آشنایی بامیر محمد حجازی ( مطیع الدوله )‌و تحصیل نزد كشیش فرانسوی ، پدر ژافر وا ‹geffroiepere ›› در زمینه های مختلف اصول مقدماتی موسیقی اروپایی / آشنایی با اساتید وقت : میرزا حسینقلی و آقا میرزا عبدالله / عضو یت در انجمن ‹‹ اخوت ›› ( به سرپرستی علی خان ظهیر الدوله ) و آشنایی با درویش خان .
۱۲۸۶/۱۹۰۷- ورود به اصفهان و پس از آن ، مراجعت به تهران . ( دیدار باسید حسین طاهر زاده در اوان مراجعت ) .
۱۲۸۷/۱۹۰۸- ورود علینقی خان به انجمنهای سری مشروطه طلب و مبارزه مخفی بر ضد دستگاه استبداد / عزیمت به كرج در معیت فوج پدرش .
۱۲۸۸/۱۹۰۹ درگیری با صاحب منصب روسی در قزاق خانه و صدور حكم دستگیری او – فرار به تهران و پیوستن به مجاهدین / مبارزه مأمورین حكومت و درگیری بر فراز بام خانه و باغ ظل السلطان / تولد اولین فرزندش ‹‹‌ بدر آفاق ›› در تهران / اعطای در جه سرهنگی ( كلنلی )‌ به علینقی خان و اعزام به استر آباد ( گرگان ) برای سركوبی تركمن ها / انتصاب او به ریاست قوای امنیه مازندارن و تنكابن و استر آباد .
۱۲۸۹/۱۹۱۰- لغو تمام درجات نظامی آن زمان توسط احمد قوام ( قوام السلطنه ) وزیر جنگ و انتصاب علینقی خان به درجه سروانی ( سلطانی ) به معاونت یك فوج سوار در تهران .
۱۹۱-۱۲۹۲/۱۹۱۲-۱۹۱۳ –تشكیل كمیته نظامی حزب دموكرات درقشون و ریاست علینقی خان / مأموریت وی برای همدان / تولد پسرش ‹‹‌ سیاوش ›› و مرگ زودرس او در تهران .
۱۲۹۷-۱۲۹۳/۱۹۱۴-۱۹۱۸ – در كنار گیری موقتی علینقی خان از خدمت نظام / انزوای سه ساله و تمرین مداوم تار در منزل / آشنایی بامحمد ابراهیم خان امیر شوكت الملك علم ، توسط سلیمان خان میكده / سفر دوماهه به روسیه ، همراه امیر شوكت الملك از تهران تاسن پطرزبورگ و مراجعت از طریق عشق آباد به خراسان وانتصاب به فرماندهی رژیمان سوار قاینات ، با درجه سرهنگی و تربیت سواره نظام در بیرجند / مداخله قوای انگلیس در امور نظامی قشون بیرجند و درگیری با كلنل علینقی خان ، مهاجرت به تهران و انصراف دائم از خدمات نظامی .
۱۳۰۲ ـ ۱۲۹۷ / ۱۹۱۸_۱۹۲۳ : آشنایی با مصطفی قلی خان بیات ( صمصام الملك ) و مسافرت به اروپا / متاركه با همسر /تحصیل موسیقی (و تآتر،زبیاشناسی و… ): سه سال در فرانسه (۱۳۰۰ ـ۱۲۹۷ ـ ۱۹۱۸_۱۹۲۱ ) و دو سال در ‹‹ هوخشوله›› (مدرسه موسیقی )آلمان.
(۱۳۰۲ ـ۱۳۰۰ /۱۹۲۳ _۱۹۲۱ ): آشنایی با حسین كاظم زاده ایرانشهر و محفل ادبای ایرانی مقیم آلمان : نگارش مقاله ‹‹ صنایع مستظرفه (ظریفه) در مجله ایرانشهر ، و انتشار كتاب ‹‹ دستور تار ›› در برلین –چاپخانه كاویانی ، ساخت آهنگ ‹‹ مارش پیام به سیرس (كوروش) ›› به همراه كلام ادیب الممالك فراهانی
۱۳۰۲ (زمستان ) / ۱۹۲۴: باز گشت به تهران تأسیس ‹‹‌ مدرسه عالی موسیقی ››‌ و آگهی در روزنامه ها . نام نویسی اولین گروه شاگردان مدرسه : آموزش ها ،‌و تشكیل اركستر مدرسه / مرگ پدر .
۱۳۰۳/۱۹۲۴: تأسیس ‹‹‌ كلو پ موزیكال / و عضویت ادبا و منور الفكران تهران در آن/ كنسرتها ی مدرسه عالی موسیقی و كلوپ موریكال / آشنایی با حسین گل گلاب .۱۳۰۴(۱۷-۲۴ تیر ) /(۱۹۲۵july۸-۱۵ چهاركنفرانس در تهران ، با عنوان ‹‹‌ در عالم موسیقی و صنعت ›› مجموعه چاپ شده ، به كوشش سعید نفیسی در تهران ، به ضمیمه مقاله ‹‹ صنایع مستظرفه ›› /بیان آراء و عقاید جدید در موسیقی آینده ایران ، انتقاد از اوضاع فعلی موسیقی و مو سیقیدانان ایرانی ، مو عود موسیقی درایران و جهان ، وضع تأتر و … آغاز درگیری باجناح های بنیادگرای موسیقی ،‌مقاله كوتاه ابراهیم خان ناهید در ذم وزیری ( مندرج در روزنامه ناهید ) و مقاله بلند عارف قزوینی در روزنامه ستاره صبح (‌همان ناهید ) با عنوان ‹‹ فتوای من ›› پاسخی به كنفرانس های چهار گانه / انتشار جزوه ( هدیه دوستانه ››‌به سپاس از وزیری و تقدیم به او /( از طرف محمد حسین حسابی ، حیدر علی كمالی و سعید نفیسی ).
۱۹۲۵-AUGUST
اوج قدرت رضا شاه پهلوی . آشنایی با رضا شاه با تشكیلات موسیقی وزیری ./ ادامه آهنگسازی ، اجرای آهنگ ها و آموزش شاگردان در مدرسه عالی موسیقی ./ كنسرت د رتالار موزه نظام : ‹‹‌ مارش ورود فاتحین ››‌( باكلام فردوسی ) سایر كنسرت ها و اپرتها در تهران / رونق مجدد ضبط صفحه در ایران .
(۱۳۰۶-۱۳۰۵ )/۱۹۲۷-۱۹۲۵: سقوط قاجاریه و به تخت نشستن رضا شاه پهلوی /سفر وزیری همراه ابوالحسن صبا و سایر اعضای مدرسه عالی موسیقی به رشت / اجرای كنسرت ها و اپرت ‹‹‌ شوهر بد گمان ›› / مأموریت به ابوالحسن صبا برای نمایش شعبه مدرسه عالی موسیقی دررشت .
۱۳۰۷ /۱۹۲۸-سفر مجدد به رشت و چند اجرا / تأسیس كلوپ ، آموزشگاه موسیقی و سینما برای بانوان / حریق در محل كلوپ و سینمای بانوان و تعطیلی همیشگی آن / آغاز آشنایی شاگردان وزیری ( خالقی و سنجری ) باقدرت روح انگیز آغاز و تعلیم او برای اجرای آهنگ های وزیری . پیشنهاد وزارت معارف به وزیری برای تصدی ریاست مدرسه موزیك نظام و تغییر نام مدرسه به نام ‹‹ مدرسه موسیقی دولتی ›› / كمك های رئیس الوزراء مهدیقلی هدایت ( مخبر السلطنه )‌و وزیر معارف اعتماد الدوله قراگوزلو به مدرسه / تغییر مجدد نام به ‹‹ مدرسه موسیقار ›› و اضافه شدن امكانات آموزشی به آن .
۱۳۱۱-۱۳۰۸ ۱۹۲۹-۱۹۳۲ : دعوت برای ضبط صفحات گرامافون : اجرای اركستر مدرسه عالی موسیقی ( با آهنگ سازی و رهبری علینقی وزیری / تكنوازی ها از وزیری ، ابوالحسن صبا و حسین سنجری ) و ضبط ۳۷ صفحه دو رو . / نگارش كتاب ( سرودهای مدارس ) با مقدمه میر محمد حجازی .
۱۳۱۲ /۱۹۳۳ - جشن پایان سال تحصیلی مدرسه موسیقار و فارغ التحصیلی اولین گروه دانش آموزان آن /اولین چاپ ‹‹ كتاب اول دستور ویولون برای دوره اول دبیرستان ›› / نگارش ‹‹ دستور جدید تار و سه تار ›› / انتشار كتاب ‹‹ سرودهای مدارس ›› و تدریس آن در دبستان های كشور طبق تصویب شورای عالی معارف .
۱۳۱۳/۱۹۳۴- نگارش و انتشار كتاب ‹‹ نظری موسیقی ›› در سه بخش : قواعد نت – آواز شناسی یا تئوری موسیقی ایرانی – موسیقی نظری مغربی / در گیری بامقامات حاكم و صدور حكم عزل او از تمامی مناصب یاد شده در موسیقی / خانه نشینی و دنباله نگارش كتاب ها . ۱۳۱۳-۱۳۱۴/۱۹۳۳-۱۹۳۴: نگارش رساله ‹‹ آرمونی ربع پرده ›› برای گذراندن مرحله دكترا و انتخاب او به سمت استاد در دانشگاه تهران برای رشته های زیباشناسی ، تاریخ هنر و باستان شناسی ( به اهتمام دكتر علی اكبر سیاسی و دكتر عیسی صدیق اعلم .)
آغاز تدریس در دانشگاه تهران و خدمت دائم به مدت سی وهفت سال .
۱۳۱۶-۱۳۱۵/۱۹۳۸-۱۹۴۰: تأسیس اداره موسیقی كشور و مجله موسیقی ، استخدام دوازده استاد موسیقی از چك اسلواكی و انتشار ابلاغیه معروف ی‹‹‌ موسیقی كشور ›› از طرف غلامحسین مین باشیان ریاست كل اداره موسیقی كشور / انصراف كلی وزیری از تمام امور به موسیقی . آغاز جنگ جهانی دوم / حذف تمامی برنامه آموزش موسیقی ایرانی از هنرستانها .
۱۳۲۰/۱۹۴۱: عزل غلامحسین مین باشیان از تمامی سمت های پیشین و نصب علینقی وزیری به جای او توسط وزیر فرهنگ وقت / انتصاب روج الله خالقی به معاونت علینقی وزیری ./ آغاز دوره انتشار مجله موسیقی ، اجراهای تازه اركستر مدرسه عالی موسیقی وزیری (‌با عنوان ‹‹ اركستر نوین›› در رادیو و سالن های كنسرت :‌تغییر برنامه آموزش موسیقی نوین ایرانی در آن، بنا به دستور وزیری / اعتراض جمعی هنر جویان سابق هنرستان عالی موسیقی به برنامه جدید / انتشار مجدد مقالات و سخنرانی های وزیری .
۱۳۲۵-۱۳۲۱ ۱۹۴۲-۱۹۴۶: تكنوازی در حضور لئون كنستاتینویج كینپر ( آهنگ ساز روس )‌ . تدریس وزیری در دانشگاه ، همزمان با تصدی و اداره سمت های اداری موسیقی – ریاست افتخاری بر ‹‹ انجمن موسیقی ملی ›› ( و نایب رییس روح الله خالقی ) / نگارش نخستین مجلدات از كتاب های ‹‹ خواندنی های كودكان ›› / ازدواج بدر آفاق با حسینعلی ملاح / اجرای آثارش توسط اركستر ‹‹ انجمن موسیقی ملی ››
۱۳۳۵-۱۳۲۶ ۱۹۴۷-۱۹۵۶ : كناره گیری از مشاغل اداری – دولتی مربوط به موسیقی ، ادامه تدریس در دانشگاه انتشار سه جلد ‹‹ خواندنی های كودكان ›› ، ‹‹ سه پیشاهنگ ›› . ‹‹ مرال جنگل ›› برای كودكان / كوشش برای احیای رشته باستان شناسی و حفریات تاریخی ، به كمك وزارت فرهنگ و دانشگاه تهران / اجرا و ضبط موتیفهایی از ‹‹ سمفونی نفت ›› با تار، دررادیو ، تقدیم به دكتر محمد مصدق .
۱۳۳۷-۱۳۳۶ ۱۹۵۷-۱۹۵۸ : سفر مطالعاتی – معالجاتی یك ساله به آلمان غربی ، همراه همسرش انتشار كتابی انحصاری درباره او : ‹‹ سرگذشت موسیقی ایران ( ج ۲) نوشته پی یر گاستالا و ترجمه او ) در انتشارات دانشگاه تهران / بازسازی برگزیده آثار او توسط روح الله خالقی و اجرای آن ها با اركستر بزرگ .
۱۳۳۹-۱۹۶۰-انتشار كتاب ‹‹ زیباشناسی در هنر و طبیعت ›› ( تأ لیف و اقتباس ، بااستفاده از نظرات فلیسین شاله و شارل لالو ) در انتشار ات دانشگاه تهران .۱۳۴۰-۱۹۶۱-كار موقت در رادیو تهران ، برای اصلاح امور برنامه های موسیقی رادیو / شركت در كنگره جهانی موسیقی تهران و مخالفت بانتایج اعلام شده كنگره درباره موسیقی شرق / ادامه تدریس در دانشگاه تهران .
۱۳۵۰-۱۳۴۴-۱۹۶۵-۱۹۷۱/: باز نشستگی از دانشگاه تهران ، با درجه ‹‹ استاد ممتاز ›› جشن بازنشستگی و ۸۴ سالگی او از طرف خانواده ، شاگردان و دوستانش . ادامه تحقیقات علمی و هنری .
۱۳۵۳-۱۳۵۱/۱۹۲۷-۱۹۷۴/: مطالعات ادبی و هنری به همراه حسینعلی ملاح (‌شاگرد، خواهر زاده و دامادش ) ، ادامه نوازندگی و انتخاب سه تار .
۱۳۵۴-۱۳۵۳/۱۹۷۴-۱۹۷۵: فروش تمامی مایملك شخصی خود و تأسیس ‹‹‌ بنیاد جوایز موسیقی ملی ایران ›› برای اهداف ‹‹ شناخت پرده های سازنده موسیقی ایران و كوشش در اعتدال این پرده ها – اصلاح سازهای ایرانی و گسترش آن ها تا حد معیار جهانی ›› جشن آستانه نود سالگی او از طرف مقامات مسؤول و تصویب طرح بنیاد او .
۱۳۵۷-۱۳۵۵/۱۹۷۶-۱۹۷۸: ادامه مطالعات و كوشش هابرای راه اندازی بنیاد جوایز موسیقی ملی ایران . تجلیل های مختلف از او در رادیو ، تلویزیون وروزنامه ها . مرگ دخترش بدر آفاق در تهران ‹‹ بهار ۱۳۵۷ ) سقوط شاهنشاهی پهلوی و تعیین دولت موقت به جای آن . تهیه سلسله فیلم های تلویزیونی از زندگی او و همكاری همایون شهنواز ، فوزیه مجد و محمد رضا لطفی .
۱۷/۶/۱۳۵۸/۱۹۷۹/sep: مرگ در تهران ،‌ در باغ منزل مسكونی ( كامرانیه شمیران ) انتفال به مقبره خانوادگی در بهشت زهرا ، دفن در كنار برادر و دخترش .
همسرش عذرا حجاری ،‌ در سال ۱۳۵۹ ، هنوز اولین سالمرگ شون فرا نرسیده به او می پیوند د .
۱۳۵۹/۱۹۸۰: بازسازی آثار او به كوشش محمد رضالطفی ( ناتمام ماند و دیگر پیگیری نشد ).
۱۳۶۲/۱۹۸۳: كتاب مفصل شرح زندگی و آثار استاد علینقی وزیری ، به قلم شاگرد ، خواهر زاده و دامادش حسینعلی ملاح ( ۱۳۰۰-۱۳۷۱/۱۹۲۱-۱۹۲۲)نوشته و چاپ می شود ، كه به دستور ممیزی وزارت فرهنگ و ارشاد و قت ، تمام نسخه های آن در چاپخانه خمیر می شود و حتی یك نسخه از آن به نوسینده داده نمی شود .
۱۳۷۰/۱۹۹: در پی طرح انتقاداتی نسبت به اندیشه ها و آثار علینقی وزیری در برنامه رادیویی ‹‹ چكاوك ›› عد ه ای از اساتید و صاحبنظران موسیقی بیانیه ای را در محكومیت این برنامه صادر می كنند كه در كتاب ماهور (ج۲)چاپ می شود .
۱۳۷۱/۱۹۹۲: با مرگ حسینعلی ملاح در تهران ، سرنوشت نامعلوم آثار و سازهای باقی مانده از استاد وزیری ، نامعلوم تر می شود .
۱۳۷۲/۱۹۹۳: راه اندازی برنامه بزرگداشت استادان : وزیری و ملاح در تالار اندیشه حوزه هنری ( به اشارت استاد انجوی شیرازی و با تلاش و سید علیرضا میرعلی نقی ) ، به دستور ریاست وقت واحد موسیقی حوزه هنری ، متوقف اعلام می شود .
۱۳۷۳/۱۹۹۴:كتاب ‹‹ طرح تجدد ›› باعنوان انتخابی ‹‹ موسیقی نامه وزیری ››(لز طرف ناشر ) حاصل ده سال تلاش برای گرد آوری آثار قلمی و گفتاری استاد ، به كوشش سید علیرضا میر علی نقی تهیه و تدوین می شود .
۱۳۷۹-۱۳۷۳/۱۹۹۲-۲۰۰۰: جلد اول ‹‹ موسیقی نامه وزیری ›› به چاپ می رسد . ‹‹ جشن نامه استاد وزیری ›› مراحل تدوین رامی گذارند . نوار استاد علینقی وزیری به كوشش ایرج برخوردار و نوارهای ‹‹ ای وطن ›› و حاوی باز سازی آثار استاد به كوشش كیوان ساكت و همكاری هومن خلعت بری و فاضل جمشیدی منتشر می شود . كیوان ساكت ، اركستر بزرگ وزیری واركستر جوانان وزیری راتشكیل می دهد .
۱۳۸۱-۱۳۸۰/۲۰۰۱-۲۰۰۲: باتلاش منسوبان استاد ، خانم مه لقا ملاح و آقای حسین ابوالحسنی ، مدارك و اسناد بنیادوزیری دوباره به جریان می افتد . حسین مهرانی مجموعه ای از آثار استاد رانت نویسی و منتشر می كند .

منبع : بنياد انديشه اسلامي