راهنمایی در زمینه ازدواج از دیدگاه اسلام

ازدواج، تاریخچه‏ای به قدمت پیدایش انسان‏ها در كره زمین دارد و در تمام مكاتب و ادیان مطرح است اما هیچ مكتبی به اندازه اسلام برای این موضوع اهمیت قایل نبوده است. اسلام اساس ترقی و رشد و تكامل در تمامی شؤون زندگی را در چگونگی تشكیل خانواده‏ها می‏داند و برای این مهم اهدافی در نظر گرفته است; قرآن مجید خلقت همسران و ایجاد رشته مودت و دوستی بین زن و مرد را از نشانه‏های شناخت‏خداوند شمرده و به برخی از فواید ازدواج مانند آرامش روحی و جسمی، ارضای غریزه جنسی، ایجاد دوستی و علاقه، بقای نسل و تكامل فرد، اشاره می‏كند: «از جمله نشانه‏های وجود خداوند این است كه برایتان از جنس خودتان همسرانی آفریده تا بدان‏ها آرام گیرید و میان شما و آن‏ها دوستی و مهربانی قرار داد. در این (دوستی و محبت) برای كسانی كه تفكر می‏كنند، نشانه‏هایی وجود دارد.» (روم: ۲۱)
اسلام برای تحكیم كانون خانواده و جلوگیری از فروپاشی آن، قوانین خاصی وضع كرده و بر‌‌طبق آن، محدوده وظایف هر كدام از اعضا را تعیین نموده است. به‌طور كلی، این مقررات را به چند دسته می‏توان تقسیم كرد:
۱- مقرراتی كه مربوط به پیش از تشكیل خانواده است و از زمان خواستگاری باید رعایت گردد.
۲- وظایف و حقوقی كه هر یك از افراد خانواده پس از تشكیل خانواده باید رعایت كنند.
۳- مقرراتی كه در صورت عدم توافق زن و مرد و انحلال خانواده و یا فوت یكی از افراد آن باید عمل شود.
معیارهای انتخاب همسر از دیدگاه اسلام
شرایطی كه باید همسر دارا باشد عبارتند از:
۱- داشتن ایمان، تقوا و حسن خلق
ایمان و تقوا ملاك اصلی انتخاب همسر است. در سایه ایمان و تقواست كه روابط عمیق عاطفی بین زوجین ایجاد می‏شود. نزد چنین همسرانی، زمینه تا حدود زیادی برای پرورش صحیح فرزندان فراهم است و زن و شوهر می‏توانند بر همه مشكلات زندگی، اعم از اقتصادی و روانی، فایق آیند و فرزندان خود را مطابق موازین و برنامه‏های دینی تربیت كنند. در این زمینه، رسول اكرم صلی الله علیه و آله می‏فرمایند: «زن را برای زیبایی‏اش به همسری مگیر; چون ممكن است جمال زن باعث پستی و سقوط اخلاقی‏اش بشود. هم‏چنین به انگیزه مالش، با او پیوند زناشویی برقرار مكن; زیرا مال می‏تواند موجب طغیان او گردد، بلكه به سرمایه دینی‏اش متوجه باش و با زن با ایمان ازدواج كن.» (۱)
مردی به امام حسن علیه السلام عرض كرد: دختری دارم، او را به ازدواج چگونه فردی درآورم؟ حضرت فرمودند: «او را به ازدواج مردی با تقوا درآور; كه اگر دوستش داشته باشد، او را گرامی می‏دارد و اگر هم دوستش نداشته باشد، به او ستم نمی‏كند.» (۲)
دو اصل دین و اخلاق نیك، ملاك‏های اصلی برای شایستگی زن و شوهر است و این اصل چه در دوران جنینی و شیر خوارگی، و چه در سایر مراحل زندگی كودك و تربیت او نقش بسزایی دارد. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله می‏فرمایند: «بهترین زنان شما زنی است كه وقتی همسرش به او می‏نگرد، شاد و مسرورش گرداند.» (۳) مردی در این زمینه با حضرت ابوالحسن علیه السلام مشورت نمود و عرض كرد: یكی از بستگانم از دخترم خواستگاری كرده، ولی او اخلاق بدی دارد. حضرت فرمود: «اگر بد خلق است، دخترت را به ازدواج او درنیاور.» (۴)
۲- خوب و شایسته بودن
جابربن عبدالله انصاری می‏گوید، در محضر رسول خدا صلی الله علیه و آله بودم. آن حضرت درباره همسر شایسته چنین فرمود: «بهترین همسران شما كسانی هستند كه دارای ده خصلت‏باشند:
۱- برای آمدن فرزندان متعدد آمادگی داشته باشند. (زایا باشند.)
۲- مهربان باشند.
۳- عفت و پاك‏دامنی خود را رعایت كنند.
۴- در میان بستگان خود عزیز و سربلند باشند.
۵- نزد شوهر فروتن باشند.
۶- خود را برای شوهر بیارایند و خود را به او بنمایانند.
۷- نسبت‏به نامحرمان خود نگه‏دار باشند و پوشش خود را حفظ كنند.
۸- از شوهر حرف شنوی و اطاعت داشته باشند.
۹- در مسائل جنسی، میل شوهر را جلب كنند.
۱۰- در عشق و علاقه به شوهر، افراط نكنند و حد اعتدال را حفظ نمایند.» (۵)
در جایی دیگر، رسول اكرم صلی الله علیه و آله می‏فرمایند: «من سعادهٔ المرء الزوجهٔ الصالحهٔ‏»; (۶) از سعادت مرد این است كه دارای همسری شایسته و خوب باشد.
۳- اصالت‏خانوادگی
اسلام تاكید دارد كه درباره سابقه خانوادگی همسر، تحقیق لازم صورت گیرد و به خصوص، مراتب ایمانی و اخلاقی او در نظر گرفته شود و نیز تا حد امكان، همسر از خانواده‏ای پاك و عفیف انتخاب گردد. این
اصالت‏خانوادگی در نحوه زندگی جدید و در نسل بعد تاثیر دارد. اگر نطفه،كه متاثر از خصایص وراثتی والدین است، ناسالم باشد، دیگر امیدی به اصلاح فرزند نیست. به همین دلیل امام صادق علیه السلام می‏فرمایند: «تزوجوا فی الحجر الصالح، فان العرق دساس‏»; (۷) با خانواده شایسته ازدواج كنید; زیرا ژن‏ها خصایص والدین و اجداد را به نسل بعدی سرایت می‏دهند.پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در این مورد به مردم آگاهی می‏دهند و می‏فرمایند: «ایها الناس ایاكم و خضراء الدمن‏»; (۸) ای مردم بپرهیزید از گیاهان سبز و خرمی كه در مزبله دان‏ها پرورش یافته است. وقتی توضیح خواستند، مقصودشان را زنان زیبا و خوب‏رویی دانستند كه در محیط فاسد و خانواده بد پرورش یافته‏اند.
۴- توجه به كفویت
ازدواج با افراد هم‏كفو و هم‏شان باعث توافق بیش‏تر در زندگی می‏شود; زیرا درصد بالایی از اختلافات بین زن و شوهرها در نتیجه نبودن طرفین در یك شان و طبقه است. كفویت در جنبه‏های ایمانی، فكری، اقتصادی و... مطرح است، اما تكیه اساسی اسلام در كفویت، بیش‏تر بر مساله ایمان و اعتقاد است. علت این‏كه پیامبر صلی الله علیه و آله، حضرت علی علیه السلام را برای همسری دختر خود انتخاب نمودند، همین مساله بوده است. بعضی روایات، كفویت، را شامل دو چیز دانسته‏اند: یكی عفت ناشی از ایمان و اعتقاد و دیگری تامین امكانات زندگی. (۹)
امام صادق علیه السلام می‏فرمایند: «الكفو ان یكون عفیفا و عنده یسار»; (۱۰) كفو (هم‏ردیف در ازدواج) كسی است كه عفیف باشد و مالی هم داشته باشد.
مصداق این فرموده پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله را كه «هر زن مسلمانی، كفو هر مرد مسلمان است‏»، در ماجرای ازدواج جویبر می‏یابیم; جویبر مردی از اهل یمامه، تازه مسلمان شده و به مدینه آمده بود. او مؤمن و مخلص، ولی سیاه پوست و مستمند بود و در مسجد زندگی می‏كرد. روزی پیامبر صلی الله علیه و آله به او فرمودند: چرا ازدواج نمی‏كنی؟ جواب داد: چه كسی به من بینوا زن می‏دهد؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: اسلام هر خوار و ذلیلی را عزیز كرده است. برو نزد زیادبن ولید - از اشراف انصار - و دختر او را خواستگاری كن. جویبر فرمایش پیامبر صلی الله علیه و آله را به زیاد گفت. زیاد پاسخ داد: ما دخترانمان را به هم ردیفان خود - از انصار - می‏دهیم. پیامبر صلی الله علیه و آله، كه ماجرا را متوجه شدند، فرمودند: «ای زیاد، جویبر مؤمن است، هر مؤمنی كفو زن مؤمنه و هر مرد مسلمانی كفو زن مسلمان است.» (۱۱) زیاد پس از این فرمایش پیامبر صلی الله علیه و آله، اطاعت كرد و دخترش را با تشریفاتی، به ازدواج جویبر درآورد.
۵- سلامت جسم و روان
عدم سلامت، مانع از ازدواج نیست، ولی در تداوم زندگی مشترك اثر منفی دارد. بر همین اساس، علمای اخلاق با استفاده از روایات اسلامی، گفته‏اند: با شش گروه از زنان ازدواج نكنید; یك گروه از این‏ها زنان انانه هستند; یعنی بسیار ناله می‏كنند، مریض احوالند و خود را به بیماری می‏زنند. (۱۲)
پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله به مغیرهٔ‏بن شعبه، كه دختری را برای همسری خود نامزد كرده بود، فرمود: «پیش از ازدواج، درباره مزایای جسمی دختر مورد نظرت تحقیق كن; زیرا این بررسی در ایجاد الفت و محبت و توافق‏های بیش‏تر بین تو و همسرت پس از ازدواج، تاثیر زیادی دارد.» (۱۳) به همین دلیل به مرد اجازه داده شده در انتخاب همسر، برای به دست آوردن اطلاعات بدنی، یك بار به زن نظر بیفكند.
سلامت فكر و اندیشه نیز بر سلامت رفتار و اعتدال در برخوردها، اثر بسزایی دارد; زیرا روابط انسانی زوجین، تابع شرایط نفسانی و روانی آن‏هاست و با عدم وجود سلامت روان، نمی‏توانند روابط مستحكم خانوادگی را بنیان گذارند.
امام صادق علیه السلام از رسول اكرم صلی الله علیه و آله نقل كرده‏اند كه آن حضرت فرمودند: «از ازدواج با احمق بپرهیزید كه هم‏نشینی با او مایه اندوه و بلاست.» (۱۴)
۶- دیگر معیارها
از معیارهای دیگری كه در لابه لای احادیث اسلامی به چشم می‏خورد و پس از موارد مزبور، باید مورد نظر قرار گیرد، عبارت است از: دوشیزگی همسر، نداشتن قرابت و فامیلی نزدیك، زیبایی و... .
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: «بهترین زنان شما، زنی است كه بچه‏آور، مهربان، پاك‏دامن، نزد فامیل محترم و در برابر شوهر متواضع باشد، خود را برای شوهر بیاراید، به دیگران بی‏اعتنا و در خلوت، در اختیار همسر خود بوده و مثل برخی از مردان مبتذل نباشد.» (۱۵)
ملاك‏های غیر ضروری در انتخاب همسر
عدم وجود اختلافات نژادی، سنی و منطقه‏ای از شرایط اساسی ازدواج نیستند و ازدواج دختر و پسر مسلمان با وجود این اختلافات، صحیح است. امام صادق علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله دختر عبدالمطلب را به ازدواج مقداد در آورد تا ازدواج به سهولت صورت گیرد (تعنیات خرافی و تشریفات جاهلی از میان برود) و مسلمانان از رسول خدا صلی الله علیه و آله پیروی كنند و بدانند كه «گرامی‏ترین آن‏ها نزد خدا، باتقواترین آن‏هاست.» (۱۶)
بنابراین، باید مسائل جزئی و ظاهری از قبیل ثروت، زیبایی، مقام و دل‏بری كم‏تر مورد توجه قرار گیرد و در مقابل، سعی شود ملاك‏های ضروری و اصلی هم‏چون ایمان، تقوا و اصالت‏خانوادگی بیش‏تر مورد اهمیت قرار گیرد. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نهی فرمودند كه زنی را برای مال یا جمالش بگیرند; زیرا مالش موجب طغیان و جمالش مایه تباهی اوست. ملاك اصلی برای زن، دین و ایمان اوست. (۱۷)
پی‏نوشت‏ها:
۱- ملامحسن فیض كاشانی، محجهٔ‏البیضاء، ج ۳، ص ۸۵
۲و۳- جمال‏الدین‏محمدالابشیهی،المستطرف،ج‏۲،ص‏۲۱۸
۴- حسن‏بن فضل‏طبرسی، مكارم الاخلاق، ص ۱۰۳
۵- محمدبن‏یعقوب كلینی، فروع كافی، ج ۵، ص ۳۲۴ / محمدبن حسن حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۱۴
۶- محمدبن یعقوب كلینی، اصول كافی، ج ۵، ص ۳۲۷
۷- حسن‏بن فضل طبرسی، پیشین
۸- محمدبن یعقوب كلینی، پیشین، ج ۵، ص ۳۳۲
۹- محمدبن حسن حر عاملی، ج ۱۴
۱۰- وافی، ج ۳، ص ۱۸
۱۱- محمدبن یعقوب كلینی، پیشین، ج ۵، ص ۳۴
۱۲- همو، فروع كافی، ج ۵، ص ۳۲۵
۱۳- محمدبن حسن حر عاملی، باب ۳۵
۱۴- جعفریات، ص ۹۲
۱۵- محمدبن علی‏بن علی‏بن بابویه، روضه المتقین، ج ۸
۱۶- محمدبن یعقوب كلینی، ج ۵، ص ۳۴۴
۱۷- نكاح المستدرك، باب ۱۳، خ ۱ و ۳


محمدرضا مطهری

منبع : بنياد انديشه اسلامي