ضرورت ارتقاء سطح آگاهی عمومی جامعه در خصوص ایدز

آلودگی بهHIV و بیماری ایدز یكی از اساسی ترین معضلات بهداشتی در جوامع مختلف دنیا در سال های اخیر می باشد كه با توجه به تبعات عدیده انسانی، اجتماعی ، بهداشتی ، اقتصادی و روحی ، روانی و … ناشی از این بیماری برنامه ریزی جهت مقابله با آن بایستی در سر لوحه كار همه مسئولین و مدیران قرار گیرد . و مسلما" طراحی روندهایی كه به كاهش بروز آلودگی با ویروس در جامعه كمك كند از اولویت های اساسی در حفظ سلامت عمومی ملل محسوب میشود . با توجه به ماهیت خاص بیماری ایدز (به عنوان یك مشكل رفتاری) یكی از اساسی ترین راهكارها ی مقابله با آن ارتقاء سطح آگاهی های عمومی در خصوص ماهیت بیماری و راه های انتقال و پیشگیری آن میباشد . بنابراین برای مقابله با آن نیز بایستی برنامه آموزشی ویژه ای در نظر گرفته شود .
پیشگیری رفتاریHIV/AIDS به عنوان یكی از دیدگاه های نوین كنترل ایدز مطرح می باشد ، در این طرح بر این واقعیت تاكید می شود كه پیشگیری رفتاری برای گروه های سنی مختلف برنامه های مخصوصی را بر اساس دیدگاه های مردم یك كشور طرح ریزی می نماید. این برنامه ها مقرون به صرفه بوده و می تواند به خوبی در كشورهایی كه منابع محدودی در اختیار دارند راه‌گشا باشد و به همین دلایل، تنها واكسن موثری است كه در حال حاضر برعلیه این بیماری خانمانسوز، وجود دارد و تجربه ای است كه در بسیاری از كشورهای در حال توسعه، به اثبات رسیده است. چرا كه این رفتارهای پرخطر هستند كه موجبات انتشار گست رده ایدز را فراهم می كنند و بدون شك با تعدیل و نهایتا با تغییر اینگونه رفتارها می توان سرعت انتشار و انتقال ویروس را شدیدا كاهش داد و قدم بسیار مهمی در راه كنترل آن برداشت. جالب توجه است كه هرچند پیشگیری رفتاری در رسانه های غربی و به تبع آن در بینش ما معلمین دانشگاه، طرز تفكری جدید و یا حداقل، شیوه ای نوین در امر مبارزه با ایدز به حساب می آید ولی واقعیت اینست كه یكی از پندارها و حتی در بسیاری از موارد، یكی از كردارهای موفق و سازنده ثابت شده و ریشه‌دار ایدئولوژی اسلامی را تشكیل می دهد و به عبارت دیگر یكی از شیوه های آموزشی قرآن و فرهنگ سازی اسلامی است كه حتی در زمان حیات پیامبر (ص) نیز با موفقیت كامل و گاهی طی مراحل چندگانه، به مورد اجرا گذاشته شده است. مثلا شیوه پیامبر اكرم برای تغییر رفتار شرابخواران و منع شرابخواری كه دامنگیر عده كثیری از شهروندان عربستان آن زمان گردیده بود این نبود كه ناگهان با این ناهنجاری به مبارزه برخیزد و در یك چشم به هم زدن ممنوعیت آن را اعلام كند بلكه ابتدا با تفهیم فلسفه نماز به عنوان مهمترین عامل جلوگیری از فحشا و مُنكَر و عامل مساعد كننده تامین امنیت اجتماعی (اِنَّ الصلاه تنهی عَنِ الفَحشاءِ وَالمُنكَر) ، این توفیق را نصیب پیروان خود كرد كه با خلوص نیت به گفتگو و راز و نٍیاز با معبود خود بپردازند و با ذكر رحمانیت او قلوب خود را آرام نمایند و تدریجا خود را نیازمند ادای این فریضه احساس كنند و زمانی كه این امر تحقق پیدا كرد به امر خداوند، مرحله اول تغییر رفتار در مورد شُرب خَمر را به مرحله اجرا گذاشته و فرمودند : در حالت مستی به نماز نایستید (لاتقربوالصلاه وَ اَنتُم سُكاری حَتی تَعلَموا ما تَقُولون) و بدینوسیله مسلمان اهل صلات آن روز كه روزی چند بار ملزم به خود داری از شُرب خمر و حفظ هوشیاری خود بود رفتار قبلی خود را به تدریج، تعدیل كرد و لذا پس از مدتی كه زمینه برای اجرای مرحله دوم این سیاست انسان ساز و فرهنگسازی اسلامی، مهیا شد پیامبر اكرم بار دیگر به امر خداوند، این رفتار ناهنجار را بطور كامل تقبیح فرموده، فرمان اجتناب مطلق از عمل شرابخواری را صادر كردند (اِنَّماالخَمرِ وَالمَیسِرِ وَالاَنصابِ وَالاَزلامِ رِجس مِن عَمَلِ الشیطانِ فَاجتَنِبوه لَعَلَّكُم تُفلِحون) و آن طور كه در تاریخ ثبت شده است با نزول این آیه و توجیه جامعه اسلامی آن زمان كلّیه افرادی كه خمره های شراب در خانه های خود نگهداری می كردند داوطلبانه و آشكارا در بیرون منازل به شكستن و معدوم كردن آن پرداخته در بعضی از كوچه ها جوئی از شراب به راه انداختند ! . بدیهی است كه كسی موفق به پیاده كردن چنین طرحی شد كه در كنار اینگونه آموزش ها سعی كرد عدالت اجتماعی را نیز عملا پیاده كند و با فقر و برده داری نیز به مبارزه برخیزد. به عبارت دیگر بر اساس این الگو، پیشگیری رفتاری، زمانی موفق و كارآمد می باشد كه به تمامی ابعاد یك رفتار ناهنجار، توجه شود. با توجه به مطالب فوق و با عنایت به اینكه گروه جوان جامعه وعمدتا" دانش آموزان دبیرستانی یكی از گروه های اصلی در معرض خطر برای بیماری های ایدز و اعتیاد میباشند، بدیهی است آموزش آنان بایستی در اولویت برنامه های آموزشی قرار گیرد . لذا در راستای اهداف فوق، طرح “ تشكیل هسته های دانش آموزی مبارزه با ایدز و اعتیاد”" در این راستا می تواند بسیار مؤثر و مفید واقع شود .
مروری بر تجربیات مشابه در سطح جهان
پیشگیری از عفونت ناشی از اچ ـ آی ـ وی با تغییر رفتار افراد در زمینه رفتارهای جنسی و تزریق داروها و اقدامات درمانی موثر، امكان پذیر است . بر همین اساس امروزه بیشتر كوشش می شود در انتخاب روش صحیح مسائل جنسی و تزریق داروها اِعمال نظر شود و عنوان میشود كه بایستی برنامه هایی بدین منظور اجرا شود (۱) با نگرشی به سال هائی كه عفونت ناشی از اچ آی وی اپیدمی شده احساس میشود كه همه كودكان و بزرگسالان كه به مدرسه میروند بایستی فرصتی جهت یادگیری چگونگی مراقبت از خود در مقابل این بیماری داشته باشند. در همین راستا در بعضی از كشورها كمیته های ارتقاء بهداشت با اهداف مدون در مدارس تشكیل شده (۲) و پژوهش های مداخله ای به منظور تاثیر آموزش در مدارس انجام گرفته است . از جمله در سال ۱۹۹۹ دركشور روسیه پژوهشی با عنوان “مطالعه مقایسه ای در سطح دانش دانش آموزان درباره عفونت « اچ ـ آی ـ وی و ایدز “ بعمل آمد . در این مطالعه مقایسه ای دانش محصلین، مورد سنجش و مقایسه قرار گرفت و فعالیت های پیشگیرانه با ارتقاء سطح آگاهی آنها بعمل آمد . سطح آگاهی آنها در قبل و بعد از آموزش بررسی شد كه اختلاف معنی داری را نشان می داد و نشانه موثر بودن روش بود (۳). بنابراین میتوان چنین نتیجه گرفت كه آموزش در مورد آگاه نمودن افراد، بخصوص دانش آموزان مفید واقع خ
واهد شد . طی سال ۱۹۹۸ آكادمی طب اطفال در آمریكا پژوهشی تحت عنوان “ آموزش در مدارس درباره ویروس نقص ایمنی و سندرم نقص ایمنی “ انجام شد در این پژوهش عنوان كرده اند كه طی پانزده سال گذشته كه اپیدمی ویروس نقص ایمنی رو به ازدیاد بوده ،آموزش بایستی بعنوان یكی از اجزاء مهم پیشگیری از عفونت ناشی از اچ ـ آی ـ وی در دانش آموزان مدرسه ای و بالغین گنجانده شود . همچنین با توجه به یافته های بررسی یاد شده، اظهار نموده اند كه كاركنان مدارس بایستی اطلاعات جدید روش های مبارزه با عفونت اچ ـ آی ـ وی راكسب نمایند . بنابراین لازم است این آموزش به صورت دوره مشخصی در مواد درسی دانش آموز ان گنجانده شود و پیشنهاد شده كه از متخصصین اطفال و پرستاران به عنوان منابع مهم اطلاع رسانی در امر آموزش در این زمینه استفاده شود و هر جامعه ای یك كمیته مشورتی بهداشت مدرسه در این زمینه تشكیل دهد (۴).بنابراین می بینیم كه آموزش در مدرسه در سایر كشورها نتایج سودمندی به همراه داشته است البته روش ها مختلف بوده ولی هیچ روشی منجر به شكست نشده است تا جائیكه برای بقیه كشورها هم برنامه آموزش در مدارس در رابطه با پیشگیری و كنترل عفونت ناشی از اچ ـ آی ـ وی به صورت یك دوره تحصیلی پیشنهاد شده است .
در سال ۱۹۹۴ نیز یك گروه داوطلب (NGO) ، افراد خارجی كه به شهر شینجوكو در كشور ژاپن مراجعه میكردند و در آن قصد اقامت داشتند به كلینیك ایدز معرفی میكردند . افراد مشاور، مسلط به چندین زبان خارجی بودند و در سال اول به صورت حضوری افراد خارجی در معرض خطر را تحت آموزش و مشاوره جهت ارجاع به كلینیك ایدز قرار میدادند . و در سال بعد این مشاوره بصورت تلفنی نیز صورت پذیرفت. طی سال اول ۶۰۰ نفر به كلینیك ایدز مراجعه نمودند كه از این تعداد ۱۷% (۱۰۳ نفر) را خارجیان تشكیل می دادند (كه اهل كشورهای انگلیس ، پرتغال ، اسپانیا ، تایوان ، كره و ایران بودند) در طی این سال یك مورد از این خارجیان مبتلا به عفونتHIV بودند و در سال بعد كه مشاوره تلفنی نیز صورت گرفت این میزان به ۷ مورد رسید (۷). یك گروه داوطلب از NGO نیز تحت عنوان (TASO = The AIDS Support Organization) در كشور اوگاندا شكل گرفت كه افراد در معرض خطر را تحت آموزش و مشاوره قرار میداد و خانواده افراد مبتلا را نیز جهت مشاوره دعوت میكرد. این گروهTASO نقطه نظرات ، سطح دانش و سبك زندگی این افراد در معرض خطر را تحت تاثیر قرار داده و چهار هدف عمده را پیگیری میكردند :
۱ ـ مشخص نمودن وضعیت HIV افراد در معرض خطر
۲ ـ پذیرش افراد مبتلا در بین خانواده آنها و افراد جامعه
۳ ـ درمان زودهنگام افراد مبتلا
۴ ـ ادغام خدمات پیشگیرانه و مراقبتی
بنابراین و با توجه به تجربیات مشابه در سطح جهان به منظور ارتقاء سطح آگاهی عمومی جامعه در خصوص ایدزواعتیاد به كمك نیروهای مردمی بایستی فعالیتهایی با اهداف آشنا نمودن اقشار مختلف مردم با حقوق بهداشتی آنها و جلب همكاری آنان با مسئولین اجرائی بهداشت و درمان كشور به منظور كنترل بلای خانمانسوز ایدز ، انجام بگیرد.
با توجه به این مطالب سایر اقشار جامعه از جمله گروه های پزشكی و بهداشت، پس از مطالعه كلّیه مباحث مربوطه بایستی قادر باشند :
۱ ـ عفونت و بیماری ناشی از ویروس ایدز (HIV/AIDS) را تشخیص داده اقدامات درمانی متناسب با تظاهرات بیماری را به مورد اجراء بگذارند.
۲ ـ راه های مبارزه با عوامل زمینه ساز ایدز و طرق پیشگیری از انتقال ویروس را به سایر گروه های جامعه هدف، تعلیم دهند.
۳ ـ موازین بهداشتی را در تماس های شغلی، مراعات نموده با رفتار بهداشتی خود باعث تغییر رفتار سازنده ای در سایر پرسنل بشوند.
ب : اساتید دوره های پیش‌دانشگاهی، دبیرستانی و راهنمائی و بویژه مدرسین زیست شناسی، علوم دینی و مسئولین امور تربیتی و مشاورین مدارس، پس از مطالعه مباحث مطرح شده و گذراندن دوره كوتاهی در مورد این مباحث ، بایستی قادر باشند :
۱ ـ راه های انتقال، انتشار و زمینه ساز ایدز در جامعه را برای دانش آموزان مدارس، تشریح نمایند.
۲ ـ ایدز را به عنوان یك بیماری مُسری قابل پیشگیری و نه یك بَلا و عذاب آسمانیِ غیرقابل اجتناب، معرفی كنند.
۳ ـ تاثیر بی سوادی، كم سوادی و ترك تحصیل، بر ابتلاء به ایدز و انتشار آن را مورد تاكید قرار دهند.
ج ـ مربیان بهداشت مدارس ، پس از مطالعه این مباحث و در صورت لزوم، بعد از حضور در یك جلسه مشورتی با اساتید برخی از رشته های علوم پزشكی. بایستی قادر باشند :
۱ ـ با دید تخصصی و گرایش های علمی خود، عوامل زمینه ساز ایدز را با دانش‌پژوهان خود به بحث و گفتگو بگذارند.
۲ ـ برقراری و اجرای موازین عدالت اجتماعی را به عنوان ابزار مبارزه با عوامل زمینه ساز ایدز، مطرح نمایند.
۳ ـ عواملی نظیر ازدواج به موقع، وفاداری به همسر و شغل شرافتمندانه و مولّد را به عنوان ابزارهای اصلی پاكدامنی و راه های اصلی مبارزه با ایدز، معرفی نموده به بحث بگذارند.
۴ ـ ایدز را به عنوان یك بیماری مُسری و نه جُرم و جُنحه، معرفی نموده بر اهمیت شناخت و رعایت حقوق مبتلایان به این بیماری نظیر هر بیماری مُسری و غیر مُسری دیگر تاكید كنند.
۵ ـ اثرات مخرب طَرد و انزوای اجتماعی مبتلایان به ایدز بر كلّ شئون جامعه و مخصوصا به خطر افتادن امنیت اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی مردم در صورت تنفر كاذب از مبتلایان و به انزوا كشاندن آنان را صراحتا مورد تاكید قرار دهند.
۶ ـ فرد مبتلا به ایدز را عضو به درد آمده ای از اعضاء جامعه انسانی، معرفی كنند و حسّ همدردی مخاطبین خود را چنان برانگیزند كه تا زمان حلّ این معضل، ـ به عنوان قشر متفكّر و دانشگاه رفته این مملكت ـ قرار و آرام را جایز ندانند
(چو عضوی بدرد آورد روزگار دگر عضوها را نماند قرار ـ سعدی ـ).
د ـ روحانیون معظم و طلاب علوم دینی به عنوان متولّیان و حافظین حدود و ثغور باورهای عقیدتیِ گروه های اجتماعی مختلف، انتظار می رود پس از مطالعه این مباحث و بهره گیری از نظریات مشورتی متخصصین دانشگاه های علوم پزشكی، قادر باشند :
۱ ـ عامل مولّد ایدز را به عنوان نوعی ویروس مُسری و ابتلاء به این بیماری را نوعی ناآگاهی بهداشتی، معرفی كنند و عواملی نظیر فقر، بی خانمانی، بیكاری و عدم تقیّد به اصول عقاید توحیدی را به عنوان عوامل زمینه ساز گسترش ایدز، مورد تاكید قرار دهند.
۲ ـ ازدواج به موقع در سایه دارا بودن شغل شرافتمندانه را مهمترین راه جلوگیری از گرایش به فحشاء و ابتلاء به ایدز معرفی نمایند.
۳ ـ مردم را علاوه بر حقوق اجتمــاعی، با حقوق اقتصادی نیز آشنـا كننـد تا زمینه برای تكاثر ثروت های بادآورده، نامساعد و جهت اجرای عدالت اجتماعی، اشتغال به كار مولّد و ازدواج به موقع و حفظ، ارتقاء و اعاده سلامتی، مساعد و مهیّا گردد (سلامت به اقلیم آسودگیست ـ حكیم نظامی ـ).
بدیهی است كه با توجه به اینكه در عصر ارتباطات به سر می بریم و رسالت هسته‌های دانش آموزی و انجمن های گروهی و مخصوصا صدا و سیمای استان و مطبوعات محلی، به عنوان مهمترین وسایل ابلاغ پیام بهداشتی و موثرترین سلاح های مبارزه با جهل، مطرح می باشند و لازم است با بهره گیری از جامعه تعلیم دیده هدف كه مختصرا به نقش آنان اشاره شد، پیام های بهداشتی مربوطه را در قالب فیلم، داستان، طنز، نقاشی میزگرد و . . سخنرانی به اقشار مختلف جامعه، ابلاغ نمایند.
خوشبختانه حرکت هایی در جهت برنامه جامع پیشگیری و مراقبت ایدز در کشور شروع شده است و در بخش رسانه ای آن صدا و سیمای جمهوری اسلامی بسیار پیشرو بوده است، پخش یک مجموعه داستانی در سال ۸۰ (خط قرمز / شبکه سوم سیما) و تكرار آن در تابستان امسال و یک مجموعه گزارشی آموزشی در سال ۸۱ ( ایدز / شبکه دوم سیما) علاوه بر مصاحبه ها، گزارشها و برنامه های مختلف دیگر چشمگیر است. اما با توجه به آنکه جامعه ما در مورد ایدز آگاهی کم و نگرش به شدت منفی دارد این تلاش ها کافی نیست. به علاوه برخی برنامه ها بخصوص در بخش فیلم و سریال متأسفانه برخلاف اصول آموزشی و فرهنگی مبارزه با ایدز پخش ?
?ده اند که عملکرد ها را مخدوش می کند. صدا و سیما پتانسیل های بسیاری دارد که هنوز مورد استفاده قرار نگرفته اند. تجربه مسلمانان در کشورهایی مانند اوگاندا می تواند سرمشق خوبی برای ما باشد که بتوانیم قبل از آنکه فاجعه ای رخ دهد از آن پیشگیری نماییم و گرنه خروج از بحران برای نظام بسیار دردناک و پر هزینه خواهد بود .

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان