کارت اعتباری

کارت پول بانکی ، جدیدترین سوغات غرب به ایران و مهمان ناخوانده ای از آن دیار است که با چاپ چندین کتاب و مقاله درباره آن با استقبال بسیار روبه رو شده است .انواع گوناگون کارتهای بانکی هر یک کاربردی ویژه دارند، تشخیص کاربرد انواع این کارت ها در کشور ما، همخوانی آنها با جامعه ایرانی و مشکلاتی که ممکن است در پی داشته باشند موضوعی بسیار با اهمیت است که متأسفانه تاکنون چندان بررسی نشده است . ذهنیت به وجود آمده در یکی دو دهه اخیر درباره سادگی و سوددهی فراوان سرمایه گذاریهای اعتباری و تصور امکان دسترسی بهتر و بیشتر به آن از طریق کارت های اعتباری عامل اصلی جذابیت این کارتهاست . به همین لحاظ اینک تعداد شرکت های ارائه دهنده کارت های اعتباری در ایران از تعداد آن در کشورهای ابداع کننده اش فراتر رفته به طوری که بانک مرکزی پذیرش و استقبال از آن را در جامعه فراگیر خوانده و احیاناً برای مقابله با زیانهای احتمالی جامعه به دلیل تعدد این گونه کارت ها یا احیاناً کاربرد غیراصولی آن اقداماتی را آغاز کرده است . دسته بندی این گونه کارت ها و اطلاق کارت بانک ویژه و به کاربردن کلمه "کارت خرید" به جای کارت پول بانکی یا کارت اعتباری از طرف بانک مرکزی احتمالاً شروع تدابیر قانونی و همچنین ارشادی از سوی این بانک است . کارتهای بانکی که کارتهای خرید یا پرداخت نیز نامیده شده اند، درکشورهای صنعتی ابتدا به عنوان جایگزین پول در خرید و حمل و نقل آن و به منظور حفظ امنیت دارندگان نقدینگی ابداع شد و کارت به دو صورت نقدی و اعتباری در دسترس مردم قرار گرفت . کارت نقدی عبارت از دریافت پول قبل از تحویل کالاست . دارنده کارت نقدی مقداری وجه نقد به حساب کارت خویش واریز کرده به تدریج آن را هزینه می کند. شرکت ارائه دهنده کارت بهای کالاهایی را که دارنده کارت در آینده ای نزدیک خریداری خواهد کرد قبل از تحویل کالا از او دریافت کرده است . اما کارت اعتباری به معنای پرداخت بهای کالا پس از دریافت کالا است بدون آنکه خریدار به دلیل تأخیر مقرر در پرداخت مبلغی اضافی به فروشنده کالا یا شرکت ارائه دهنده کارت پرداخت کند. شرکت ارائه دهنده کارت به دارنده کارت اعتباری اجازه داده که بهای کالای خریداری شده را تا یک ماه پس از دریافت صورتحساب به تأخیر اندازد. حال اگر دارنده کارت از پرداخت بهای کالا به قیمت نقدی در موعد مقرر خودداری کند جریمه ای به نام بهره مطابق نرخ بازار به او تعلق خواهد گرفت . اطلاق واژه اعتباری از یک طرف و پرداخت جریمه تأخیر از موعد مقرر از طرف دیگر موجب شده تا عده ای کارت اعتباری را روشی جدید و در عین حال پرسود برای پرداخت وام و فروش اقساطی کالا تصور کنند در حالی که نه تنها چنین نیست بلکه پرداخت وام و گرفتن بهره از وام گیرنده از طریق کارت حرکتی شتابان به سوی ورشکستگی است . سرمایه سنگین و هزینه های بسیار به کارگیری کارت چندین برابر بهره دریافتی از این طریقه است . کارت پول همانگونه که گفته شد در کشورهای صنعتی به منظور حفظ امنیت مالی و جانی دارندگان نقدینگی در شهر و در سفر به وجود آمد. سرمایه فراوان ، نرخ بسیار پایین بهره که به ندرت از ۶ درصد در سال تجاوز می کند و رقابت بالا در بازار و بین شرکتهایی که عرضه کالای خود رابه یک یا دو بازار منحصر نکرده بلکه آن را در سرتاسر کشور یا حتی در سطح قاره ها به فروش می رسانند، شرایط و زمینه های لازم برای پذیرش کارت به جای پول نقد را از طرف فروشندگان فراهم ساخت . آنها به زودی پذیرفتند تا برای دریافت بهای کالای خویش تا ۴۵ روز تأخیر را بپذیرند و علاوه بر آن به شرکت ارائه دهنده کارت کارمزد هم پرداخت کنند. فرض کنید بهره سرمایه بابت خرید کالا از فروشگاه با نرخ ۱۲ درصد در سال محاسبه شود که نرخ تنبیهی بهره در آن سامان است . در این صورت بهره ۴۵ روز تأخیر در پرداخت کالا توسط شرکت ارائه دهنده کارت ۵/۱ درصد بهای کالا برای فروشگاه خواهد شد. حال اگر فروشگاه ۵/۱ درصد دیگر نیز به عنوان کارمزد به شرکت ارائه دهنده کارت پرداخت کند چون از خرید هر مشتری بیش از ۳ درصد سود خواهد داشت به سادگی از کارت خرید استقبال خواهد کرد. اما شرکت ارائه دهنده کارت همه روزه صورت خرید مشتریان خود را از فروشگاهها دریافت کرده هر ماهه برای آنان صورت حسابی همراه با پاکت پستی تمبر شده دارای آدرس ارسال می دارد. دارنده کارت همیشه در حساب خویش دارای نقدینگی است و با وجود کارت نیازی به نگهداری پول نقد نداشته معمولاً درآمد خود را به بانک می سپارد. نقدینگی مشتری به صورت جاری و سپرده ، بهره قابل توجهی برای صاحب پول به وجود نمی آورد تا او را به تأخیر در پرداخت وادار سازد. بنابراین بدون استفاده از یک ماه فرصت با فاصله بسیار کوتاهی پس از دریافت صورتحساب آن را پرداخت می کند. لذا شرکت ارائه دهنده کارت بدین ترتیب با داشتن ۴۵ روز فرصت ، مطالبات خود را در نخستین روزهای ماه جمع آوری کرده ، می تواند برای مدتی بیش از یک ماه با آن سرمایه گذاری کند. تعداد زیاد دارندگان کارت نیز هزینه شرکت ارائه دهنده کارت را به حداقل ممکن رسانده امکان سودآوری بالایی را برای آن شرکت فراهم می سازد. پرداخت بهره در ازاء دریافت وام برای تهیه کالاهای مصرفی کم دوام و آنچه مایحتاج روزانه نامیده می شود در هیچ کجای دنیا مرسوم نبوده و نیست . کسی که به تنگی معیشت مبتلاست از طریق وام بلاعوض و یا حتی با ارتکاب جرم و در موارد اضطراری با دریافت قرض الحسنه کوتاه مدت کمبودهای معیشتی خود را جبران خواهد کرد ولی هرگز زیربار دریافت وام با بهره نخواهد رفت . ولی بسیاری از اشخاص برای خرید کالاهای مصرفی با دوام و گران قیمت به صورت خرید قسطی یا دریافت وام با بهره آماده اند تا کالایی را بالاتر از قیمت نقدی آن خریداری کرده و بهای آن را همراه با مبلغ اضافی در چند نوبت بپردازند. بدیهی است نرخ بهره برای پاسخ به نیازی خاص دریک زمان معین شخص را وادار به قبول وام بهره دار می کند یاازآن منصرف می سازد.در چنین شرایطی دارنده کارت در کشور صنعتی همزمان با خرید مایحتاج روزانه خویش کالای بادوام گران قیمت را نیز خریداری کرده پس از دریافت صورتحساب خود از شرکت ارائه دهنده کارت ، پرداخت بخشی از بهای کالای مذکور را به تأخیر می اندازد. شرکت ارائه دهنده کارت در صورت حساب بعدی بهره مدت تأخیر را به صورتحساب او می افزاید و در صورتحسابهای بعدی بهره پرداختی او به صورت مرکب درمی آید. بدین ترتیب با توجه به پایین بودن نرخ بهره ، دارنده کارت با رغبت کالاهای مصرفی بادوام موردنیاز خود مانند اتومبیل یا خانه را به صورت قسطی با بهره مرکب و از طریق کارت خریداری می کند و از آن راضی هم هست . فروش قسطی در کنار کارت خرید اعم از نقدی یا اعتباری هزینه چندانی برای شرکت ارائه دهنده کارت به وجود نمی آورد و بهره های دریافتی علاوه بر تکافوی هزینه برای شرکت ارائه دهنده کارت درآمد جدید نیز فراهم می سازد. اما در ایران پرداخت بهای صورتحساب نخستین مشکل کارت اعتباری است . در کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی با توجه به اینکه کارت مخصوص تأمین اجتماعی شرط اشتغال به کار برای همگان است لذا دسترسی به هر کس در مدتی کمتر از ۷۲ ساعت میسر است . امکانات بالای مخابراتی ، قدرت پلیس و سرعت بسیار در رسیدگی به پرونده های قضایی خطر پرداخت نشدن صورتحسابهای شرکت ارائه دهنده کارت را به صفر می رساند. در حالی که در ایران یافتن آدرس جدید افراد اغلب به سادگی میسر نیست بخصوص هنگامی که شخص خود قصد مخفی شدن را داشته باشد. دستگیری پس از شناسایی و مدت طولانی رسیدگی قضایی همراه با هزینه های زیاد آن پیگیری مطالبات قابل توجه را نیز با تردید روبه رو می سازد. لذا پذیرش ریسک ارائه کارت اعتباری به کارکنان دولت و حقوق بگیران محدود می شود. هرچند پیگیری در این مورد نیز چندان ساده نیست ، زیرا سازمان کارفرما و حقوق پرداز را با تنشهایی روبه رو ساخته از همکاری مؤثر آنها با شرکت ارائه دهنده کارت می کاهد. افزون بر این نرخ بهره در ایران بسیار بالا است . در نتیجه تعلق بهره مرکب برای مدت تأخیر بسیار زیاد می شود، از این رو فروشگاهها ترجیح می دهند بهای کالای خود را به صورت نقد دریافت کنند و یا حداکثر یک هفته تا ده روز برای پرداخت بهای کالاها مهلت تعیین می کنند. اما مشتری نیز دلیلی برای شتاب در پرداخت نمی بیند. چنان که بعضی سازمانهای خدماتی نظیر شرکت های آب ، برق ، تلفن و گاز شهری نیز نمی توانند صورتحساب های ارسالی خود را به موقع دریافت کنند. لذا به طریق اولی دارندگان کارت در بهترین شرایط ، آخرین روزهای صورتحساب را برای پرداخت بدهی خویش انتخاب می کنند. استفاده از کارت یک عادت و رسم فرهنگی است و تا زمانی که در جامعه و فرهنگ اجتماعی ما نهادینه نشده باشد مردم انگیزه ای برای به کاربردن آن به جای پول احساس نمی کنند. شعار "امروز بخرید و یک ماه بعد بپردازید" بخصوص در مورد کالاهای مصرفی کم دوام ، انگیزه ای چندان قوی در مصرف کننده ایجاد نمی کند. زیرا تفاوت محسوسی در رفاه و آسایش مالی او به وجود نخواهد آورد. هیچ نوع آماری تا به حال میزان استقبال مردم از این شعار را تا به حال معلوم نکرده است و با این همه با به کارگرفتن این شعار شرکت ارائه دهنده کارت می باید ۲ تا ۳ برابر هزینه های ماهیانه مشتریان خود را سرمایه گذاری کند تا بتواند پاسخگوی تعهدات خویش در برابر فروشگاههای طرف قرارداد خود باشد. این سرمایه سنگین به دلیل عدم دریافت کارمزد از مشتری بهره سنگینی را بر بودجه شرکت ارائه دهنده کارت تحمیل می کند بدون آنکه کمترین درآمدی برایش به وجود آورد. لذا شرکت ارائه دهنده کارت ناچار از دریافت کارمزد سنگین از مشتری بابت خریدهایش است و چون که مشتری نیز برای خرید کالاهای مصرفی روزانه خود کارمزد نمی پردازد. لذا خریدهای خود را به کالاهای مصرفی بادوام محدود ساخته و در این گونه خریدها هم به شرطی از کارت استفاده می کند که بهره پرداختی یا اضافه قیمت نسبت به خرید نقدی توسط شرکت ارائه دهنده کارت از فروشگاه کمتر باشد. در نتیجه کارت اعتباری به مؤسسه وام و اعتبار تغییر پیدا می کند تا آنکه هزینه های سنگین شرکت ارائه دهنده کارت بر دریافت کننده وام تحمیل نگردد و زیان شرکت ارائه دهنده کارت را نیز موجب نشود. کارت بانکی در ایران تا زمانی که شرایط آن مهیا نشده باشد تنها به صورت کارت خرید دارای کاربرد خواهد بود. کارت خرید نیز به دو صورت نقدی و اعتباری به کار گرفته می شود. لذا با این توضیحات از آنجا که کارت اعتباری در ایران کاربردی ندارد در حال حاضر بایستی از کارت نقدی استفاده کرد. انگیزه هایی مانند تخفیف فروش ، پرداخت جایزه و امثال آنها نیز باید به عنوان امتیازاتی چند به دارنده کارت داده شود تا وی به تدریج خرید با کارت نقدی را عادت و مزایای آن را لمس کند. هزینه سنگین کارت همراه با هزینه های تبلیغاتی ایجاب می کند تا کارت توسط بانک یا مؤسسه اعتباری صادر و عرضه گردد. لذا شخصیت های حقوقی غیربانکی باید ابتدا به تأسیس مؤسسه اعتباری اقدام کرده در کنار آن به صدور کارت خرید نقدی اقدام کنند.