تغذیه کودکان در دوران بیماریها

نقش تغذیه در عفونت‌های تنفسی
كودك مبتلا به عفونت تنفسی برای بهتر شدن، به خوردن مواد مغذی و مایعات فراوان نیازمند است. برای داشتن تغذیه خوب به خصوص در كودكان كوچك‌تر، باید از باز بودن مسیر تنفسی از راه بینی‌ اطمینان حاصل كرد. به این جهت باید بینی كودك قبل از شروع تغذیه تمیز شود.
اطفال شیر مادر خوار، باید تغذیه با شیر مادر را ادامه دهند. چنان چه طفل شیر خوار قادر به مكیدن سینه مادر نباشد، باید شیر توسط مادر دوشیده و به وسیله فنجان یا قاشق به كودك داده شود. كودكی كه پیش‌تر علاوه بر شیر مادر، مواد غذایی دیگری را نیز می‌خورده است، باید تشویق شود تا خوراك را با حجم كم و به دفعات مصرف كند. كودكان مبتلا به سرماخوردگی و عفونت تنفسی، اشتهای خود را از دست می‌دهند و به این ترتیب برای خوردن غذا باید نوازش شوند.
غذاهای مایع و گرم (مانند انواع سوپ‌ها ـ آش و فرنی) در این مواقع بهتر تحمل می‌شوند. در تهیه غذای این كودكان به علت وجود التهاب در گلو و راه هوایی، باید از مصرف مواد محرك خودداری شود.
جهت اطمینان از به دست آوردن مجدد تمام وزن بدن از دست داده شده در خلال بیماری كودك تا چندین روز پس از بهبود نیازمند مصرف مواد غذایی اضافی خواهد بود. در حین بیماری دادن مایعات فراوان به كودك بسیار مهم است. زیرا مایعات منجر به رقیق شدن ترشحات و دفع بهتر آن‌ها با سرفه می‌شود. سرفه كردن در كودكان،‌ شیوه‌ای طبیعی برای تمیز كردن گلو و راه هوایی است. پس نباید با استفاده از داروهای مهار كننده سرفه آن‌ها را مهار ساخت (مگر به تجویز پزشك). در موارد سرفه‌های آزار دهنده باید به كودك نوشیدنی فراوان داده شود. به عنوان نمونه چای همراه با عسل به طور معمول اثر نرم كنندگی دارد.
نقش تغذیه در اسهال و استفراغ
در مواردی كه كودك دچار استفراغ‌های مكرر می‌باشد، بهتر است حدود ۲ـ۱ ساعت به كودك چیزی خورانده نشود و پس از این مدت، نوشاندن مایعات به آرامی‌و با حجم كم شروع شود. در اكثر موارد،‌ با این كار استفراغ بهبود می‌یابد. در مواردی كه استفراغ‌ها مقاوم باشد، باید برای جلوگیری از دفع مایعات و بررسی اقدامات بعدی، به پزشك مراجعه شود. زمانیكه كودك دچار اسهال و استفراغ شده است، به علت دفع زیاد مایعات و الكترولیت‌ها، نیاز به جایگزین دارد. در ابتدا ممكن است كودك علامتی در تایید كاهش مایعات نداشته باشد ولی پیش رفت كمبود مایع به وسیله احساس تشنگی، كاهش تورگور پوستی Skin Turgor (با كشیدن پوست شكم كودك در بین دو انگشت شست و سبابه، و رها كردن آن، كه در حالت معمولی قبل از ۲ ثانیه پوست به حالت اولیه برمی‌گردد. ولی در حالتی كه كاهش مایعات بدن وجود داشته باشد، این بازگشت بعد از ۲ ثانیه صورت می‌گیرد) خشكی غشای مخاطی، فرورفتگی چشم‌ها، فقدان اشك، فرورفتگی ملاج شیرخواران، كاهش سطح هوشیاری مشخص می‌شود. زمانی كه كاهش مایعات بدن به ده درصد از وزن كودك برسد (كم آبی شدید) كودك دچار كاهش سطح هوشیاری و ناتوانی در نوشیدن مایعات می‌شود و اگر این از دست دادن مایعات ادامه یابد منجر به ایجاد شوك و مرگ می‌شود.
بهترین راه جبران مایعات از دست رفته، دادن مایعات از راه دهان است. برای بچه‌هایی كه از شیر مادر تغذیه می‌شوند، بهترین مایع شیر مادر است كه در طی اسهال و استفراغ و حتی چند روز پس از آن باید به دفعات بیش تر از حالت معمول به كودك داده شود. همراه شیر مادر، چای كم رنگ، دوغ و محلول ORS مصرف می‌شوند. غذای معمول مصرفی كودك و آب ساده باید ادامه یابد.
نكته حائز اهمیت این است كه چنان چه شیرخوار باید با شیری غیر از شیر مادر تغذیه شود، باید شیر خشك مورد استفاده نیز با همان غلظت معمول ادامه یابد و نباید آن را رقیق كرد.
مادر و خانواده كودك باید بدانند كه تغذیه كودك در جریان اسهال، با مقدار كم و دفعات زیاد (به طور معمول هر ۱ تا ۲ ساعت) مهم بوده و باید ادامه یابد. كودكان مبتلا به اسهال به طور معمول كم اشتها بوده و برای این كه بتوانند مواد غذایی را بخورند، نیازمند نوازش و مهربانی هستند و نباید با فشار آن‌ها را به تغذیه وادار كرد. توجه اصلی باید برای جبران مایعات ازدست‌رفته از طریق اسهال و استفراغ باشد. پس از بهبود كودك و ظاهر شدن اشتهای طبیعی، امكان تجویز مواد غذایی بیشتر و بازگرداندن وزن از دست رفته مهیا می‌شود.
دیده می‌شود بعضی از مادران در جریان اسهال حاد، شیر كودك را قطع كرده و یا در مواردی شیر را رقیق می‌كنند كه این كار به هیچ وجه صحیح نیست و باعث كاهش كالری دریافتی كودك می‌شود. در مورد اسهال‌های مقاوم كه بیش از ۲ هفته به طول می‌انجامند، گاهی ضرورت رقیق كردن شیر یا مصرف انواع خاص شیر خشك وجود دارد كه باید تحت نظر پزشك صورت پذیرد و پس از بهبود اسهال به وضعیت اولیه خود بازگردد. در بسیاری از موارد متاسفانه، دستورات غذایی دوره‌ای برای اسهال مزمن بعد از رفع مشكل ادامه یافته و منجر به سوء تغذیه در كودكان می‌شود.