کودتاچیانی که علیه کودتاگران می جنگند

كودتای نظامی علیه «معاویه ولد سیدی احمد الطایع» رئیس جمهور موریتانی كه توسط رئیس نیروهای امنیت ملی سرهنگ علی ولد محمد فال، شخصیت مورد اعتمادش و معروف به «دست راست» او، در سوم آگوست سال جاری صورت گرفت سومین كودتا علیه الطایع در سال گذشته بود. دو كودتای قبلی، در جولای و سپتامبر سال ،۲۰۰۴ با شكست روبه رو شده بودند.ولدالطایع در طول ۲۱ سال ریاست جمهوری خود با سه كودتای نظامی دیگر مواجه شد. خونین ترین آنها در ۷ ژوئن سال ۲۰۰۳ توسط ائتلاف گسترده جریان های اسلامی و ناسیونالیست عرب به رهبری سرهنگ صالح ولد حنونه، فرمانده سابق نیروهای زرهی، صورت گرفت و پس از سه روز درگیری شدید با نیروهای امنیتی به شكست انجامید.
• رواج كودتاها در موریتانی
نكته جالب توجه در صحنه سیاسی موریتانی، اقدام كودتاچیان جدید به كودتا علیه كودتاگران سابق است! معاویه ولدالطایع، رئیس جمهور سرنگون شده موریتانی، خود نیز یكی از رهبران كودتاچی به شمار می آمد. وی در دسامبر ۱۹۸۴ به واسطه كودتا به حكومت رسید. كودتای الطایع چهارمین كودتا از زمان سرنگونی مختارولد داده، بنیانگذار كشور مستقل موریتانی، محسوب می شود. ولد داده از زمان برچیده شدن استعمار فرانسه تا ۱۰ جولای ،۱۹۷۸ زمان بركناری وی، حكومت كرد. اولین كودتای نظامی در موریتانی كه به سرنگونی ولد داده منجر شد به بحران صحرای غربی بازمی گردد. موریتانی در كنار مغرب علیه جبهه پولیساریو، كه از سوی الجزایر حمایت می شد، موضعگیری كرد. حكومت الجزایر به ریاست جمهوری بومدین از كودتای خونین مصطفی ولدالسالك علیه ولد داده حمایت كرده و او را سرنگون ساخت. ولدالسالك تنها یك سال حكومت كرد؛ دست كشیدن از ادعاهای گذشته موریتانی نسبت به مناطق جنوبی صحرای غربی و گام برداشتن در راه بهبودی روابط سیاسی و اقتصادی این كشور با الجزایر از مهمترین اقدامات وی به شمار می آید. نظامیان موریتانی طرفدار مغرب، پس از گذشت یك سال از حكومت ولدالسالك به واسطه كودتایی به رهبری سرهنگ محمد ولد لولی در تابستان ۱۹۷۹ او را از حكومت بر كنار كردند. الجزایر بلافاصله «كودتای سفید» به رهبری سرهنگ محمد خونه ولد هیداله را طرح ریزی كرد، وی توانست بدون خونریزی ولد لولی را در ماه مه ۱۹۸۰ به استعفا وادارد و حكومت را در دست گیرد.دوران حكومت ولد هیداله از ثبات نسبتاً بیشتری برخوردار بود اما طولی نكشید كه وی نیز پس از ۴ سال حكومت در سال ۱۹۸۴ در اثر كودتا بركنار شد. این كودتا كه چهارمین كودتا در موریتانی به شمار می آید شك و تردیدهای زیادی را درباره دست داشتن فرانسه در آن برانگیخت. این كودتا قرار بود روز ۱۲ دسامبر ۱۹۸۴ هنگام سفر ولد هیداله به پایتخت «بروندی» به منظور شركت در نشست سران فرانسوی زبان، كه به صورت دوره ای با حضور فرانسه و مستعمره های آفریقایی سابق این كشور برگزار می شد، انجام گیرد؛ ولد هیداله از توطئه باخبر شد و تصمیم به لغو سفر گرفت اما میتران رئیس جمهور فرانسه شخصاً دخالت كرده و با اصرار شدید او را به شركت در نشست متقاعد كرد. نگرانی های ولد هیداله كاملاً بجا بود. به محض پرواز هواپیمای ریاست جمهوری از فرودگاه نواكشوط، سرهنگ معاویه ولد سیدی احمد الطایع، كه در آن زمان منصب ریاست دولت را به عهده داشت، كودتایی نظامی ترتیب داد و با حمایت آشكار فرانسه و الجزایر (در آن زمان فرانسه به ریاست جمهوری میتران و الجزایر به ریاست جمهوری الشاذلی بن جدید روابط سیاسی و اقتصادی خوبی داشتند.) حكومت را به دست گرفت.
• بهار دموكراسی و سال های اختناق
به رغم اینكه ولدالطایع به واسطه كودتا به حكومت رسیده بود به منظور تحقق تكثرگرایی سیاسی و برچیدن فرهنگ توطئه و كودتا در این كشور طرح اصلاحات دموكراتیك را به اجرا گذاشت. به ویژه پس از اولین كودتا به رهبری افسران شورشی از اقلیت سیاهپوست آفریقایی (كه پس از اعراب بزرگترین گروه نژادی به شمار می آیند) كه در اوایل سال ۱۹۸۷ علیه او صورت گرفت، اصرار وی بر اجرای برنامه اصلاحی اش شدت یافت.در راستای این اصلاحات در سال ۱۹۹۱ قانون اساسی جدیدی كه در آن كثرت گرایی حزبی و انتخابات پارلمانی آزاد به رسمیت شناخته شده است، تصویب شد. در همان سال انتخابات ریاست جمهوری با حضور احزاب مختلف برگزار شد و ولدالطایع به صورتی دموكرات برای دوره شش ساله به ریاست جمهوری موریتانی انتخاب شد. در نوامبر سال ۱۹۹۷ وی برای بار دوم به ریاست جمهوری انتخاب شد. در این دوران، كه دوران بی سابقه شكوفایی دموكراسی و ثبات سیاسی در موریتانی به شمار می آید، زندانیان سیاسی از جمله رهبران كودتاهای سابق از زندان ها آزاد شدند. در بهار سال ۱۹۹۹ پس از سازش ناگهانی ولدالطایع و اسرائیل و عادی سازی روابط دو كشور، اوضاع موریتانی به وضعیت سابق بازگشت. این امر رئیس جمهور كشور را درگیر كشمكش های سیاسی و نظامی با جریان های اسلامی و ناسیونالیست عرب كرد. این رویارویی در تابستان ۲۰۰۳ به اوج خود رسید به گونه ای كه كودتای ناكام ۷ ژوئن همان سال، خونین ترین مرحله این دوران به شمار می آید.
• نزاع ها در پی عادی سازی روابط با اسرائیل
در پی عادی سازی روابط با اسرائیل از سوی ولدالطایع رویارویی های علنی با نظام وی آغاز شد. این رویارویی ها كه تا بعد از كودتای ناكام جولای ۲۰۰۳ ادامه داشت، از سوی دو جریان ناسیونالیستی و اسلامی رهبری می شد، جریان ناسیونالیستی به رهبری حزب «الطلیعه» با گرایش های بعثی و جریان اسلامی به رهبری «مجمع نیروهای دموكرات». این احزاب در اوایل دهه ۹۰ تاسیس شدند و از ثمره های بهار دموكراسی كه نظام ولدالطایع پایه گذار آن بود، به شمار می آمدند. اما این احزاب همچون دیگر گروه های مخالف بلافاصله تحت تعقیب قرار گرفتند و از سوی حكومت فشار شدیدی بر آنها اعمال می شد. با بازگشت دوران اختناق و شدت گرفتن سركوب مخالفان از سوی دولت ولدالطایع، به ویژه پس از عادی سازی روابط با اسرائیل در سال ،۱۹۹۹ بهار دموكراسی پایان یافت و دوران جدید خفقان آغاز شد. با آغاز دوره جدید همه دستاوردهای دوره قبل رو به زوال نهاد. جریان ناسیونالیست شیوه توطئه های نظامی را در پیش گرفت. این جریان سعی داشت در ماه مه ۲۰۰۱ كودتایی را طرح ریزی كند. كودتا قبل از شروع آن لو رفت. این امر سبب انحلال حزب بعثی «الطلیعه» به اتهام همدستی با بیگانگان و اقدام علیه امنیت ملی شد. سفیر عراق در نواكشوط به اتهام دست داشتن در این كودتا از موریتانی اخراج شد و چهار سرهنگ كه در كودتا دست داشتند نیز از كار بركنار شدند. از جمله آنها فرمانده نیروهای زرهی سرهنگ صالح ولد حنونه بود. وی در ژوئن سال ۲۰۰۳ كودتای دیگری را علیه ولدالطایع رهبری كرد.از طرفی جنبش اسلامی كه نفوذ كمی در ارتش موریتانی داشت برای رد سازش با اسرائیل به مبارزه سیاسی روی آورد و از كودتاها دوری جست. این جنبش مجمعی با عنوان «وحدت ملی برای مبارزه با سازش و دفاع از قدس» تاسیس كرد و محمد جمیل منصور، وكیل مدافع، را به ریاست آن برگزید. در سومین دوره انتخابات ریاست جمهوری موریتانی، كه در نوامبر ۲۰۰۳ برگزار شد، همزمان با كاندیداتوری ولدالطایع، جنبش اسلامی فعالیت های خود را شدت بخشید و سعی كرد تا موضوع سازش با اسرائیل را مبنای فعالیت انتخاباتی خود سازد. سرهنگ محمد خونه ولد هیداله، رئیس جمهوری كه ولدالطایع او را به واسطه كودتا در سال ۱۹۸۴ سرنگون ساخت، یك باره وارد صحنه انتخاباتی شده و اعلام كرد كه به نمایندگی از جریان اسلامی قصد كاندیداتوری برای منصب ریاست جمهوری را دارد. وی از شرایط روزهای اول اشغال عراق توسط آمریكا بهره جست و به واسطه تبلیغات انتخاباتی موفق توانست از طریق محكوم ساختن سیاست های آمریكا و درخواست قطع روابط با اسرائیل، افكار عمومی را علیه نظام حاكم بشوراند. در مقابل نظام ولدالطایع در ماه مه ۲۰۰۳ اقدام به دستگیری شمار زیادی از اعضای جریان اسلامی كرد و به اتهام تهدید امنیت ملی ۳۲ تن از شخصیت های سرشناس اسلامی را بازداشت كرد. این امر سبب شد تا جریان اسلامی پا را فراتر از خط قرمز نهاده و با جریان ناسیونالیست عرب ائتلاف كند. این ائتلاف در ژوئن ۲۰۰۳ كودتایی را طرح ریزی كرد كه باز هم با شكست مواجه شد.
• نزاع «سرسپرده ها»
پس از گذشت یك ماه از آن كودتای خونین ژوئن ،۲۰۰۳ ولدالطایع با انتخاب «الصغیر ولد مبارك» به ریاست دولت همه سیاستمداران موریتانی را شگفت زده كرد. این حادثه بی سابقه برای اولین بار به یك سیاهپوست از دسته «حراطنه» كه سابق برده بودند و همچنان در برخی مناطق شرق موریتانی از بردگی رنج می برند، اجازه داد تا به دومین منصب مهم حكومتی برسد. ولدالطایع با این كار با سیاهپوستان كه سال ۱۹۸۷دست به اولین كودتا علیه او زدند، آشتی كرد. او توانست پایگاه مردمی وسیعی برای خود نزد سیاهپوستان شرق موریتانی ایجاد كند. وی با كسب آرای سیاهپوستان و حمایت اهالی غرب موریتانی، زادگاه ولدالطایع، توانست در نوامبر سال ۲۰۰۳ در انتخابات ریاست جمهوری به پیروزی برسد.رئیس جمهور ولدالطایع به همراه سازی افكار عمومی با خود در رویارویی با جریان های عربی و اسلامی اكتفا نكرد. او همكاری های امنیتی و نظامی با اسرائیل و آمریكا را افزایش داد و با این كار هیچ فرصتی برای بركناری اش باقی نگذاشت. به رغم بازداشت های گسترده فعالان جریان های ناسیونالیست و اسلامی در پی شكست كودتای ژوئن ،۲۰۰۳ این نیروها بار دیگر وارد عمل شدند و ابتدا در جولای و سپس در سپتامبر سال ۲۰۰۴ علیه ولدالطایع دست به كودتا زدند. این كودتاها نیز با شكست روبه رو شدند.ولدالطایع به واسطه پشتیبانی های امنیتی و نظامی توانست در برابر همه كودتاهای نظامی كه از خارج قصر ریاست جمهوری رهبری می شدند، مصون بماند. تنها خطری كه او را تهدید می كرد از سوی اطرافیان نزدیكش بود. جناح های نظام حاكم كه از دو جریان اصلی تشكیل می شدند، درگیر نزاع «سرسپردگی به بیگانگان» بودند. گروهی از آنها سیاست های اتخاذ شده توسط رئیس جمهور را تائید می كردند؛ سیاست هایی كه با هدف نزدیكی به آمریكا به واسطه ایجاد روابط با اسرائیل و مبارزه با تروریسم جهانی اسلامی در پی حوادث یازده سپتامبر ۲۰۰۱ اتخاذ شده اند. گروه دیگر همچنان به فرانسه كه موریتانی را مستعمره سابق خود می داند، وفادار ماندند. آنچه سبب شدت یافتن «نزاع سرسپرده ها» شد اقدام ولدالطایع در ایجاد روابط با آمریكا و سازش با اسرائیل در واكنش به تنشی بود كه در رابطه موریتانی با فرانسه پیش آمد. این تنش در پی بازداشت یكی از نزدیكان ولدالطایع در شهر لیون فرانسه به اتهام شكنجه زندانیان سیاسی موریتانی شدت گرفت. تلاش های فراوان فرانسه برای عادی سازی روابط با موریتانی در مدت پنج سال گذشته بی نتیجه ماند. به ویژه كه نظام ولدالطایع ایجاد رابطه با آمریكا و سازش با اسرائیل را وسیله مناسبی برای كسب كمك های اقتصادی و نظامی یافت. در مقابل «شبكه های آفریقایی» وابسته به سازمان های سیاسی سری فرانسه، هم پیمانان زیادی در قصر ریاست جمهوری موریتانی داشتند. این شبكه ها از میانه دهه نود «جنگی آرام» برای دفاع از قلمرو نفوذ این كشور در برابر گسترش نفوذ آمریكا در آفریقا را شروع كرده بودند. سرهنگ اعلی ولد محمد فال رئیس نیروهای امنیتی بارزترین شخصیت هم پیمان فرانسوی ها است كه توانست به واسطه كودتا ولدالطایع را سرنگون سازد و به ریاست مجلس نظامی دادگستری و دموكراسی رسیده و حكومت را در دست گیرد. سرسپردگی سرهنگ ولد فال به فرانسه از سال ها پیش برای همه كسانی كه از اوضاع موریتانی آگاهی دارند، آشكار بود. مهمترین سئوال هایی كه پس از اعلام خبر كودتا توسط ولد فال مطرح شد به دست داشتن فرانسه در این كودتا و دلیل اقدام هم پیمانان موریتانیایی این كشور به كودتا در این وهله از زمان، مربوط می شود.یك منبع دیپلماتیك الجزایری می گوید كه دست داشتن فرانسه در كودتای موریتانی از سوی همه هیات های سیاسی غربی پذیرفته شده است. وی دلیل اقدام هم پیمانان فرانسه به كودتا را حادثه ای دانست كه جولای گذشته رخ داد و رویارویی بین آمریكا و فرانسه بر سر قلمرو نفوذ در آفریقا را شدت بخشید. این منبع دیپلماتیك افزود: نشست سری رئیس جمهور موریتانی و ژنرال هاملین فرمانده نیروهای نظامی آمریكایی در اروپا در ۱۴ جولای گذشته سبب قطع روابط فرانسه با نظام ولدالطایع شد. در این نشست دو طرف موافقتنامه انتقال نیروهای ویژه «سیل» (وابسته به نیروهای آمریكایی) از پایگاه «روتا» در جنوب اسپانیا به پایگاه جدیدی در منطقه «لمغیطی» موریتانی را منعقد كردند. فرانسه این اقدام ولدالطایع را تهدیدی مستقیم برای قلمرو نفوذ سنتی خود در منطقه صحرای ساحلی و غرب جهان عرب به شمار آورد و از هم پیمانان خود در قصر ریاست جمهوری در نواكشوط خواست تا رئیس جمهور ولدالطایع را سرنگون سازند و راه را بر اجرای چنین موافقتنامه ای ببندند. در صورت صحت چنین اطلاعاتی روشن می شود فرانسه ای كه ولدالطایع را به كودتا علیه محمد خونه ولد هیداله در سال ۱۹۸۴ و سرنگونی وی تشویق كرد، خود از سرهنگ اعلی ولد محمد فال خواست تا او را از حكومت بركنار سازد.
منبع: المجله (شماره ۱۳۳۱)

منبع : روزنامه شرق