مهره سیاسی اقتصادی غزه

نوار غزه، باریكه ای است در طول سواحل مدیترانه میان اسرائیل و مصر كه ۴۰ كیلومتر طول و ۱۰ كیلومتر عرض دارد. در این منطقه ۴/۱ میلیون نفر فلسطینی زندگی می كنند و تا پیش از طرح عقب نشینی ۸ هزار شهرك نشینی اسرائیل هم در آن ساكن بودند. اكثر فلسطینیان غزه از آوارگان و نسل بعدی آنها هستند كه در جنگ ۱۹۴۸ اعراب و اسرائیل از سرزمین های اشغال شده به غزه گریختند. بعداز اشغال غزه توسط اسرائیلی ها در سال ۱۹۶۷ شهرك نشینان یهودی وارد این منطقه شده و ساكن شدند. در سال ۱۹۹۳ پیرو توافقنامه میان فلسطینی ها و اسرائیل، درباره تشكیل دولت خودگردان، دو سوم غزه تحت كنترل فلسطین درآمد. مذاكرات مستقیم برای تعیین وضعیت دائمی غزه و كرانه باختری در سپتامبر سال ۱۹۹۹ آغاز شد و نتیجه آن فعلاً طرح نقشه راه است. مرز زمینی غزه ۶۲ كیلومتر است كه ۱۱ كیلومتر آن با مصر و ۵۱ كیلومتر آن با سرزمین های تحت اشغال اسرائیل است. از منابع طبیعی آن گاز طبیعی است.
شهر غزه با ۴۰۰ هزار نفر جمعیت بزرگترین شهر منطقه غزه است. فقر و بیكاری گسترده، زندگی را در این شهر دشوار كرده است. این شهر مركز بازرگانی و اداری غزه و محل استقرار دفاتر پلیس، نیروهای امنیتی و اداره دولت خودگردان است، به همین دلیل هدف حملات هواپیماهای الف-۱۶ و هلی كوپترهای اسرائیلی قرار می گیرد. چندین تن از رهبران سرشناس مبارز فلسطینی در این شهر هدف حمله قرار گرفته و ترور شده اند. سواحل غزه هم اهمیت زیادی دارد. طول این سواحل زیبای مدیترانه ای ۴۰ كیلومتر است كه تاكنون بخش عمده آن به دلیل واقع شدن در منطقه شهرك های یهودی نشین برای فلسطینی ها قابل دسترسی نبوده است. در مواقع اعمال محدودیت های نظامی اسرائیل، منطقه ای ۲ كیلومتری از این سواحل، تنها راه ارتباطی شمال و جنوب غزه برای فلسطینی هاست.بیت حانون در چند كیلومتری حصاری است كه غزه را از سرزمین های اشغالی تحت كنترل اسرائیل جدا می كند. مبارزان فلسطینی از این منطقه برای حملات خود استفاده می كردند. ورود و تهاجم نظامیان اسرائیلی به این شهر اتفاقی معمول است. نظامیان اسرائیلی با تانك ها و بولدوزرهای خود مزارع و كشتزارهای این شهر را ویران كرده اند. حملات به شهرك های اسرائیلی از این ناحیه بهای همیشگی نظامیان اسرائیلی برای تهاجم بوده است.گذرگاه «عرض» معبر اصلی میان غزه و سرزمین های اشغالی است. از سال ۲۰۰۰ فلسطینی ها اجازه ندارند از طریق هواپیما یا قایق غزه را ترك كنند. بنابراین این گذرگاه به همراه گذرگاه رفح كه به مصر می رود، تنها راههای ورود و خروج برای فلسطینی ها به غزه هستند.
اسرائیلی ها هر چند وقت یك بار به بهانه حملات مبارزان فلسطینی، این گذرگاه را برای مدت طولانی مسدود می كنند و فقط به دیپلمات ها، خبرنگاران و موارد ضروری اجازه عبور می دهند.
پیش از شروع انتفاضه در سال ،۲۰۰۰ ده ها هزار فلسطینی روزانه از این گذرگاه عبور می كردند و برای كار به سرزمین های اشغالی می رفتند. اما این رفت و آمدها اكنون كاملاً محدود شده است.
مسیر ارتباطی نتساریم كه یك ایست بازرسی هم در آن واقع است راه های اصلی شمال- جنوب و شرق- غرب را غزه در كنترل خود دارد. از سال ۲۰۰۰ این مسیر برای مدت طولانی مسدود بود. نتساریم در نزدیكی یك شهرك یهودی نشین و چند اردوگاه آوارگان فلسطینی واقع شده و همواره از نقاط حساسیت زا بوده است. صحنه شهادت محمدالدوره نوجوان ۱۲ ساله فلسطینی كه در كنار پدرش به ضرب گلوله اسرائیلی ها كشته شد، در همین منطقه واقع است .
گذرگاه رفح از دیگر مناطق مهم غزه است كه در مرز مصر واقع شده و یك شهر و یك اردوگاه آوارگان را در خود جا داده است. تا سال ۱۹۶۷ این منطقه به شهر رفح در مصر متصل بود اما بعداز اشغال اسرائیل این دو تكه از هم جدا شدند. اردوگاه شلوغ رفح محل زندگی بسیاری از ۹۰۰ هزار آوراه فلسطینی غزه است كه از نیازهای اولیه شان هم محروم هستند . حماس و جهاد اسلامی طرفداران زیادی در میان ساكنان رفح دارند.در سا ل های اخیر بیش از ۱۷۰۰ خانه در رفح توسط بولدوزرهای اسرائیلی ویران شده و مردم آن مورد تهاجم قرار گرفتند.
از دیگر نقاط مهم غزه شهرك یهودی نشین گوش كاتیف است كه در جنوب غرب نوار غزه واقع شده. گوش كاتیف بزرگترین شهرك یهودی نشین در غزه بود كه نیمی از ۸ هزار شهرك نشین غزه در آن زندگی می كردند. در غزه ۲۱ شهرك یهودی نشین وجود دارد كه بیش از ۸ هزار نفر در آن سكونت داشتند.این ۲۱ شهرك نزدیك به ۱۵ درصداز سرزمین غزه را اشغال كرده اند. اطراف این شهرك ها مراكز ایست وبازرسی نظامی و استحكامات دفاعی سنگینی مستقر است. درچارچوب طرح عقب نشینی و تخلیه شهرك ها، هر خانواده شهرك نشین ۵۰ هزار شیكل (پول اسرائیل) معادل ۱۱ هزار دلار از دولت بابت خروج از غزه و ترك شهرك ها پیش غرامت گرفته است. علاوه بر این رقمی معادل ۲۰۰ تا ۴۰۰ هزار دلار و اجاره دوساله خانه در سرزمین های اشغالی به هر خانواده داده می شود. طبق این طرح، هر خانواده شهرك نشین بابت هر متر مربع ازجایی كه در غزه در آن ساكن بودند، هزار دلار دریافت می كنند.همه نگاهها به غزه دوخته شده. آنچه «یسرائیل قالیلی» وزیر كار گذشته اسرائیل در سال ۱۹۷۱ آن را تجربه ای بزرگ در «سوسیالیسم صهیونیستی» خوانده بود با تخلیه و خروج هشت هزار شهرك نشین اسرائیلی از نوار غزه رو به پایان است. شبكه های خبری به ویژه شبكه های عربی مشغول و سرگرم انعكاس جدال عمیق میان بنیادگرایان جناح راست اسرائیل و طرح عملگرایانه آریل شارون هستند. شبكه های دیگر هم می گویند، جدال واقعی بعدها بروز می كند وقتی معلوم شود دولت خودگردان واقعا می تواند كنترل مناطق آزاد شده در غزه را حفظ كند یا نه. واقعیت اما این است كه نتیجه هر چه باشد شارون پیروز شده است.وقتی شارون اوائل سال ۲۰۰۴ برنامه خروج از غزه را اعلام كرد، نه تنها جامعه اسرائیل بلكه جامعه جهانی حیرت زده شدند. «پدر شهرك نشینان» كه در چهار سال نخست انتفاضه آنقدر از مذاكرات صلح فاصله می گرفت، حالا به فكر یك حركت جسورانه یكجانبه افتاده بود. معادل كلمه خروج در زبان عبری Hitnatkut است كه معنای بریدن هم دارد. در حقیقت شارون با برچیدن شهرك ها می خواهد فلسطینی ها را از روند صلح ببرد. شیوه كار شارون بر مدیریت و كنترل درگیری با فلسطینی ها به جای حل این درگیری استوار است. از نظر داخلی هم شارون با بریدن پای ۳/۱ میلیون فلسطینی از بقیه خاك اسرائیل مشكل تركیب جمعیتی اسرائیل را حداقل كنترل كرده است و دل چپ ها را هم به دست آورده است. چپ ها اغلب دلیل فقر رو به رشد اسرائیل را شهرك های یهودی نشین می دانند. در عرصه بین المللی هم شارون به خاطر برداشتن «یك گام مهم به سوی صلح» مورد تحسین قرار گرفته و همانطور كه نماینده اسرائیل در سازمان ملل گفته است، «انتقادهای این سازمان از اسرائیل دیگر كم می شود.» دیگر غزه در حوزه مسئولیت اسرائیل نیست.درست است كه شارون در سخنرانی به مناسبت تخلیه شهرك ها در غزه در ۱۷ اوت به شرایط وحشتناك فلسطینی ها اشاره كرد و این از زبان مردی كه شخصا در سال های ۱۹۵۵ و ۱۹۵۶ نظارت مستقیم بر تخریب این منطقه داشته كمی عجیب است. اما باید به خاطر بیاوریم كه شارون با این سیاست یكجانبه ای كه در ذهن دارد از همان لحظه كه این طرح را مطرح كرد منحصر به فرد شناخته شد.شارون به عنوان وزیر دفاع مناخیم بگین در سال ۱۹۸۲ به طور سیستماتیك درباره اهداف تهاجم اسرائیل به لبنان به رئیس خود و اعضای كابینه دروغ گفت. كابینه بگین به طور مكرر خود را به طور ناخواسته در موضع تایید اقدامات انجام شده شارون دید. از جمله این اقدامات نفوذ به بیروت بود. درباره عقب نشینی اسرائیل از غزه دو سناریوی ساده درباره آینده كوتاه مدت غزه وجود دارد، یكی هرج و مرج و آشوب است و دیگری توسعه در فضایی قانونمند. اما حتی در صورت توسعه و قانونمندی هم شارون چیز زیادی از دست نمی دهد چون بسیاری از فلسطینی ها طرح عقب نشینی را اقدامی در جهت توسعه و تحكیم شهرك نشین ها در كرانه باختری می دانند. شهرك نشینان در حالی از غزه خارج می شوند كه محله های جدید یهودی نشین در بیت المقدس شرقی در حال ایجاد شدن است و بخش عمده كرانه باختری در انحصار دیوار امنیتی است. همانطور كه یكی از سردبیران مطبوعات غزه می گوید، فلسطینی ها نگران روند ماجرا هستند و شارون به ساخت دیوار اطراف بیت المقدس ادامه می دهد. سازمان آزادیبخش فلسطین (ساف) كه پایه و چهارچوب دولت خودگردان را تشكیل می دهد در گذار از یك جنبش انقلابی به سوی یك جامعه مدنی با دشواری زیادی روبرو است. ساف به فساد در دوران عرفات متهم می شود و به همین دلیل حماس و جهاد اسلامی از محبوبیت بالایی برخوردارند. جنبش فتح شعارهایی اطراف كرانه باختری نوشته كه مضمون آن نبرد ۴۰ ساله این جنبش است، اما احزاب اسلامی (جهاد و حماس) در انتخابات پارلمانی ژانویه آینده از موقعیت بسیار بهتری برخوردارند. در غزه این محبوبیت به طور ویژه ای رو به افزایش است چرا كه فقر و بیكاری در پنج سال گذشته در غزه بسیار شایع بوده است.اسرائیل در حالی از غزه خارج می شود كه آمریكا همه امید خود را به توسعه اقتصادی برای حل گرفتاری های سیاسی غزه گره زده است. جیمز وولفنشون رئیس سابق بانك جهانی مسئول این برنامه شده است. اسرائیل نیروهایش را از غزه خارج كرده است اما همچنان كنترل كلی منطقه را در اختیار دارد. اسرائیل همچنان كنترل آینده اقتصادی غزه را در دست دارد.سیاست یكجانبه شارون درباره غزه همچنان مبهم است. معلوم نیست دولت خودگردان در غزه چه میزان قدرت و اختیارات و خودمختاری دارد. اسرائیل تنها با فشار گروه چهار و بانك جهانی اعلام كرد كه در چه حوزه هایی می خواهد كنترل خود را كم كند. مهمترین نكته درباره وضعیت اقتصادی غزه دسترسی خارجی به كالا، سازماندهی دوباره مرزهای زمینی، بازگشایی فرودگاه غزه و آینده وضعیت اسرائیل و فلسطین است.
وضعیت اقتصادی غزه اكنون وخیم است. حتی پیش از انتفاضه اخیر و تهاجم اسرائیل و تخریب منطقه، دورنمای اقتصادی غزه روشن و مثبت نبود. خودمختاری محدودی كه در چارچوب پیمان اسلو به غزه داده شد اقتصاد این منطقه را تماما به اسرائیل وابسته كرد. غزه علاوه بر خریداری همه منابع لازم از اسرائیل، از شرایط مناسبی هم در این خرید برخوردار نبود. در حقیقت اسرائیل رابطه اقتصادی استعماری با مناطق فلسطینی برقرار كرده كه تاكنون ادامه یافته است.آسیب پذیری اقتصادی غزه در چهار سال و نیمی كه از انتفاضه اخیر می گذرد بیشتر شده و فقر و بیكاری افزایش یافته است .همزمان ارتش اسرائیل با كشتن صدها نفر و دستگیری هزاران تن دیگر، غزه را از نیروی انسانی لازم محروم كرده است. در شرایطی كه نیمی از جمعیت منطقه آواره هستند، ۲۵ هزار خانه یا كاملا و یا به طور نسبی در عملیات اسرائیل تخریب شد. محاصره های مكرر اسرائیل همچنین اقتصاد غزه را بیشتر تخریب كرد و میزان فقر را به بالای ۶۵ درصد و بیكاری را به بالای ۳۵ درصد رساند. بالاخره اینكه بانك جهانی اعلام كرده اگر چه آتش بس برای بهبود اقتصاد غزه مفید است اما شرایط ۱۶ درصد فلسطینی كه زیر خط فقر زندگی می كنند تغییری نخواهد كرد.فلسطین برای آنكه اقتصادش را بازسازی كند باید سرمایه گذاری مستقیم خارجی جذب نماید. اعلام این خبر كه اسرائیل قصد دارد تا سال ۲۰۰۸ به سیاست ورود كارگران فلسطینی برای كار به اسرائیل پایان دهد، شرایط را وخیم تر كرده است. اعتمادی به استراتژی های سرمایه گذاری بلندمدت وجود ندارد و طرح شارون برای احیای این اعتماد و امید به غزه كافی نیست. دولت خودگردان تخمین زده است كه از زمان آغاز انتفاضه سرمایه گذاری بخش خصوصی به بیش از دوسوم كاهش یافته است. اما هنوز گام های اساسی وجود دارد كه اسرائیل می تواند برای جلب سرمایه گذاری خصوصی بردارد. سیاست های مرزی اسرائیل در این میان اهمیت زیادی دارد و نه تنها اعتماد سرمایه گذاران را جذب می كند بلكه برای سرزمین های فلسطینی هم اهمیت دارد. اخیرا اسرائیل با احیای دوباره گذرگاههای ارض و كارنی به اسرائیل موافقت كرده و وعده داده است كه بازرسی های امنیتی پیشرفته جدیدی در این گذرگاهها مستقر شود تا بر عبور كالا نظارت كند. این گام نخست است اما برای جلب كامل اعتماد سرمایه گذاران كافی نیست. بانك جهانی از اسرائیل خواسته است تا شمار این تجهیزات را دو برابر كند كه اگر یك اتفاق امنیتی كار یكی از آنها را مختل كرد كالا به سرعت از مبادی دیگر عبور كند. اسرائیل تاكنون با این درخواست موافقت نكرده است.
از سوی دیگر سیستم حمل و نقلی كه اسرائیل فلسطینی ها را مجبور به اجرای آن كرده فقط باعث اتلاف زمان و هزینه است. با خروج از غزه دیگر نیازی به انتقال كالا بین وسایل نقلیه در ایست های بازرسی نیست اما این سیستم هنوز در مرزها باقی می ماند و وسایل نقلیه غزه نمی توانند وارد اسرائیل یا كرانه باختری شوند.بدون گشایش بیشتر در مرز های غزه سرمایه گذاران تمایلی به انجام كار تجاری در این منطقه ندارند. یك كارگر فلسطینی كه سه ساعت در یك ایست بازرسی معطل می شود نمی تواند با یك كارگر تایلندی در حوزه ای مشابه رقابت كند. علاوه بر كاهش كنترل در مرز های غزه، اسرائیل باید به بازگشایی فرودگاه غزه هم اقدام كند. بازگشایی فرودگاه كه در درگیری های اخیر به شدت آسیب دیده فعلا در دستور كار نیست و اسرائیل گفته است فقط به هلی كوپترها اجازه می دهد در آینده نزدیك از این فرودگاه استفاده كنند. نكته آخر كه اهمیت زیادی دارد و شبه توافق نامه گمركی میان اسرائیل و فلسطین در غزه است كه اسرائیل اعلام كرده قصد لغو آن را دارد. دولت خودگردان با این كار به شدت مخالفت كرده و گفته است كه این كار نه تنها به دورنماهای اقتصادی در آینده نزدیك لطمه می زند بلكه غزه را از كرانه باختری و بیت المقدس شرقی دورتر می كند.ساز و كار فعلی كالاهای فلسطینی در بازار اسرائیل از امتیاز خاصی برخوردار است و درآمد مالیاتی برای دولت خودگردان به همراه دارد. بانك جهانی هشدار داد كه توافقنامه گمركی فعلی نباید دیگر برقرار باشد اما لغو این توافق در شرایط كنونی كه احیای اقتصاد كشاورزی و صنعتی غزه حیاتی است، برای بازرگانی غزه و كرانه باختری هزینه های سرسام آوری خواهد داشت.یك استاد علوم اقتصادی در دانشگاه تل آویو می گوید: لغو این توافق فلسطین را به كشوری دو شاخه تبدیل می كند. ایجاد دو موجودیت با دو سازوكار اقتصادی جداگانه وحدت فلسطین و ملی گرایی آن را تهدید می كند و غزه را به حیطه اقتصادی مصر سوق می دهد. در این میان كرانه باختری هم به سوی اردن متمایل می شود. اكنون ایجاد یك راه ارتباط مستقیم میان غزه و كرانه باختری ضروری است. گزینه های بالقوه ای كه به نگرانی ها و ملاحظات امنیتی اسرائیل مربوط می شود، ایجاد یك بزرگراه یا راه آهن مستقیم است كه این منطقه را به هم وصل كند. چنین كاری از نظر اقتصادی دو منطقه را به هم مرتبط می كند و بازارهای داخلی را تقویت می نماید. بالاخره اینكه این راه ارتباطی برای ایجاد یك هویت واحد فلسطینی مهم و ضروری است. در اجلاس شرم الشیخ بین رهبران اسرائیل و فلسطین شارون اعلام كرد : «ما با هم می توانیم زندگی آزاد، باثبات، موفق و صلح آمیز مان را تضمین كنیم.» سخنان او در لفظ درست است اما متأسفانه اقدامات و گام های كنونی اسرائیل به سوی صلح دستورالعمل های یكجانبه ای است كه كوچكترین نشانه های همكاری با فلسطینی ها در آن دیده نمی شود.طرح «استقرار مجدد» شارون اقدامی است برای تحكیم كنترل اسرائیل بر كرانه باختری، حفظ اشغال غزه و جلوگیری از ایجاد یك كشور متحد و آزاد فلسطینی. شارون فعلا این دور از بازی را برده است.

سایت PINR
ترجمه و تنظیم: نیلوفر قدیری

منبع : روزنامه همشهری