نگاهی به سرمایه گذاری در صنعت نفت جهان

مسئله تولید و عرضه نفت و چگونگی افزایش ظرفیت و سرمایه گذاری در بخش های بالادستی و پایین دستی همواره یكی از دغدغه ها و دل مشغولی های عمده مدیران و سیاست گذاران صنعت جهانی نفت بوده است. در دهه ۱۹۶۰، مسئله مهم چگونگی پاسخ گویی بازار نفت و تولیدكنندگان به رشد سالیانه ۷ درصدی تقاضا در جهان بود. در دهه۱۹۷۰، تكانه های اول و دوم نفتی به تلاش بی وقفه شركت های نفتی و دولت ها برای ارتقای سطح سرمایه گذاری در صنعت نفت و افزایش تولید در مناطق مختلف جهان انجامید و سرمایه گذاری در پرهزینه ترین میدان های نفتی دنیا هم در دستوركار قرار گرفت. در دهه ۱۹۸۰ سقوط قیمت نفت و غیراقتصادی بودن فعالیت در مناطقی كه دردهه قبل از آن با پیش بینی روند رو به رشد قیمت نفت انجام گرفته بود، به جدی ترین مسئله صنعت بین المللی نفت تبدیل شد.در دهه ۱۹۹۰ هم دل مشغولی صنعت نفت درمسیر وضعیت دهه ۱۹۸۰ همچنان ادامه یافت. شركت ها و دولت ها از انجام سرمایه گذاری های عمده طفره می رفتند و بیشتر وقت خود را در بازی با میزان ذخایر نفتی جمهوری های تازه استقلال یافته شوروی پیشین و اقیانوس نفت تازه ای كه حالا قرار بود به دست آید، سپری می كردند. در این میان قوت یافتن هواداران محیط زیست در اروپا و آمریكا و رویای دنیایی عاری از سوخت های فسیلی و هسته ای، به كم توجهی زمامداران نفتی جهان به اهمیت و ضرورت سرمایه گذاری و توسعه صنعت نفت دامن زد. دردهه های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ پالایشگاه های كشورهای صنعتی با ظرفیت كمتر از ۶۰ درصد كار می كردند و دولت ها پیوسته با وضع مقررات و قوانین تازه، استاندارد پالایش انواع فرآورده های نفتی را بالاتر می بردند. در همین حال فروپاشی شوروی پیشین و بازشدن بازار كشورهای اروپای شرقی، تمایل به انجام سرمایه گذاری ها را به سوی مناطق یادشده كشانید و موضوع سرمایه گذاری در صنعت نفت تاحدی حاشیه ای شد.به نظر می رسـد كـه در دهـه ۲۰۰۰ هـم مسئلـه چگونگـی تامین منابع مالی برای سرمایه گذاری همچنان وجود دارد. البته اگر درسه دههٔ گذشته مشكلات توسعه صنعت نفت به طور عمده در بخش بالادستی (اكتشاف و استخراج) محدود می شد، در دهه كنونی و به احتمال قوی حتی پس از ۲۰۱۰ مشكل تنها در فعالیت های بالادستی نخواهد بود، بلكه مسائل پایین دستی و لجستیك شامل پالایش و ظرفیت انتقال و جابجایی و توزیع به موضوع جدی فراروی صنعت نفت تبدیل شده اند.
اهمیت سرمایه گذاری در صنعت نفت
طبق اصول اولیه اقتصاد، منابع مالی برای سرمایه گذاری در هر فعالیت اقتصادی كه بازده كمی دارد، نایاب است؛ از این رو در دهه های ۹۰-۱۹۸۰ و در سطوح پایین قیمت جهانی نفت كه به ندرت از مرز۲۰ دلار در بشكه می گذشت، یافتن منابع مالی دشوار بود. تحقق هدف های سرمایه گذاری و نرخ بازگشت سود سرمایه در هر دو بخش بالادستی و پایین دستی نسبت به سایر فعالیت های اقتصادی پایین تر بود. دردورهٔ یادشده نرخ بازگشت سود سرمایه در بخش هایی مانند الكترونیك، خدمات ماهواره ای و اطلاع رسانی درفاصله نسبتاً زیادی با صنعت نفت قرار گرفته بود. البته آن بخش از سرمایه گذاری كه دردوران پر رونق دهه ۱۹۷۰ و اوایل دهه ۱۹۸۰ صورت گرفته بود، به بازده رسیده و بخش عمده ای از سرمایه اصلی مستهلك شده بود، اما سرمایه گذاران جدید در دهه های ۹۰-۱۹۸۰ حق انتخاب داشتند و میان فعالیت های متفاوت اقتصادی در نقاط مختلف جهان، به طور بهینه تصمیم گرفتند.در بخش پایین دستی شرایط به مراتب دشوارتر هم بود. مقررات جدید زیست محیطی و اعمال مقررات و چارچوب هایی كه دولت ها در ممالك صنعتی برای تولید و مصرف فرآورده های نفتی وضع می كنند، هزینه های پالایش نفت خام را پیوسته افزایش می دهد. تعدادی از پالایشگاه ها همچنان ترجیح می دهند كه به جای بازسازی و نوسازی ساختار پالایشی خود به منظورانطباق با قوانین زیست محیطی، فعالیت بخش های مربوط در پالایشگاه را متوقف سازند.مالیات بر تولید و مصرف فرآورده ها در تمام كشورهای صنعتی، درآمد مهمی را نصیب دولت ها می كند، اما به كاهش قدر مطلق مصرف انرژی نسبت به سطوح قبلی منجرنمی شود و درنتیجه تنها از سود پالایشگر كاسته می شود. در همین حال، اعمال انواع مالیات ها بر مصـرف فرآورده هـای نفتـی از انتقـال كاهش بهای جهانی نفت در دورهٔ ۱۹۹۰-۱۹۸۰ به مصرف كنندهٔ نهایی جلوگیری می كرد كه در نتیجه بازار در ظاهر خود را با تقاضای مؤثر جدیدی مواجه نمی دهد.بیشتر تحلیل گران نفتی غربی، در مطالعات و گزارش های خود در دو دهه اخیر، تصویری را از صنعت نفت ترسیم می كردند كه نمایشگر تولید و عرضه نامحدود نفت بود. در سمینار مؤسسه معتبر انرژی آكسفورد درسال۱۹۸۹، در جمع بندی نهایی همایش گفته شد كه میلیاردها بشكه نفت خام برای همیشه در زیرزمین مدفون مانده و بهره برداری و استفاده نخواهدشد، همچنان كه صدها میلیون تن زغال سنگ دهها سال است كه بهره برداری نشده است. البته این مطلب از زاویه ای درست به نظر می رسد. به این معنا كه دنیا قرار نیست كه تا آخرین قطره نفت را استفاده كند و آنگاه به فكر تولید و عرضه انرژی جانشین باشد. در هرصورت تفكر حاكم بر صنعت جهانی نفت در۲۵-۲۰ سال گذشته، به طورعمده حكایت از مقوله امنیت تقاضا داشت تا امنیت عرضه. به عبارتی امنیت عرضه، امری حاصل شده و قطعی بود كه تنها درصورت وقوع عوامل سیاسی و نظامی می توانست آسیب پذیر شود.در همین ارتباط بیان این نكته درست است كه در دهه های گذشته، تمام تحولات بازار جهانی و افزایش های به وقوع پیوسته در بهای نفت برخاسته از عزم سیاسی تولیدكنندگان برای تجدید تولید و عرضه بین المللی نفت بوده است. درسال های۳-۱۹۷۲ و۸۰-۱۹۷۹ عوامل سیاسی، زمینه های كاهش تولید و افزایش قیمت نفت را فراهم آورد. در حقیقت، درتاریخ صنعت نفت جهان این نخستین بار است كه عوامل فنی بازار و بر هم خوردن تعادل میان عرضه و تقاضا، سبب افزایش قیمت نفت شده است. بدیهی است كه عوامل سیاسی، نظامی و امنیتی هم هر یك به نوعی آن را تشدید كرده اند. دنیای غرب چند دهه را با رویای حاكمیت بی چـون و چرا بـر اقیانوس نفت سپـری كـرده است و اكنون خود را با واقعیتی پیچیده روبه رو بینند.
چشم انداز سرمایه گذاری در صنعت نفت
میزان سرمایه گذاری های در صنعت نفت جهان از متوسط ۱۰۰ میلیارد دلار در دهه ۱۹۶۰، به متوسط ۱۵۰ میلیارد دلار در دهه ۱۹۸۰ افزایش یافت، اما از نظر سهم آن در كل سرمایه گذاری جهانی از ۵/۴ درصد در دوره ۷۰-۱۹۶۰ به كمتر از ۵/۳ درصد در دهه ۱۹۸۰ كاهش یافت. در دهه ۱۹۹۰ متوسط سرمایه گذاری درصنعت نفت جهانی به۲۳۰ میلیارد دلار رسید، ولی سهم آن دركل سرمایه گذاری جهان به كمتر از۲ درصدكاهش یافت. بخشـی از كاهـش نسبـی نرخ سرمایه گذاری جهانی در صنعت نفت ناشی از نسبت بالای سرمایه گذاری در دهه های ۷۰-۱۹۶۰ است، اما این سرمایه گذاری ها در طول دهه ۱۹۹۰ به تدریج كهنه و مستهلك شده و قابلیت فنی خود را تاحد زیادی از دست داده است.جهان تا سال ۲۰۲۵ نیازمند روزانه ۱۰۰ میلیون بشكه نفت است. اوپك در حداكثر ظرفیت كنونی خود روزانه كمی بیش از ۳۰ میلیون بشكه در روز تولید می كند. تولیدكنندگان خارج از اوپك هم امید چندانی به جلوگیری از روند رو به كاهش ظرفیت تولید نفت خود ندارند. در این حال اوپك خاورمیانه كه بیش از۷۰ درصد از تولید جمعی سازمان را در اختیار دارد، مورد بی مهری آمریكا و غرب قرار دارد. به اعتقادكمپل، دستیابی به سطح تولید و عرضه ۱۰۰ میلیون بشكه نفت درسال ۲۰۲۵، ایجاب می كند كه میزان سرمایه گذاری در صنعت جهانی نفت دردو دهه آتی به ترتیب ۵/۲ برابر و ۷/۲ برابر دهه ۱۹۹۰ باشد. این در حالی است كه شركت های نفتی حتی از سرمایه گذاری در عراق كه دولت آن درظاهر مورد اطمینان آمریكاست نیز، پرهیز دارند. به گزارش مؤسسه ماریل لینچ، عراق تا پایان دهه جاری، مكان مناسبی برای سرمایه گذاری های عمده نفتی ارزیابی نمی شود.
نویسنده: دكتر فریدون بركشلی،كارشناس مسائل نفتی

منبع : شبکه اطلاع رسانی شانا