جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

شب های بیداری


شب های بیداری
مطلبی كه از پی می آید نگاهی دارد به این ماه پربركت و بزرگداشت آن از دیدگاه آیات و روایات. با هم می خوانیم: آن شب را قدر گویند از این رو كه انسانها با زنده داشتن آن به قدر و منزلت می رسند. گروهی گفته اند: شب قدر است چون كتابی گرانبها بر پیامبری بلندمرتبه و گرامی، برای امتی بلندپایه نازل شده استرمضان اسمی از اسماء الهی است مانند سایر اسماء خداوند. پس نباید به تنهایی ذكر شود و باید گفت ماه رمضان آمد، هشام بن سالم نقل می كند كه با هشت نفر از رجال در محضر حضرت ابی جعفر امام باقر(ع) بودیم. سخن از ماه رمضان گفته شد، امام فرمودند: نگویید این است رمضان و نگویید رمضان رفت و آمد، زیرا رمضان نامی از اسماءالله است كه نمی رود و نمی آید كه شیء زائل و نابودشدنی می رود و می آید، بلكه بگویید ماه رمضان. پس ماه را اضافه كنید در تلفظ به اسم، كه اسم اسم الله است و ماه رمضان ماهی است كه قرآن در آن نازل شده است و خداوند آن را مثل و عید قرار داده است. همچنان كه پروردگار بزرگ عیسی بن مریم را برای بنی اسرائیل مثل قرار داده است و از حضرت علی بن ابی طالب(ع) روایت شده كه فرمودند: «لاتقولوا رمضان و لكن قولوا شهر رمضان فانكم لاتدرون ما رمضان» نگویید رمضان بلكه بگویید: ماه رمضان. شما به راستی نمی دانید كه رمضان چیست (و چه فضائلی در او نهفته است).
با چنین احوالی نخستین گام در این مسیر شناسایی ماه مبارك رمضان است. شناختی برگرفته از آنچه كه كتاب خدا و پیشوایان راستین الهی به انسان ارائه كرده اند.بدین ترتیب انسان مؤمن پس از انجام هر كاری، در پی شناخت آن است آن گونه كه امام زین العابدین(ع) این آگاهی را از پروردگارش طلب می كند:
«اللهم صل علی محمد و آل محمد و الهمنا معرفه فضله و اجلال حرمته...» خدایا بر محمد و آل او درود فرست و شناخت فضیلت ماه رمضان و بزرگداشت حرمتش را به ما الهام فرما.برای شناخت یك پدیده می توان از طریق اوصاف و ویژگی آن به شناخت آن نایل آمد و برای شناخت رمضان چه راهی بهتر از كلام خداوند و پیشوایان دین.از جمله اوصاف و اسامی ماه رمضان كه در آیات و روایات ذكر شده است؛ یكی از اوصاف ماه رمضان كه در برخی ادعیه به آن اشاره شده است، صفت «مبارك» است. رسول خدا(ص) فرمود: «ماه رمضان به سوی شما آمد، ماه مبارك، ماهی كه خداوند روزه اش را بر شما واجب كرده است...»امام علی(ع) فرمودند: روزی رسول خدا(ص) چنین فرمودند: مردم؛ ماه خدا همراه با بركت و رحمت و مغفرت به شما روی آورده است...
علمای لغت واژه «بركت» را به فزونی و رشد همراه با ثبات و دوام معنی كرده اند. در كتاب لسان العرب به نقل از ابن عباس آمده است: «معنی بركت فراوانی در هر چیز خیر است» . راغب اصفهانی نیز آن را به معنای ثبوت و استقرار خیر الهی در چیزی می داند. بركه «چیزی شبیه حوض» به جایی كه آب در آن مجتمع و مستقر می گردد گفته می شود. بنابراین آنچه كه در آن خیر فراوان و نفع و فایده بسیار، ثبات و قرار داشته و از آن صادر گردد، «مبارك» نامیده می شود. بدین ترتیب عنوان «با بركت» و «مبارك» در آیات قرآن كریم، در این موارد به كار رفته است:
۱) ذات اقدس الهی كه خیر محض و بركت ناب است. «تبارك الله رب العالمین» (اعراف ۵۴)
«فتبارك الله احسن الخالقین» (مؤمنون/ ۱۴) و «تبارك الذی نزل الفرقان علی عبده...» (فرقان /۱)
۲) قرآن كریم؛«وهذا كتاب انزلناه مبارك»(انعام /۹۲) و«و هذا كتاب انزلنا مبارك فاتبعوا..»(انعام /۱۵۵)
۳) خانه خدا (كعبه)؛« ان اول بیت وضع للناس للذی ببكه مباركاً و هدی للعالمین »
۴) مسجدالاقصی؛«... الی المسجد الاقصی الذی باركنا حوله...»
۵) شب قدر؛« انا انزلناه فی لیله مباركه... »
۶) پیامبران الهی؛« وجلنی مباركا اینما كنت... «،» و باركنا علیه و علی اسحاق...»
۷) باران؛« ونزلنا من السماء ماء مباركاً... »
پیامبر عظیم الشأن اسلام می فرمایند:«صوموا تصحوا»؛ روزه بگیرید تا صحت و سلامتی خویش را تضمین كنید.حضرت امیر در خطبه ای می فرمایند:« از خدا بترسید و از كیفر تباهكاری در دنیا و از زیان ستمگری در آخرت... و خداوند بندگان مؤمنش را حفظ می فرماید، به وسیله نمازها و زكاتها و كوشش در گرفتن روزه در روزهای واجب برای آرام ماندن دست و پا و اندام (از معصیت و نافرمانی) و چشم به زیر انداختنشان و فروتنی جانهاشان و زبونی دلهاشان و بیرون كردن كبر و خودپسندی از آنان، چون در نماز است مالیدن رخسارهای نیكو برای فروتنی و چسبانیدن اعضای شریفه را بر زمین برای اظهار كوچكی و «ذلت به پیشگاه باعظمتش» و در روزه رسیدن شكم ها به پشت ها برای خضوع و ناچیز دانستن خویش كه روزه و نماز و زكات فلسفه اش سازندگی و تزكیه و تذلل و تقلل به پیشگاه حضرت حق است و از چیزهایی است كه می تواند آدمی را از چنگ شیطان نجات بخشد و از انواع بیماریهای ظاهری و باطنی برهاند و مخصوصاً درس مقاومت و مبارزه را عملاً یاد آدمی دهد، مخصوصاً روزه كه از امتیازات به خصوص برخوردار است، كه پاداش آن فقط به خداوند بزرگ واگذار شده است.»هشام بن حكم از رئیس مذهب تشیع، حضرت جعفربن محمد(ع) از علت و فلسفه روزه می پرسد، امام می فرمایند:« به راستی خداوند روزه را واجب كرد تا به وسیله آن بین اغنیاء و فقرا مساوات و برابری به وجود آید و این برای آن است كه ثروتمندانی كه هرگز درد گرسنگی را احساس نكرده اند، به فقرا ترحم نمایند زیرا اغنیاء هرگاه خوردنی و آشامیدنی را اراده كرده اند برایشان میسر بوده است.»پس خداوند متعال «روزه را واجب كرد تا بین بندگانش از فقیر و غنی، برابری به وجود آورد و ثروتمندان عالم، جوع و گرسنگی را لمس نمایند، تا بر ضعفا رقت آورند و بر گرسنگان عالم ترحم نمایند.
ماه رمضان و شب قدر
اما عامل دیگری كه موجب بركت ماه رمضان گردید شب قدر است. «لیلهٔ القدر»شبی است كه قرآن در آن نازل شده است و ظاهراً مراد از قدر، تقدیر و اندازه گیری است؛ چرا كه خدای تعالی در آن شب حوادث یك سال بنده خود را رقم می زند و زندگی و مرگ، رزق و سعادت، شقاوت و چیزهایی از این قبیل را مقدر می سازد. در این شب، سرنوشت افراد و جوامع و هر آنچه با سرنوشت انسانها ارتباط دارد، بر اساس حكمت و مصلحت رقم می خورد. از حضرت امام رضا(ع) روایت شده كه: این شب را لیله القدر نامیده اند، چون آنچه مربوط به سال است، از قبیل خوبی، بدی، زیان، سود، روزی (معیشت) و مرگ و ولادت در آن شب اندازه گیری می شود. امام صادق(ع)، خطاب به (ابوبصیر) فرمودند: «ای ابومحمد، در شب قدر، حاجیان مشخص شده و پیشامدها و مرگ ها و روزی ها و آنچه مربوط به آن سال است تا سال آینده (شب قدر دیگر) رقم می خورد؛ پس آن را در شب بیست و یكم و بیست و سوم ماه جست وجو كن. البته این كه خداوند بر پایه حكمت و مصلحت، تقدیر امور می فرماید، به شایستگی و ظرفیت و حال افراد و جوامع بستگی دارد.»
مرحوم طبرسی گوید: از آن رو این شب را، قدر گفته اند كه دارای شرف و پایه ای بلند و شأنی عظیم است مثل این كه گویند مرد دارای قدر یعنی دارای شرف و منزلت است چنان كه در قرآن آمده است: «و ما قدر الله حق قدره» یعنی عظمت و شأن خدا را آن گونه كه باید به جا نیاورند. ابوبكر وراق گوید: آن شب را قدر گویند از این رو كه انسانها با زنده داشتن آن به قدر و منزلت می رسند. گروهی گفته اند: شب قدر است چون كتابی گرانبها بر پیامبری بلندمرتبه و گرامی، برای امتی بلندپایه نازل شده است. از دیگر معانی «قدر» ضیق و تنگی است. این شب را از آن رو قدر گفته اند كه زمین به واسطه كثرت فرود فرشتگان در آن شب، تنگ می شود. زمین در این شب، سرشار از فرشتگانی است كه تا سپیده دم، هم صدا با زمینیان به احیای آن (شب) می پردازند و به وظایف خویش می رسند.محمدبن مسلم از امام باقر(ع) از علامت لیله القدر پرسید. امام(ع) فرمودند: علامت لیله القدر این است كه بوی خوشی از آن پخش می شود، اگر در سرمای زمستان باشد گرم و ملایم می گردد و اگر لیله القدر در گرمای تابستان باشد خنك و معتدل و نیكو است.
امام موسی كاظم(ع) در همین باره می فرمایند: «خدایا می خواهم به تو نزدیك شوم، فرمود: قرب من از آن كسی است كه شب قدر بیدار شود، گفت: خداوندا رحمتت را می خواهم، فرمود: رحمتم از آن كسی است كه در شب قدر به مسكینان رحمت كند، گفت: خداوندا جواز گذشتن از صراط را از تو می خواهم، فرمود: آن، از آن كسی است كه در شب قدر صدقه ای بدهد. گفت خداوندا از درختان بهشت و از میوه هایش می خواهم، فرمود: آنها از آن كسی است كه در شب قدر تسبیحش را انجام دهد، گفت: خداوندا رهایی از جهنم را می خواهم، فرمود: آن، از آن كسی است كه در شب قدر استغفار كند، گفت: خداوندا خشنودی تو را می خواهم، فرمود: خشنودی من از آن كسی است كه در شب قدر دو ركعت نماز بگزارد».
حضرت علی(ع) فرمود: فاطمه(س) نمی گذاشت كسی از اهل خانه در شبهای قدر به خواب رود، به آنان غذای كم می داد و از روز قبل برای احیای شب قدر آماده می شد و می فرمود: محروم كسی است كه از بركات این شب محروم شود.قدر، باران رحمتی است كه در جویبار هر فرد و هر جمع به اندازه او جاری است. شخصیت افراد به گونه ای شكل گرفته كه بعضی از آنان توان پذیرش جریان رودی وسیع از رحمت و بركت قدر را دارند و برخی دیگر، زمینه كمتری برای جذب رحمت و عنایت دارند. برخی هیچ گونه آمادگی ندارند تا آنجا كه زمینه وجودشان چون سنگی سخت و نفوذناپذیر است. حقیقت شب قدر از نوع حقایق قرآنی است و همان طور كه قرآن شفا و درمان است، شب قدر نیز این گونه است.

رضوان عبداللهی
منبع : روزنامه همشهری


همچنین مشاهده کنید