ستیز برای سلطه

هر شبكه ای برای فعالیت نیازمند نوعی كنترل متمركز است. مثلاً شبكه تلفن جهانی را قدیمی ترین سازمان پیمان مدار جهان یعنی اتحادیه بین المللی مخابرات اداره می كند كه در سال ۱۸۶۵ تأسیس شد و اكنون جزیی از خانواده سازمان ملل است. اینترنت وضع متفاوتی دارد. این شبكه اطلاع رسانی را یك سازمان خصوصی غیرانتفاعی به نام شركت اسامی و شماره های تعیین شده اینترنت (ICANN ) هماهنگ می كند. این شركت را آمریكا در سال ۱۹۹۸ تأسیس كرد تا فعالیتهایی را كه تا آن زمان به مدت ۳۰ سال به تنهایی توسط یك استاد در كالیفرنیا انجام می شد؛ برعهده بگیرد.سالهاست بر سر كنترل اینترنت در محافل سیاستگذاری فناوری مناقشه جریان دارد و اخیراً این اختلافات به مذاكرات دیپلماتیك نیز راه یافته است. بسیاری از دولتها معتقدند كه اینترنت مانند شبكه تلفن بر اساس یك پیمان چند جانبه اداره شود. به نظر آنها، آیكن ابزار سیطره آمریكا بر فضای اینترنت است. رویكرد بخش خصوصی آیكن به نفع آمریكاست، واشنگتن اختیار نظارت را به دست دارد و كمیته مشورتی دولتی آنها كه متشكل از نمایندگان چند كشور دیگر است، هیچ قدرت واقعی ندارد.این اختلاف در نهایت در اجلاس جهانی جامعه اطلاع رسانی كه توسط سازمان ملل برگزار شد، به اوج رسید. مرحله نخست این اجلاس در دسامبر ۲۰۰۳ در ژنو برگزار شد و مرحله دوم آن ماه جاری در تونس صورت خواهد پذیرفت. برزیل و آفریقای جنوبی از سازوكار جاری انتقاد كرده اند و چین خواهان تأسیس سازمانی بر مبنای پیمانی دیگر شده است. فرانسه خواهان رویكرد بین دولتی است، اما رویكردی كه فقط شامل گروهی نخبه از ملل دموكراتیك باشد. كوبا و سوریه از این جنجال بهره برداری كرده و به انتقاد از آمریكا پرداخته اند. رابرت موگابه رئیس جمهوری زیمبابوه نیز نظام فعلی حاكمیت بر اینترنت را شكلی از استعمار نوخوانده است.چگونه این فناوری پرطرفدار مایه این همه اختلاف شده است؟ همه می دانند كه اینترنت برای ادامه كار اقتصادها، جوامع و حتی دولتهای مدرن اهمیت دارد و به نفع همه است كه این شبكه ایمن و قابل اطمینان باشد. اما در عین حال، بسیاری از دولتها ناراحت هستند كه چنین منبع مهمی خارج از كنترل آنها قرار دارد و حتی زیر نظر آمریكا است. پاسخ واشنگتن به این نگرانی ها- كه شامل چهار بند خلاصه در بیانیه وزارت بازرگانی می شود كه در آخر ماه ژوئن منتشر شد و اعلام كرد آمریكا قصد دارد كنترل اینترنت را به مدت نامحدود در دست داشته باشد- در واقع نوعی دكترین مونروئه برای عصر ما بود. واكنش به آن در خارج با خشم همراه بود و زمینه را برای مناقشه بیشتر هموار كرد.
اربابان اسامی دامنه
یكی از به یاد ماندنی ترین افسانه های فضای مجازی آن است كه اینترنت كاملاً فاقد تمركز و ذاتاً كنترل ناپذیر است. به مانند سایر افسانه ها، این فرض براساس قدری واقعیت و مقدار زیادی خوش خیالی بنیاد شده است. درست است كه در مقایسه با شبكه تلفن، اینترنت مظهر مقررات زدایی وتمركز زدایی است. اما ادامه كار اینترنت نیازمند نظارت و هماهنگی در چهار زمینه است. روی هم رفته، این چهار زمینه نظام نامگذاری دامنه نشانی ها را تشكیل می دهد كه با استفاده از آن، كاربران در اینترنت حركت می كنند و ای میل می فرستند. نخستین زمینه، اسامی دامنه ها هستند، مانند www.cnn.com ، یك نفر باید تصمیم بگیرد. چه كسی پایگاه داده های اسامی ژنریل منتهی به پسوندهایی مانند «.com» ، «.net» ، «.info» و غیره را اداره كند. (این امتیازی است كه سود سرشاری در بردارد.) همچنین كسی باید گردانندگان پسوندهای كشوری را (مانند «.cn» برای چین) معین كند.دوم زمینه، شماره های پروتكل اینترنت است كه اعداد ۱۲ رقمی هستند. اینها ارقام نامریی هستند كه كامپیوترها به محض ورود به شبكه پیدا می كنند و برای شناسایی آنها توسط سایر كامپیوترها لازم است. در دهه ۱۹۷۰ كه این شبكه در حال تكامل بود، تصمیم گرفته شد این شبكه بتواند فقط ۴ میلیارد شماره پروتكل اینترنت را بپذیرد. این تعداد بسیار كمتر از میزان مورد نیاز است. تا زمانی كه اینترنت براین اساس ارتقا پیدا نكند، شماره های پروتكل اینترنت باید با حساب و كتاب اختصاص پیدا كند و نیز با دقت، چون اگر اتفاقاً رقمی تكرار شود، ترافیك اینترنت مختل می شود.سومین زمینه سرورهای بنیادی (root servers) است. نوعی كنترل در دستگاههایی كه نظام اسامی دامنه را هدایت می كنند، لازم است. وقتی كاربران از صفحات وب دیدار می كنند، یا ای میل می فرستند كه كامپیوترهای بزرگ به نام سرورهای بنیادی اسامی دامنه را ظرف چند هزارم ثانیه با شماره های پروتكل اینترنت مربوط مطابقت می دهند. این پایگاه داده ها مهمترین پایگاه داده های جهان است. اما به علت یك نقص فنی كه در دوران اولیه شكل گیری شبكه رخ داد، فقط ۱۳ سرور بنیادی می تواند وجود داشته باشد كه برخی از آنها به سایتهای مشابه (mirror) در سراسر جهان اطلاعات می دهند. در نتیجه مرجعی باید تصمیم بگیرد چه كسی سرورهای بنیادی را بگرداند و این گردانندگان در كجا باشند. از آنجایی كه این شبكه به طور غیررسمی تكامل یافت، گردانندگان سرورهای بنیادی متنوع هستند، از جمله ناسا، یك سازمان غیرانتفاعی در هلند، دانشگاهها، ارتش آمریكا و شركتهای خصوصی، روی هم رفته امروز ده سرور بنیادی از آمریكا و از آمستردام، استكهلم و توكیو هر كدام یك سرور اداره می شود.چهارمین و آخرین زمینه، استانداردهای فنی وجود دارد كه باید برای تداوم عملكرد چند جانبه اینترنت ایجاد و هماهنگ شود. این معیارها فراتر از نظام نشانی گذاری است و شامل همه چیز می شود. نهایتاً این استانداردهاست كه امكان تكامل اینترنت را فراهم می كند. تمام این مسائل فنی است. به همین علت است كه با وجودی كه اینترنت به رسانه ای گسترده بدل شده است، بیشتر دیپلماتها و كارشناسان سیاست خارجی همچنان از این مسائل نآاگاه بودند. اما هر چند كه مدیریت اسامی، شماره ها، سرورهای بنیادی و استانداردهایی كه زیرساخت اینترنت را تشكیل می دهد- و روی هم رفته حاكمیت اینترنت خوانده می شود- عجیب و غریب به نظر می رسد، این امر تأثیر مهمی بر مسائل سیاستگذاری دارد. مثلاً كشورهایی كه بر نوع اسامی دامنه مورد استفاده محدودیت اعمال می كنند، عملاً آزادی بیان را مختل می كنند. اطلاعات شخصی ثبت كنندگان نشانی هایی كه دارای پسوندهای عام مانند «.com» و «.net» هستند، علناً در اینترنت در دسترس همگان قرار دارد و این كار حریم شخصی افراد را مخدوش می كند. اپراتورهای مخابرات به شماره های پروتكل اینترنت نیاز دارند تا خدمات ارائه كنند. در نتیجه این شماره ها اهمیت زیادی برای شركتها دارند و جزو منابع اقتصادی كشورها هستند. به طور خلاصه، اینترنت بیشتر شامل ارزشهاست تا عناصر فیزیكی و نظام اسم گذاری دامنه گلوگاه مركزی است كه كنترل اینترنت در آن اعمال می شود.
اینترنت، فاقد ویژگی های دیوانسالارانه
در بخش اعظم تاریخچه اینترنت، این شبكه توسط گروهی از مهندسان و دانشگاهیان آمریكایی اداره شده است. در نتیجه شبكه یاد شده تجسم فلسفه این جامعه است، یعنی نوع آزادمنشی سیاسی و اقتصادی كه به آزادی در جنبه های فنی می انجامد. زیرساخت آزاد آن باعث اشاعه آزادی بیان، دسترسی با هزینه اندك و نوآوری شده است. خاستگاه اینترنت در بخش خصوصی باعث شده است تا این شبكه فاقد ویژگی های دیوانسالارانه باشد، به خصوص در مقایسه با شركتها مخابرات انحصاری دولتی.مسلماً آزادی اینترنت دردسرهای بزرگی را به همراه دارد، از جمله این كه ردیابی فرستندگان هرزنامه دشوار است و شبكه در برابر رخنه گران بسیار آسیب پذیر است، اما این شبكه باز مانند جامعه باز است، یعنی تبهكاری رایج است، اما خلاقیت هم به وفور دیده می شود. به نظر ما بدیهی است كه اینترنتی كه امروز داریم، در آینده هم همین خصوصیات را داشته باشد، اما این امر اصلاً مسلم نیست. این امر بستگی به كسی دارد كه نظام اسم گذاری را در اختیار دارد و اولویتهایی كه تعیین می كند.شبكه درهم تنیده
تا سال ،۱۹۹۸ اینترنت تقریباً به طور انحصاری زیر نظارت یك نفر بود، یعنی جان پاستل، استاد كامپیوتر در دانشگاه كالیفرنیای جنوبی. وی در دوره تحصیلات تكمیلی در دهه ،۱۹۶۰ جزو یكی از چند مهندسی بود كه اینترنت را ساختند. در خلال ۳۰ سال بعد، وی از جانب سازمان طرح های پیشرفته تحقیقاتی وزارت دفاع كه بودجه شكل گیری اینترنت را در مراحل اولیه تأمین كرده بود، این شبكه را اداره كرد.پاستل تصمیم هایی گرفته كه ظاهراً فنی بود، مانند این كه چه كسی باید دامنه پسوند كشورها را اداره كند. شاید عجیب به نظر برسد كه پسوندهای نشانی های ملی (مانند «.uk» برای انگلیس) در اختیار افراد قرار می گرفت نه سازمانهای دولتی، اما وضع این گونه بود. اینترنت در روزهای اول به قدری تازه و عجیب بود كه معمولاً سازمان دولتی در كشورها نبود كه اداره پسوند ملی را به آن سپرد. افزون بر این، دولتها و به خصوص شركتهای مخابراتی انحصاری اغلب به جای كمك به توسعه ارتباطات، در این راه اخلال می كردند. با این حال، تا اواسط دهه ،۱۹۹۰ گروه كوچكی از مقامات در آمریكا و كشورهای دیگر كه از موضوع اطلاع داشتند، دریافتند دیگر امكان آن وجود نداشت كه اینترنت را یك فرد به تنهایی اداره كند. اما چه كسی یا چه مرجعی باید جای وی را می گرفت؟ پس از یك رشته مذاكرات پر مشاجره بین جامعه تجاری، دولتها و سازمانهای غیردولتی از سراسر جهان، دولت كلینتون به دستیابی به مصالحه ای كمك كرد و در سال ۱۹۹۸ آیكن را تأسیس كرد. از آنجایی كه عدم دخالت آمریكا باعث شكوفایی اینترنت شده بود، به نظر می رسید درست این باشد كه سازمان جدید در بخش خصوصی باشد. در این صورت، این نهاد پاسخگوتر، انعطاف پذیر می شد و از جنجالهای دیوانسالاری و سیاسی به دور بود. این مذاكرات به قدری پر تنش بود كه در مراحل پایان پاستل دچار سكته قلبی شد و نتوانست شاهد تولد سازمانی باشد كه وی نقش مهمی در تأسیس آن داشت.آیكن یك تجربه بود، رویكردی از پایین به بالا و دارای چند سهامدار برای اداره یك منبع بین المللی برمبنای غیردولتی. در واقع در روزهای اول، این رویكرد به عنوان الگویی برای سایر موضوعهایی به شمار می رفت كه نیازمند اقدام یكپارچه گروههای بی شمار از دولت، صنعت و جامعه مدنی است، موضوع هایی مانند مقابله با بیماریهای واگیردار یا تغییر آب و هوا به علاوه، قرار داشتن آیكن در بخش خصوصی سبب شده است تا اینترنت از دخالتهای سیاسی به دور باشد. در سال ۲۰۰۲ كه مقامات وزارت صنعت اطلاع رسانی چین از اعضای كمیسیون ارتباطات فدرال آمریكا پرسیدند چرا پسوند دو حرفی «tw» در اختیار تایوان قرار گرفته است، آنان مسئولیت را به عهده آیكن انداختند و نفسی به راحتی كشیدند. اما از همان ابتدا، آیكن دستخوش جنجال بوده است. منتقدان معتقد بودند این سازمان فاقد شفافیت، پاسخگویی و مشروعیت است. گروههای جامعه مدنی می گفتند آیكن زیر نفوذ شركتهای ثبت نام دامنه هاست كه علی القاعده باید بر آنها نظارت كند شركتها احساس می كرند آیكن دولتی است. و دولتهای خارجی در برابر آن احساس می كردند فاقد قدرت هستند. زمانی كه بسیاری كشورهای در حال توسعه به اهمیت اینترنت پی بردند، برایشان ناراحت كننده بود كه اینترنت اساسا توسط شركتی غیردولتی اداره شود كه هیأت مدیره ۱۵ نفره آن در برابر دادستان كالیفرنیا پاسخگو و زیر نظر دولت آمریكا بود. حتی كنگره از آن انتقاد می كرد و هر از چندی مسئولان آن را به ادای توضیحات وامی داشت.تمام این مسائل در سال ۲۰۰۳ و در جریان نشستهای مقدماتی اجلاس جهانی جامعه اطلاع رسانی به اوج رسید. واشنگتن توانسته بود در مذاكرات دو جانبه انتقاد از آیكن را رد كند، اما در سطح چند جانبه نتوانست جلوی شتاب برای تغییر را بگیرد. نمایندگان ارشد از وزارتخانه های كشورهای دیگر كه آشنایی كمتری با جزئیات حاكیت اینترنت اما تجربه بیشتری در چالش با قدرت آمریكا داشتند، جانشین كسانی شدند كه تا حدی از آیكن حمایت می كردند. این دیپلماتها كه شاهد اعلان جنگ آمریكا به عراق به رغم مخالفت جهانی بودند، آیكن را یكی دیگر از نمونه ها یك جانبه گرایی آمریكا می دانستند. آنان استدلال می كردند چه چیزی مانع آن می شود كه واشنگتن مثلا روزی تصمیم بگیرد با حذف پسوند ملی ایران «ir» این كشور را از اینترنت حذف كند. مسلما اینترنت را باید جامعه بین المللی اداره كند نه یك كشور به تنهایی.دولتهای سراسر جهان برای تضعیف كنترل آمریكا خواهان ترتیبات جدیدی شدند و در نوامبر ،۲۰۰۴ كوفی عنان دبیر كل سازمان ملل یك گروه كاری ۴۰ نفره را مسئول بررسی مسائل مربوط به حاكمیت اینترنت كرد.واشنگتن در نظر داشت در سال ۲۰۰۶ آیكن را از حوزه نظارتی خود خارج كند. اما هر چقدر كه سایر كشورها خواهان اختیارات بیشتر شدند، آمریكا بیشتر در سیاست خود دایر بر تفویض اختیار تجدید نظر كرد. نهایتا، منافع ملی مطرح شد. واشنگتن كه منافع زیادی در تداوم فعالیت اینترنت به روش جاری داشت، به این نتیجه رسید كه آماده پذیرش تغییرات نیست. از این رو، زمانی كه گروه كاری سازمان ملل آماده انتشار گزارش خود می شد، دولت آمریكا دست به حمله پیش دستانه زد. در بیانیه كوتاه وزارت بازرگانی، واشنگتن تصمیم خود را اعلام كرد: آمریكا نظارت خود را بر آیكن حفظ خواهد كرد. جالب اینجاست كه گزارش هیأت مزبور خواهان انتقال كنترل اینترنت به سازمان ملل شده بود.
شبكه باز و دشمنانش
قدرت پیش از آن كه از سلاح یا ثروت برآید، از عقاید سرچشمه می گیرد. اینترنت در مقام یك زیر ساخت اطلاع رسانی حیاتی برای كشورها عمل می كند. كشورهای توسعه یافته اتكای فزاینده ای برای حیات اقتصادی و ارتباطات پایه ای به آن پیدا كرده اند. كشورهای در حال توسعه متوجه شده اند اینترنت راهی برای پیوند مردم، ایجاد در روابط تجاری و شفافیت و گفت وگوی مدنی است كه زیر بنای حاكمیت دموكراتیك را تشكیل می دهد. فناوری اطلاع رسانی می تواند كنترل حكومتهای خودكامه را تقویت كند، اما تردیدی نیست كه تأثیر كلی اینترنت به شكل فعلی مترقی است نه واپس گرایانه. همزمان با آن كه كشورها آماده نبرد دیپلماتیك در دور آخر اجلاس جامعه اطلاع رسانی می شوند كه اواخر آبان ماه در تونس برگزار می شود، این مشاجره یادآور نبرد یونسكو در دهه ۱۹۸۰ بر سر به اصطلاح نظم ارتباط و اطلاع رسانی جدید جهان است كه باعث خروج آمریكا و انگلیس از این سازمان شد. در آن زمان، شوروی، اقمار آن و كشورهای در حال توسعه خواهان كنترل فعالیتهای رسانه ای و تأمین بودجه گسترش رسانه ها در كشورهای در حال توسعه بودند. امروز، برخی از همین كشورها در صدد كسب اختیار كنترل اینترنت و نیز كمك مالی برای رفع شكاف دیجیتال هستند.موضع آمریكا هویج هایی چند را در كنار چماقی بزرگ گرد آورده است. واشنگتن رسما به نگرانی كشورها در مورد حاكمیت بر دامنه ملی خود اذعان می كند كه در واقع تلویحا به معنای اعطای اختیار كنترل پسوندهای ملی به كشورهاست. با وجودی كه این امر مشكلاتی دربردارد (مانند مورد تایوان)، می توان این مشكلات را كنار گذاشت، مثلا همان طور كه اعطای كدهای كشوری به سرزمین ها مؤید به رسمیت شناختن دیپلماتیك نیست، اعطای پسوند ملی اینترنت نیز ضرورتا به این معنا نیست. به علاوه واشنگتن از تداوم بحث در مورد حاكمیت گسترده اینترنت در محافل چند جانبه حمایت می كند تا دیگر نیازی به تشكیل شورای سیاستگذاری جهانی اینترنت نباشد (كه از جمله پیشنهادهای هیأت سازمان ملل بود).هر چند كه موضع جدید آمریكا شاید در كوتاه مدت كم زیان ترین شق باشد، تقریبا مسلما در بلندمدت قابل دوام نیست. در حال حاضر، كار چندانی از دست دیگر دولتها ساخته نیست. اگر این كشورها احساس كنند توجهی به نگرانی های آنها نمی شود، احتمال دارد بكوشند یك نظام نشانی و اسم گذاری موازی برای رقابت با دامنه های آیكن ایجاد كنند. فناوری از هم جنسی بیزار است. استانداردهای فنی متفاوت بیشتر هنجار است تا استثنا. منازعه جاری بر سر ایجاد گالیله، یعنی همتای اروپا شبكه موقعیت یاب جهانی (GPS) آمریكا، یك نمونه است. مبارزه بر سر استانداردهای نسل سوم تلفن همراه نمونه ای دیگر است. اما این احتمال وجود دارد كه دو نظام نشانی متفاوت در اینترنت نتوانند به خوبی با هم عمل كنند. اگر واشنگتن بخواهد مزایای فعلی اینترنت را حفظ كند و گسترش دهد، باید راهی برای تقسیم كنترل آن با سیار كشورها پیدا كند، بدون آنكه ثبات شبكه مختلف یا جلوی آزادی بیان و نوآوری گرفته شود.نهایتا آنچه در حال حاضر رخ می دهد ، ستیز دیدگاه هاست. به اعتقاد دولت آمریكا تشكیل آیكن، تفویض داوطلبانه یك منبع مهم تر قدرت در عصر دیجیتال است. سایرین معتقدند واشنگتن با این كار زیركانه كوشید ضمن قراردادن حاكمیت اینترنت در بخش خصوصی آمریكا، سیطره خود را برآن حفظ كند. منتقدان معتقدند تغییر وضع جاری و كنترل اینترنت توسط یك سازمان چند جانبه بین دولتی گامی به سوی دموكراسی روشنگرانه جهانی است. اما به اعتقاد واشنگتن این اقدام گامی به عقب در زمان به سوی مخابرات دولتی آن است. چگونگی یافتن راهی برای نزدیك كردن این دیدگاهها به هم، آینده یك رسانه جهانی را روشن خواهد كرد كه برای ما امری بدیهی است.
منبع: فارن افرز
مترجم: وحیدرضا نعیمی

منبع : روزنامه جوان