آغاز عصر اکتشافات فضایی ایران

قرن بیست و یكم عصر اكتشافات نوین فضایی است. در سال های آغازین هزاره سوم فضاپیماهای بسیاری به نقاط كشف نشده ای در منظومه خورشیدی رفتند. سفر طولانی مدت مریخ نوردها در مریخ و سفر كاوشگر كاسینی به زحل و اقمارش تیتان و اِنسلادوس مهم ترین رخدادهای فضایی بودند كه اكتشاف های جدیدی را در پی داشتند. برای گرامیداشت و یادآوری سفرهای فضایی كه حاصل تلاش هزاران دانشمند در سرتاسر جهان است همه ساله «هفته جهانی فضا» در بسیاری از كشورهای عضو سازمان ملل متحد برگزار می شود. زمان این هفته كه تا پیش از این در ابتدای ماه اكتبر بود امسال به خاطر مقارنت با ماه رمضان برای احترام به كشورهای مسلمان به مدت سه سال به ۱۹ تا ۲۵ نوامبر انتقال داده شد. در ماه گذشته ایران با پرتاب ماهواره تحقیقاتی«سینا» به فضا به عنوان جدیدترین عضو باشگاه فضایی شناخته شد و گام بزرگی را در آغاز برنامه های فضایی كشورمان برداشت.
• • •«هفته جهانی فضا» برای نخستین بار در سال ۱۹۹۹ توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد تعیین شد. این سازمان چهارم تا دهم اكتبر (۱۸-۱۲مهرماه) هر سال را با هدف بزرگداشت نقش علوم و فناوری های فضایی در بهبود زندگی بشر، هفته جهانی فضا نامیده است. آغاز و پایان هفته فضا، سالگرد دو دستاورد بزرگ فضایی است:
۱- چهارم اكتبر۱۹۵۷ «اسپوتنیك ۱» اولین ساخته دست بشر در مدار زمین قرار گرفت. این واقعه اتفاق بزرگی در دوران جنگ سرد بود كه مسابقه طولانی را میان دو ابرقدرت آن زمان -ایالات متحده و شوروی- آغاز كرد. این رقابت كه بیش از سه دهه به طول انجامید به جنگ ستارگان معروف شد كه دلالت بر مسابقه سخت و فشرده ای برای تسخیر فضا بود. به واسطه تاثیرهای علمی، سیاسی و اجتماعی ماهواره كوچك«اسپوتنیك» بر تحولات زمان خویش و وقایع بعد از آن، تاریخ پرتاب این ماهواره آغازین روز هفته ای انتخاب شده است كه به فضا و فضانوردی اختصاص دارد. ۲- ۱۰ اكتبر ۱۹۶۷ تاریخ تصویب پیمان جهانی «اصول حاكم بر فعالیت های كشورها در اكتشاف و استفاده صلح جویانه از فضا (شامل ماه و سیارات)» است.
• ماهواره اسپوتنیك
«اسپوتنیك ۱» كره ای آلومینیومی به قطر ۵۸ سانتیمتر و ۶/۸۳ كیلوگرم بود كه توسط مدل تغییر یافته ای از موشك قاره پیمای «بالستیك R۷» كه به منظور حمل كلاهك هسته ای طراحی شده بود به فضا پرتاب شد. اسپوتنیك دارای چهار آنتن ۵/۲ متری بود. این آنتن ها كه به سطح خارجی ماهواره وصل شده بودند، اطلاعاتی از چگالی یون های یونوسفر، دمای محیط و فشار هوا را به شكل بیپ هایی با فواصل زمانی معین و در دو موج به زمین ارسال می كردند. «اسپوتنیك ۱» طی زمانی كه در مدار قرار داشت، نزدیك به ۱۴۰۰ بار به دور زمین چرخید كه در مجموع بیش از ۷۰ میلیون كیلومتر را طی كرد. سه هفته پس از ورود این ماهواره به مدار زمین، باتری های شیمیایی آن تخلیه شدند و ماهواره از كار افتاد. اسپوتنیك در مداری بیضوی با ارتفاع اوج ۹۳۹ كیلومتر، حضیض ۲۱۵ كیلومتر و زاویه مِیل ۱/۶۵ درجه، چرخش خود را به دور زمین آغاز كرد ولی به دلیل اثرات جو زمین روز به روز از ارتفاع مداری آن كاسته می شد تا این كه در چهارم ژانویه ۱۹۵۸ یعنی سه ماه بعد از پرتاب، به زمین سقوط كرد.
• عصر فضا
دهه ۱۹۳۰ دهه مهمی در تاریخ علوم فضایی است. در این دهه گروه هایی در آلمان، شوروی و آمریكا به صورت جدی شروع به ساخت موشك های دورپیما كردند. در آغاز تنها هدف این گروه ها ساخت موشكی بود كه بتواند از نیروی گرانش زمین رها شده و از جو زمین خارج شود، اما این راه دوران جدیدی را پایه گذاری كرد كه به عصر فضا منتهی شد. «سرگئی كرولُف» مغز متفكر شوروی در علوم فضانوردی بود. او كه فعالیت های خود را در سال های آغازین دهه ۳۰ میلادی در گروه های موشك سازی روسی آغاز كرده بود توانست نخستین موشك با سوخت مایع را اختراع كند. اولین و مهم ترین گام موفقیت آمیز كرولُف پرتاب موشك «اسپوتنیك ۱» به فضا بود، كه در پی این اتفاق مسابقه فضایی شوروی با آمریكا برای فتح فضا آغاز شد. روس ها كه رقابت بسیار سخت و نزدیكی را با ایالات متحده برای سفر نخستین انسان به فضا داشتند در دوازدهم آوریل ۱۹۶۱ با سفر موفقیت آمیز «یوری گاگارین» به خارج از جو زمین شكست تاریخی و جبران ناپذیری را به ایالات متحده وارد كردند. هرچند كه آمریكا یی ها نیز با گام نهادن «نیل آرمسترانگ» و «ادوین آلدرین» در ماه موفقیتی را كسب كردند كه روس ها هیچ وقت به آن دست نیافتند. گاگارین سیاره ای باشكوه و پناهگاهی كوچك را در فضا مشاهده كرد كه در آن نشانی از جنگ و خشونت بین انسان ها نبود. بیست سال پس از پرواز نخستین انسان به فضا توسط شوروی، آمریكا اولین شاتل فضایی را با نام كلمبیا به فضا پرتاب كرد. كلمبیا دری را به سوی فضایی گسترده تر گشود. انفجار و نابودی شاتل كلمبیا در اول فوریه سال ۲۰۰۳ در هنگام ورود به جو زمین خطرهای طبیعی پرواز فضایی را به همه ما یادآور می شود، ولی با وجود آن همه خطر، پاداش های بزرگی به بشر رسید. هم اكنون برنامه های فضایی تا حد زیادی از حالت تك كشوری خارج شده و برنامه های فضایی بسیاری با مشاركت سازمان های فضایی كشورهای برجسته در این عرصه انجام می شود.
•عضویت ایران در باشگاه فضایی
در زمینه علوم فضایی دانشمندان ایرانی بسیاری در معتبرترین مراكز علمی جهان مشغول به فعالیت هستند از جمله بیش از ۵۰ ایرانی در سازمان فضایی آمریكا (ناسا) مشغول به كارند.در داخل كشور نیز كارشناسان كارآزموده ای در سازمان فضایی ایران كار می كنند كه تا چندین ماه پیش در آرزوی تحقق یك رویای بزرگ بودند. كشور ایران كه با استعدادهای علمی بسیارش تا پیش از این تنها ناظر فعالیت های فضایی دیگر كشورها بود، امروز با پرتاب نخستین ماهواره خود به فضا به عضویت باشگاه فضایی پیوسته است. با پرتاب موفقیت آمیز ماهواره «سینا-۱»، ایران هم اكنون چهل و سومین كشور صاحب ماهواره در جهان است.ماهواره «سینا-۱» در ساعت ۱۰ و ۵۲ دقیقه و ۲۶ ثانیه صبح روز پنج شنبه پنجم آبان ماه به همراه یك ماهواره آموزشی روسیه و شش مینی ماهواره خارجی دیگر به وسیله یك فروند موشك حامل Kosmos-M۳ با موفقیت از پایگاه فضایی Plisetsk روسیه به فضا پرتاب شد. ساعاتی پس از پرتاب ماهواره، خبر دریافت سیگنال های آزمایشی «سینا-۱» در مركز كنترل ماهواره در ایران اعلام شد. ماهواره «سینا-۱» (ZS۴)، كه با مشاركت شركت های روسی ساخته شده، ماهواره ای مطالعاتی، تحقیقاتی است كه در بررسی منابع زیرزمینی و عواقب ناشی از حوادث غیرمترقبه به كار می رود. پروژه ساخت ماهواره «سینا-۱» طی قراردادی با موسسه هواپیمایی روسیه و با همكاری شركت های روسی«آپتك»،«پالیوت» و همراهی كارشناسانی از شركت صاایران، وزارت علوم و تحقیقات و موسسه مهندسی نقشه برداری ایران انجام شده است. ماهواره «سینا-۱» كه در مدار دایره ای (خورشید آهنگ) در ارتفاع ۷۰۰ كیلومتری زمین قرار گرفته است، مزین به پرچم جمهوری اسلامی ایران با نمایی از نقشه ایران و خلیج فارس است كه بر روی بدنه آن ترسیم شده است. «سینا-۱»كه برای سه سال حضور در مدار طراحی شده می تواند تصاویری را در باندهای مختلف طیفی و با دقت های متفاوت به زمین مخابره كند. با دریافت این اطلاعات، می توان نقشه های مختلفی را از سطح كشور از نظر گسترش شهرها، منابع كشاورزی و مسائلی نظیر آلودگی دریاها و آب های سطحی تهیه كرد، همچنین اطلاعاتی را در خصوص بلایای طبیعی نظیر زلزله و سیل به دست آورد.
•سازمان فضایی ایران
در آخرین ماه های دولت آقای خاتمی سازمان«هوافضای ایران» به «سازمان فضایی ایران» تغییر نام داد و به یكی از معاونت های وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تبدیل شد تا این سازمان همچون دیگر سازمان های فضایی جهان به صورت جدی به فعالیت در امور مرتبط با فضا بپردازد. چند هفته پیش وزیر ارتباطات«احمد طالب زاده»را به عنوان دومین رئیس این سازمان منصوب كرد. وی جانشین «شفتی» شد كه اولین رئیس سازمان فضایی ایران بود.طالب زاده به گفته خود دارای مدرك كارشناسی برق وكارشناسی ارشد صنایع فضایی از آمریكا است. او سه سال در شركت ماهواره وابسته به شركت مخابرات و سپس ۱۰ سال عضو هیات مدیره و قائم مقام سازمان سنجش از دور بوده است. چهارشنبه هفته قبل طالب زاده در اولین نشست خبری خود به مناسبت هفته جهانی فضا (۲۸ آبان تا ۴ آذر) به تشریح برنامه سازمان فضایی ایران پرداخت. بر طبق برنامه چهارم توسعه سازمان فضایی ایران به مركز طراحی و ساخت ماهواره تبدیل خواهد شد و براساس اهداف این برنامه، ایران در سال ۱۳۸۸ دارای ۵ ماهواره فعال در فضا شامل ماهواره های «سینا»، «مصباح» و «زهره» خواهد بود. علاوه بر اینها سه ریزماهواره تحقیقاتی نیز به فضا پرتاب خواهد شد. این ماهواره ها جهت دریافت اطلاعات آب و هوایی، محیطی و سنجش از راه دور هستند كه با همكاری سازمان فضایی روسیه به فضا پرتاب خواهند شد. پس از ماهواره سینا كه ماه پیش از پایگاه فضایی Plisetsk روسیه پرتاب شد ماهواره مصباح طی ماه های آینده و ماهواره زهره طول برنامه چهارم توسعه به فضا خواهند رفت.
•هفته فضا در ایران
موضوع هفته جهانی فضای امسال «اكتشاف و تخیل» است كه ایران نیز همانند سال های گذشته، برنامه های خاصی را در این هفته برگزار خواهد كرد. سازمان فضایی ایران (ایسا) برای هر یك از روزهای هفته فضا نام هایی را برگزیده كه در آن روزها برنامه های ویژه ای را برگزار خواهد كرد. برنامه و مراسم هفته فضا در كشورمان به شرح ذیل است: روز شنبه ۲۸ آبان با عنوان« فضا و ایران » در سالن شهید قندی ، یكشنبه ۲۹ آبان با عنوان «پژوهش و اكتشافات فضایی» در پژوهشگاه هوافضا، دوشنبه ۳۰ آبان با عنوان«فضا و هواشناسی» در سازمان هواشناسی، سه شنبه ۱ آذر با عنوان«پزشكی از دور» در سازمان فضایی ایران، چهارشنبه ۲ آذر با عنوان«سنجش از دور و توسعه پایدار» نگاهی به ماهواره سینای در سالن همایش های ایزایران، صاایران و دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی و پنجشنبه ۳ آذر با عنوان«فضا و فناوری اطلاعات» در سالن شهید قندی. سازمان فضایی ایران با همكاری ارگان های ذی ربط برای تمامی این روزها مراسم جداگانه ای را برگزار خواهد كرد. اما جمعه ۴ آذر نیز بنا به پیشنهاد شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران به عنوان روز «فضا، آموزش و نسل آینده» نامگذاری شده است. در این روز شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران با همكاری سازمان فضایی ایران مراسمی را از ساعت ۱۰ بامداد روز جمعه تا ساعت ۲۲ در محل رصدخانه زعفرانیه تهران برگزار خواهد كرد.

منبع : روزنامه شرق