پالایشگران، مقصران اصلی

نفت هنوز گران است، البته اگر بخواهیم كمی دقیق‌تر به موضوع نگاه كنیم باید گفت هنوز قیمت اسمی نفت خام بالای ۵۵ دلار است و هر زمان كه عوامل افزایش‌دهنده قیمت به گونه‌ای حركت می‌كنند كه قرار است قیمت كاهش یابد، پدیده یا پدیده‌هایی رخ می‌دهد كه به افزایش قیمت و یا بالا ماندن قیمت منجر می شود. اگرچه مرگ شاه فهد خارج از حیطه اختیارات بشری بود و به قول سردبیر معروف یكی از هفته‌نامه‌ها "بدون هماهنگی مرد" اما این موضوع در كنار چالش‌های ایران در حوزه اتمی و مشكلات پالایش باعث شد كه ماجرای نفت گران همچون سابق ادامه داشته باشد. البته در این میان، عوامل موثر دیگری هم ایفای نقش كردند.
مرگ سعودی و قیمت صعودی
همان‌طور كه احساس می‌شد، مرگ ملك فهد تنها چند ساعت بازار را تحت تاثیر قرار داد و این رخداد، اثرات چندان پایداری نداشت. اگرچه عربستان بزرگترین ذخایر نفتی جهان را دارد و صادركننده اول بازار نفت است اما تغییر در سطح اول این كشور در شرایط منطقی و طبیعی می‌توانست باعث افزایش قیمت نفت تا رسیدن این كشور به شرایط ثبات شود. در شرایط كنونی كه مازاد عرضه قابل‌توجهی در بازار جهانی نفت وجود ندارد، كاهش نزدیك به ۵/۵ میلیون بشكه در روز از صادرات نفت خام، می‌تواند كل سیستم عرضه و تقاضا را دچار مشكل كند، اما شرایط عربستان چندان نابسامان نیست. مدت‌ها بود كه ولیعهد وقت این كشور كنترل كامل را در اختیار داشت و عملا در سطح حاكمیت این كشور نوسان قابل‌توجهی رخ نداد، ضمن آنكه ملك عبدا… (شاه جدید) عملا سیاست‌های كلان و البته سیاست‌های نفتی این كشور را تدوین و ارائه كرده است و در سفرهای اخیر نشان داد كه قصد دارد بازار نفت را تا حد امكان مطمئن سازد.
حوادث
دو انفجار كه البته دلایل فنی برای آن اعلام شده است، در هفته كاری گذشته باعث شد كه قیمت نفت دو سه دلار افزایش یابد. این انفجارها كه در حوزه فعالیت پالایش شركت‌های بزرگ نفتی رخ داد، نشان داد كه از یك سو تحولات بخش پالایش می‌تواند به صورت آنی بازار نفت خام را تحت تاثیر قرار دهد و از سوی دیگر، بازار نسبت به وقایع ناخوشایند تا چه میزان حساس و غیرقابل انعطاف شده است. این حساسیت در شرایطی كه انگلستان و ایتالیا، نگران حملات تروریستی هستند، به شدت افزایش یافته است، اما عامل تشدیدكننده دیگر در این میان جهت‌گیری‌های غربی‌ها نسبت به این موضوع است. زمانی كه تمركز بر افرادی می شود كه بیشتر تبعه عربستان هستند، این نگرانی به وجود می‌آید كه اگر سعودی‌ها نتوانند در این بحران هرگونه رابطه (حتی غیرسیستمی) را از اذهان پاك‌ كنند، ممكن است وضعیت بزرگترین صادركننده دچار نوسان شود چون جهان صنعتی به امنیت بیشتر از نفت نیاز دارد و آن را گرامی می‌شمارد.
پالایشگران مقصر
بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت ایران در آخرین مصاحبه مطبوعاتی خود زمانی كه بحث ساختن پالایشگاه مطرح شد به صراحت از اقتصادی نبودن احداث پالایشگاه در جهان سخن به میان آورد و بر اینكه تنها مدت كوتاهی است كه ساخت پالایشگاه توجیه اقتصادی پیدا كرده تاكید كرد. وی برای اثبات دیدگاه خود، بهره‌برداری بالای ۹۸ درصدی پالایشگاه‌های جهان را شاهد آورد و جالب آنكه زنگنه به موضوعی اشاره كرد كه از مهم‌ترین عوامل بالا بودن قیمت نفت بوده و هست. اگرچه نمی‌توان به راحتی سخن وزیر نفت را با ارقام ارائه شده منطبق كرد اما، شرایط پالایش جهان به ویژه در میان كشورهای عضو OECD به گونه‌ای است كه نمی‌توان آن را مثبت ارزیابی كرد. گزارش‌های رسمی IEA نشان می‌دهد كه میزان نفت پالایش شده در این سازمان از ۵۵/۴۰ میلیون بشكه در روز در دسامبر ۲۰۰۴ به ۶۲/۳۸ میلیون بشكه در ماه مه ۲۰۰۵ رسیده است و نكته قابل توجه آن است كه این كاهش در یك روند پیوسته و برای سه منطقه این سازمان رخ داده است. برای مثال در محدوده آمریكای شمالی (كانادا – مكزیك – ایالات متحده آمریكا) در دسامبر ۲۰۰۴ میزان نفت پالایش شده ۷۴/۱۸ میلیون بشكه در روز بود كه این رقم در ماه مه ۲۰۰۵ به ۶۳/۱۸ میلیون بشكه در روز رسید، كه بر اساس گزارش‌های منتشر شده این رقم ۲۹۰ هزار بشكه در روز كمتر از میزان مشابه سال قبل است. نكته مهم در مورد این منطقه آن است كه با وجود كاهش پالایش نفت خام، درصد بهره‌برداری از ظرفیت پالایشگاهی این منطقه به میزان ۲/۲ درصد كاهش داشته است. این موضوع به این معنی است كه سیستم نتوانسته از كاهش ظرفیت واقعی نسبت به ظرفیت اسمی جلوگیری كند و روند مستهلك شدن پالایشگاهی را متوقف سازد. برآورد می‌شود این منطقه در سال جاری، روزانه ۶۱/۲۵ میلیون بشكه در روز تقاضای نفت خام داشته باشد. اتحادیه اروپا هم كه در ژانویه و فوریه ۲۰۰۵ به ترتیب ۷۹/۱۳ و ۶۲/۱۳ میلیون بشكه در روز پالایش كرده بود در ماه مه ۲۰۰۵ پالایش خود را به ۲۹/۱۳ میلیون بشكه در روز كاهش داد. در این منطقه نیز شاهد كاهش بهره‌برداری از ظرفیت پالایش به میزان ۶/۳ درصد بین ماه مه سال‌های ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵ بودیم. این اتحادیه میزان مصرف خود در سال جاری میلادی را به طور متوسط ۳۳/۱۶ میلیون بشكه در روز برآورد كرده است. اما، منطقه پاسیفیك كه ژاپن و كره را می‌توان از مهم‌ترین اعضای آن دانست، در ماه مه سال جاری میلادی ۷۲/۶ میلیون بشكه در روز پالایش كردند كه اگرچه نسبت به ماه قبل از آن شاهد كاهش ۲۲۰ هزار بشكه بود اما نسبت به ماه مه سال قبل، افزایش ۵۲۰ هزار بشكه‌ای یعنی ۴/۸ درصد را نشان می‌دهد. به عبارت بهتر در منطقه پاسیفیك نه‌تنها كاهش نرخ بهره‌برداری از ظرفیت پالایش اعلام شده را شاهد نبودیم بلكه در مقایسه عملكرد ماه مه دو سال متوالی، افزایش نرخ بهره‌برداری از ۵/۷۶ درصد به ۵/۸۲ درصد را شاهد بودیم كه البته با توجه به تقاضای ۶۴/۸ میلیون بشكه در روز آن نسبت به دو قطب دیگر سازمان، اثر كمتری خواهد داشت. در یك بررسی جامع در مورد كل OECD و براساس گزارش‌های این سازمان، برآورد می‌شود در سال جاری میلادی ۵۸/۴۹ میلیون بشكه در روز تقاضای نفت خام داشته باشد كه سهم قابل توجهی از مجموع ۸۸/۸۳ میلیون بشكه جهانی است كه البته كاهش ظرفیت واقعی پالایش این سازمان و همچنین كاهش ۱/۱ درصدی نرخ بهره‌برداری از ظرفیت پالایشی آن را شاهد هستیم. در این سازمان در ماه مه ۲۰۰۵ تنها ۶۲/۳۸ میلیون بشكه در روز پالایش شده است كه ۳۲۰ هزار بشكه كمتر از ماه مشابه سال قبل و ۹۳/۱ میلیون بشكه‌ای نسبت به دسامبر سال قبل بود. براساس بررسی‌ها، این سازمان در صورتی كه شرایط كنونی ادامه داشته باشد، معادل حداقل ۹ میلیون بشكه در روز واردات فرآورده خواهد داشت و در صورتی كه این موضوع صحت داشته باشد، سازمان حساسیت كمتری نسبت به شرایط پالایش سایر كشورها خواهد داشت اما شرایط نامناسب و ناپایدار داخلی آن ممكن است میزان وابستگی را به عنوان یك متغیر جدید وارد معادلات كند.
محمد عباسی

منبع : مجله گسترش صنعت