نقش ویتامین‌ها در سلامت کودکان

مروری بر ویتامین C:
منابع مهم ویتامین C یا اسیداسکوربیک، میوه‌ها و سبزی‌ها و احشاء (جگر، قلوه و...) هستند. میزان واقعی ویتامین ‌C موادغذائی با شرایط رشد و درجه رسیدگی محصولات در هنگام برداشت تفاوت می‌کند و نگهداری در یخچال و انجماد سریع نیز سبب حفظ ویتامین‌ها می‌شود. مقدار مصرف روزانه مجاز توصیه شده (RDA) The Recommended dietoary allowance) برای برطرف نمودن نیازهای تغذیه‌ای تمام افراد سالم بالغ ۹۰ـ۷۵ میلی‌گرم است که این میزان برای خانم‌های باردار ۸۵ میلی‌گرم و برای خانم‌های شیرده، ۱۲۰ میلی‌گرم و برای افراد سیگاری ۱۰۰ میلی‌گرم در روز می‌باشد.نیاز شیرخواران زیر ۶ ماه به این ویتامین‌ ۳۰ میلی‌گرم در روز و شیرخواران بالای ۶ ماه تا یک‌ساله ۳۵ میلی‌گرم در روز برآورد شده است.ویتامین ث در بسیاری از اعمال حیاتی نقش دارد. از جمله می‌توان به سنتز، کارنیتین و سنتزکلاژن از پروتئین‌های عمده بافت‌های فیبروزی اشاره نمود. همچنین ویتامین C سبب افزایش مقاومت به عفونت‌ها از طریق فعالیت ایمونولوژیکی لکوسیت‌ها، تولید اینترفرون و واکنش‌های التهابی با یکپارچگی غشاهای مخاطی می‌شود.گزارش‌های متعدد اثر مقادیر زیاد ویتامین C را بر بهبود علائم سرماخوردگی نشان داده است همچنین ویتامین C به‌عنوان آنتی اکسیدان عمل می‌کند.
کمبود ویتامین C:
چون انسان قادر به ساخت (سنتز) ویتامین C نمی‌باشد کمبود حاد ویتامین C سبب بیماری اسکوربوت می‌شود. در افراد بالغ بعد از ۴۵ تا ۸۰ روز محروم بودن از ویتامین C علائم کمبود بیماری ظاهر می‌شود و در شیرخوارانی که با شیرمادر تغذیه نمی‌شوند و از منابعی مانند فرمولای شیرخواران ویتامین C دریافت نمی‌کنند کمبود ویتامین C تظاهر می‌کند. دخائر مادری ویتامین C شیرخواران در حدود ۶ ماهگی تخلیه می‌شود. در کمبود ویتامین C جراحاتی در بافت‌های مزانشیمی ایجاد می‌گردد که به‌صورت اختلال در بهبود زخم، ادم، خونریزی و ضعف استخوان‌ها، غضروف‌ها، دندان‌ها و بافت‌های هم‌بند است.در بزرگسالان علائم کمبود می‌تواند به شکل لثه‌های خونریزی‌دهنده و متورم و از دست دادن دندان، خواب‌آلودگی، خستگی، درد در پاها، تحلیل عضلانی، جراحات پوستی و بسیاری از تغییرات روانی (هیستری، نگرانی مفرط، افسردگی) ظاهر شود.
منابع ویتامین ث:
غذا (مقادیر استاندارد) ویتامین C برحسب میلی‌گرم
فلفل‌شیرین قرمز خام، یک‌دوم فنجان ۱۴۲
پرتقال خام یک عدد متوسط ۷۰
کیوی یک عدد متوسط ۷۰
فلفل‌سبز شرین خام یک‌دوم فنجان ۶۰
آب گریپ‌فروت سه‌چهارم فنجان ۷۰ـ۵۰
توت‌فرنگی خام یک‌دوم فنجان ۴۸
طالبی متوسط یک‌چهارم عدد ۴۷
گل‌کلم پخته یک‌دوم فنجان ۲۸
کلم پخته یک‌دوم فنجان ۲۷
مروری بر فولات
منابع مهم فولات، جگر، قارچ، سبزی‌های با برگ سبز، مثل نعناع، مارچوبیه، بروکلی هستند. گوشت گاو کم‌چربی، سیب‌زمینی، نان گندم کامل و حبوبات خشک منابع خوب ویتامین می‌باشند.مقدار مصرف روزانه مجاز توصیه شده (RDA) اسید فولیک برای برطرف کردن نیازهای تغذیه‌ای تمام افراد بالغ ۴۰۰ میکروگرم در روز است که این میزان برای شیرخواران ۶ـ۰ ماهه ۶۵ میکروگرم در روز، برای شیرخواران ۶ ماهه تا یک‌ساله ۸۰ میکروگرم، برای خانم‌های باردار ۶۰۰ میکروگرم و برای خانم‌های شیرده ۵۰۰ میکروگرم در روز می‌باشد.فولات‌ها در بسیاری از واکنش‌های متابولیسم اسیدهای آمینه و نوکلئوتیدها دخالت دارند. فولات برای تشکیل سلول‌های قرمز و سفیدخون در مغز استخوان و بلوغ آنها ضروری است و در تشکیل هم (Hem) نیز به‌عنوان حامل واحدهای یک کربنه عمل می‌کند.کمبود فولات موجب اختلالات اساسی در بیوسنتز DNA و RNA می‌شود که نتیجه آن کاهش تقسیم سلولی است. این کاهش تقسیم سلولی در سلو‌ل‌های با رشد سریع مانند سلول‌های قرمز خون، لکوسیت‌ها، سلول‌های اپیتلیال معده، روده، واژن و سرویکس رحم مشهودتر است.کمبود به‌صورت کم‌خونی مگالوبلاستیک، ماکروسیتیک با گلبول‌های قرمز بزرگ، نابالغ که مقدار زیادی هموگلوبین دارند، مشخص می‌گردد.در انسان علائم اولیه شامل تقسیم زیاد لکوسیت‌های پلی مرفونوکلئر در گردش خون و سپس کم‌خونی مگالوبلاستیک، ضعف عمومی، افسردگی و پلی‌نروپاتی است. جراحات پوستی و کاهش رشد نیز از علائم کمبود می‌باشد.هموسیستینمی پاسخ‌دهنده به فولات که در ارتباط با افزایش خطر بیماری انسداد عروقی است شایع است این مسئله نشان می‌دهد که کمبود فولات بدون بروز علائم بالینی ممکن است شایع باشد. نقش فولات در تقسیم سلولی طبیعی اهمیت آن را به‌خصوص برای رشد جنین نشان می‌دهد و مشخص شده است که دریافت مکمل فولات قبل از بارداری می‌تواند خطر نقایص تولد شامل نقص لوله عصبی را تا نصف کاهش دهد. همچنین کاهش مصرف اسیدفولیک با خطر تولد نوزاد کم‌وزن و زایمان زودرس همراه است.
منابع فولات اسید فولیک بر حسب میکروگرم
غلات خشک غنی‌شده ۲ فنجان ۶۷۲
نخود پخته ۲ فنجان ۳۵۷
عدس پخته ۲ فنجان ۳۵۸
لوبیاسفید پخته ۱ فنجان ۱۷۰
اسفناج پخته ۲ فنجان ۱۳۱
مارچوبه پخته ۱ فنجان ۱۲۱
بروکلی پخته ۲ فنجان ۱۰۳
کلم چینی ۲ فنجان ۷۰
آب پرتقال تازه ۲ فنجان ۷۵
کلم خام ۲ فنجان ۳۰
زرده تخم‌مرغ ۱ عدد ۲۵
موز ۱ عدد ۲۲مروری بر روی:
منابع مهم روی، گوشت حیوانات به‌خصوص گوشت قرمز و ماکیان است که قابل دسترس‌ترین شکل روی در این منابع می‌باشد.دریافت گوشت در کودکان قبل از سنین مدرسه پائین است که احتمالاً ناشی از علل اجتماعی اقتصادی است ولی معمولاً کودکان، به‌جای گوشت بیشتر تمایل دارند، غلات، شیر و محصولات لبنی را مصرف کنند. شیر منبع خوبی از روی است ولی دریافت زیاد کلسیم از شیر می‌تواند با جذب آهن و روی تداخل کند. فیتات‌های موجود در غلات دانه کامل در نان‌های تخمیر نشده ممکن است جذب روی را افراد ساکن خاورمیانه محدود کند اما در جوامع غربی که نان‌ها، غذاهای صبحانه و سایر غذاهائی که از غلات تصفیه شده تهیه می‌شوند با روی غنی می‌شوند این مشکل وجود ندارد.ارزیابی تغذیه‌ای به منظور تشخیص کمبود خفیف روی در کودکان مبتلا به کوتاهی قد (کمتر از صدک ۵ منحنی رشد شیرخواران) ضروری است و پاسخ مثبت کودکان کوتاه‌قد به مکمل یاری روی تأییدکننده کمبود روی می‌باشد. کمبود شدید روی در افراد با تغذیه نامناسب در خاورمیانه از جمله کشور ما شناخته شده است. دریافت زیاد کلسیم و احتمالاً آهن، جذب روی و تعادل آن را کاهش می‌دهد. همچنین اسیدفولیک ممکن است در صورت دریافت کم روی، جذب آن را کاهش دهد. از طرف دیگر دریافت مقادیر بالای روی سبب اختلال جذب آهن از سولفات فرو می‌گردد. نکته قابل توجه این است که جذب روی ممکن است با پروتئین سویا به تنهائی یا مخلوط با گوشت گاو افزایش یابد. روی موجود در شیرمادر مانند، آهن بهتر از روی موجود در شیرگاو جذب می‌شود. مقدار مصرف روزانه مجاز توصیه شده (RDA) روی برای نوجوانان و مردان بزرگسال ۱۱ میلی‌گرم و شیرخواران ۶ تا ۱۲ ماه ۵ـ۳ میلی‌گرم در روز است.علائم کمبود روی شامل کوتاهی قد، هیپوگنادیسم، کم‌خونی خفیف و سطح پائین روی در پلاسما است.معمولاً کمبود روی در اثر مصرف رژیم غذائی حاوی غلات تصفیه نشده و نان تخمیر نشده ایجاد می‌شود. این غذاها دارای مقدار زیادی فیبروفیتات هستند که در روده باریک مانع از جذب روی می‌شوند. علائم دیگر شامل کاهش حس چشائی، تأخیر در بهبود زخم، آلوپسی و اشکال مختلف جراحات پوستی است. معمولاً کمبود روی در شیرخواران هنگامی رخ می‌دهد که آنان با شیرگاو تغذیه می‌شوند همچنین زنان باردار و سالمندان در معرض خطر بیشتر کمبود روی قرار دارند.
منابع روی روی بر حسب میلی‌گرم
صدف یک فنجان ۱۱۳
جوانه گندم برشته شده یک‌دوم فنجان ۷/۴
گوشت‌گاو چرخ‌کرده بدون چربی ۹۰ گرم ۶/۴
جگر گاو سرخ شده ۹۰ گرم ۶/۴
بادام زمینی خشک بوداده یک‌دوم فنجان ۴/۱
برنج پخته یک‌دوم فنجان ۱/۱
پنیر ۹۰ گرم ۱
شیر ۲% چربی ۲ فنجان ۱
سینه پخته مرغ ۱ عدد ۱
گردو یک‌دوم فنجان ۶/۰
تخم‌مرغ ۱ عدد ۶/۰
ماهی آزادپخته ۹۰ گرم ۴/۰
مروری بر آهن:
بهترین منبع غذائی آهن جگر و پس از آن غذاهای دریائی، کلیه، قلب، گوشت کم‌چربی، ماکیان و ماهی است و لوبیاهای خشک و سبزی‌ها نیز بهترین منابع گیاهی آن هستند.مقدار مصرف روزانه توصیه شده (RDA) ملح آهن برای مردان و زنان در سنین بالا ۸ میلی‌گرم در روز و برای زنان در سنین باروری ۱۸ میلی‌گرم و برای پسران نوجوان (۱۴ تا ۱۸ سال) ۱۱ میلی‌گرم در روز است. شیرخواران کاملاً رسیده با ذخیره آهنی که در دوران جنینی توسط انتقال جفتی فراهم شده است به دنیا می‌آیند. شیرخواران نارس ذخائر آهن کمی دارند زیرا به‌طور معمول آهن و عناصر معدنی بیشتر در سه ماهه آخر بارداری به جنین منتقل می‌شود که این شیرخواران فرصت کافی برای ذخیره کردن آن را نداشته‌اند. به‌علاوه به‌دلیل رشد سریع شیرخواران نارس، نیاز به آهن در حدود ۳ـ۲ ماهگی است. نیاز روزانه برای یک شیرخوار کاملاً رسیده ۵/۱ میلی‌گرم به‌ازاء هر کیلوگرم وزن بدن در سال اول زندگی است. این میزان بعد از یک‌سالگی ۱۰ میلی‌گرم در روز است که تا دوره نوجوانی ثابت می‌ماند.
کمبود آهن:
کمبود آهن شایع‌ترین کمبود تغذیه‌ای در جهان از جمله در کشور ایران است که در شیرخواران کمتر از ۲ سال، دختران نوجوان، زنان باردار و سالمند در معرض خطر بیشتری هستند.کم‌خونی ممکن است با مکمل یاری آهن به شکل سولفات فرو یا گلوکونات فرو تا زمان طبیعی شدن شاخص‌های خونی درمان شود جهت پیشگیری از کمبود مجدد آهن باید آموزش مصرف غذاهای غنی از آهن، به افراد انجام شود.از عوامل افزاینده جذب آهن می‌توان به‌وجود ویتامین C در وعده غذائی اشاره کرد. عوامل کاهنده جذب آهن عبارتند از تانن موجود در چای (اگر با غذا خورده شود)، مصرف آنتی‌اسید با غذا، اختلالات سوءجذب، اسیدفیتیک، اسیداگزالیک و فقدان اسید معده.علاوه بر کمبود آهن عوامل دیگری نیز سبب کم‌خونی می‌شوند از جمله کمبود ویتامین B۶ و B۱۲ و ویتامین ث.افرادی‌که غذای آنها مقدار کافی آهن، کلسیم و روی نداشته باشد سرب بیشتری جذب می‌کنند لذا کودکانی که در مناطق فقیرنشین و با هوای آلوده زندگی می‌کنند به‌دلیل این‌که با مواد و یا رنگ‌های دارای سرب در تماس هستند همچنین از تغذیه خوبی برخوردار نیستند در خطر ویژه‌ای قرار دارند کودکان دچار مسمومیت با سرب، کم‌اشتهائی، کاهش‌وزن، افزایش فعالیت، ناتوانی در یادگیری نشان می‌دهند.
منابع غذائی آهن (میلی‌گرم)
گوشت اندام‌ها و دل و جگرپخته ۹۰ گرم ۲/۵ ـ ۹/۹
سویای رسیده پخته یک‌دوم فنجان ۴/۴
تخم‌کدو برشته شده (بوداده شده) ۹۰ گرم ۲/۴
ملاس سیاه ۱ قاشق غذاخوری ۵/۳
عدس پخته یک‌دوم فنجان ۳/۳
اسفناج تازه پخته یک‌دوم فنجان ۲/۳
گوشت بدون چربی پخته ۹۰ گرم ۸/۲
لوبیا قرمز پخته یک‌فنجان ۶/۲
نخود پخته یک‌فنجان ۴/۲
لوبیا چشم‌بلبلی پخته یک‌دوم فنجان ۲/۲
گوشت چرخ‌کرده ۵/۱% چربی ۹۰ گرم ۲/۲
رب گوجه‌فرنگی یک‌چهارم فنجان ۲
ترجمه: دکتر حدیث صبور
(پزشک عمومی)

منبع : فصلنامه شیر مادر