مدیریت مجلات الکترونیکی : برخی مسائل و راه‌حل‌ها

كتابخانه دانشگاه گلاسگو هر سال با حدود۶۰۰۰ شماره مجله سرو كار دارد ؛ تعدادی كه مخصوص كتابخانه های دانشگاهی متوسط به بالا در انگلستان به شمار می رود . از این تعداد ۴۵۰۰ تا ۵۰۰۰ عنوان به صورت اشتراكی و ۱۵۰۰ عنوان دیگر به صورت اهداف و مبادله دریافت می شود . د رحال حاضر در حدود ۶۰۰ عنوان مجله الكترونیكی از طریق صفحات و به كتابخانه و فهرست پسوسته قابل دسترسی است . این تعدا د همواره در حال افزایش است اما همانطور كه ملاحظه می كنید مجلات الكترونیكی هنوز هم خیلی د راقلیت اند . با این حال زمان نسبتا" زیادی از وقت سازمانی دانشگاه لاسكو و همچنین كتابخانه های آموزش عالی ، دولتی ، پزشكی و شركتی دیگر را طی چند سال گذشته به خود اختصاص داده اند و این مقاله دربارهٔ برخی از نقاط ضعف و قوت این شیوه جدید مدیریت محلات بحث می كند . مسائل مدیریت مجلات الكترونیكی به چند دسته جداگانه تقسیم می شوند .نخستین و بارزترین مسئله د راین زمینه د رحوزه ای كه روز به روز در حال تغییر است ، كشف مجلات قابل دسترسی است . هم امنون تعداد زیادی مجله الكترونیكی به طور رایگان عرضه مس شوند و یك روش مناسب برای كشف این مجلات ،پیوستن به فهرست آمریكایی Newjour از طریق سایت و به آنها به نشانی:http://gort.ucsd.edu/newjour است. این فهرست هر روز چنیدن مجله جدید یا جدیدا"شناخته شده را معرفی می كند و بیش تر شامل عناوینی است كه به نظر میرسد با محدودیت شدید بازار روبرو هستند ،مانند: Bio-Heat Center Quarterly Bulletin یا Frozen Food Age . گرچه حذف بعضی از عناوین ضروری به نظر می رسد ،اما قطعا"با عناوین مرتبط و مفید ، شامل اعلان های مربوط ب تحولات جامعه علمی و ناشران تجاری نیز برخورد خواهید كرد كه اكثر آنها یا به طور كامل یا حداقل د رمرحله آزمایشی از خدمات یك مجله الكترونیكی استفاده می كنند . در حال حاضر تقریبا" تمام ناشران از سایت خوب یا نسبتا" خوبی در “وب” برخوردارند كه در بارهٔ ئضعیت دسترسی مجلات الكترونیكی جاری و آینده توضیحات كامل ، و شاید هم ناقصن به شما می دهد . فهرست هایی از این وب سایت ها را می توان در مثلاttp://www.bic.org.uk/bic/publish.html یا http://www..lights.com/publisher در مراكز اطلاع رسانی عمومی BUBL به نشانی: http://link.bubi.ac.uk.۸۰/publishingیافت . علاوه بر این بیش تر دفاتر بزرگ اشتراك /ن اكنون فهریت رسانه های الكترونیكی ارائه می دهند . فهرسنی كه به طور فزاینده ا ی مجلات الكترونیكی ، و همچنین دیسك های فشرده قدیمی را پوشش می دهند.
● دستیابی
بادر نظر گرفتن امكانات موجود ،مسئله بعدی تأمین ابزار دستیابی به مجلات الكترونیكی است . سوای مسئله هزینه اشتراك د رحال حاضر ، تقریبا" بدون اغراق می توان گفت كه هر ناشری از نظام كنترل دستیابی متفاوتی استفاده می كند ، اما به نظر می رسد كه این وضعیت در حال تغییر است . در ابتدا دستیابی به اطلاعات معمولا" ازطریق تعیین “نام كاربر” و گذارواژه (۱) امكانپذیر بود كه این امر برای مراكز اطلاع رسانی و كتابخانه های پر مراجعه مشكل ساز است . وبرای كاربرانكه غیر از آن هم د رپرداختن به یك منبع اطلاعاتی جدید مشكلات بسیار دارند اسباب دلسردی جدی است . جامع اطلاع رسانی . كتابداری به طور كلی (كه مطمئنا" در مورد آموزش عالی صدق می كند ) با موفقیتی چشمگیر – اما نه در سطح جهانی – در حال توافق برای گذار از نظام كنترل گذرواژه ای به سوی نظام كنترل پروتكال اینترنتی (۲) هستند . این نظام كنترلی به استفاده كنندگان اجازه می دهد كه به خوبی از یك سایت استفاده كنند و اغلب این استفاده كنندگان می توانند با استفاده از روش شماره گیری به سایت وصل شوند و حتی در مواقعی كه از پردیس دانشگاه یا دفتر اصلی دور هستند نیز می توانند به آسانی به سایت دسترسی داشته باشند . این بدان معناست كه كاربران باید با استفاده از نظام پروتكل اینترنت در شبكه های داخلی خود آشنا شوند و برای استدلال بر سر رسیدن به خط مشی های مبتنی بر آزادی بشر آماده شوند . اغلب ناشران به همكاری راضی هستند اما چند تن از آنان ، مثل science (كه اشتراك های سازمانی را به آدرس های پروتكل اینترنتی منفرد در داخل كتابخانه محدود می كنند و بدین ترتیب می كوشند اشتراك گستردهٔ شخصی این مجله را تضمین كنند–به نشانی: http://www.scienemag.org یا یك ناشر سخاوتمند تر ، یعنی انجمن شیمی آمریكا (ACS) – كه دارای اشتراك سازمانی محدود به پروتكل اینترنت در شبكه های داخلی است – به نشانی:http://pubs.acs.otg/about .htm محدودیت های دلسردكننده ای از لحاظ اجرایی اعمال می كنند.بسیاری از مشكلات مدیریت دستیابی را می توان با امضای قراردادی با یكی از كارگزارانی كه به تازگی در حال گسترش خدمات “كاوش چكیده مقالات و تحویل متن كامل در یك زمان “( ۳) برای مجلات الكترونیكی هستند حل كرد . این خدمات توسط دفاتر بزرگ اشتراك (مثل “راهنمای مجلات الكترونیكی “(۴) شركا “بلك ول “(۵) به نشانی: http://navigator.Blackwell.co.uk یا شبكه انتشارات “سوئتز”(۶) به نشانی http://www.swetsnet.n۱ یا توسط مجموعه های الكترونیكی پیوسته (۷) OCLC-به نشانی http://www.oclc.org/oclc/menu/eco.htm یا حتی مجلات پیوسته “بیدز”(۸) به نشانی http://www.jounalsonline.bida.ac.uk كه در آموزش عالی انگلستان خدمات خود ر ارائه می دهند عرضه می شوند . این خدمات متفاوت اند ، اما یكی از عمده ترین امتیازهای فروش آن ها این است كه با اغلب مشكلات صدور مجوز و دسترسی [مشتریان ] كنار می آید و – در صورتی كه حق اشتراك پرداخت شده باشد – بدون نیاز به گذرواژه ، دسترسی دائمی به متن كامل تمام مجلات الكترونیكی ، یا حداقل تمام مجلات الكترونیكی كه به وسیله ناشران طرف توافق منتشر می شود را فراهم می كنند. ناشران همچنین باید اطلاعات مدیریتی مفیدی دربارهٔ كاربرد مجلات الكترونیكی ،در اختیار استفاده كنندگان قرار دهند ؛ اندازه گیری این امر هم در یك محیط الكترونیكی ظاهرا" آسان تر از محیط چاپی است – گرچه در عمل چندان آسان نیست – و وقتی قرار بر لغو اشتراك های قبلی و اشتراك عناوین جدید مجلات باشد اطلاعات –بالقوه- ارزشمند د راختیار قرار می گیرد.
● قیمت‌گذاری
قیمت‌گذاری اشتراك مجلات الكترونیكی یك موضئع نگران كننده دیگر است . در اینجا هم هر ناشر خط مشی خاص خویش را دارد . بشسار متداول است كه ناشری چند ماه یا حتی یا یك سال ، تمام مجلات الكترونیكی موجود خود ، یا مجلاتی را كه كتابخانه نسخه چاپی اش را مشترك بوده به رایگان در اختیار مشتری قرار می دهد و پس از این تبلیغ اولیه ،معمولا" محاسبهٔ هزینه ها شروع می شود . بیش تر ناشران هنوز هم با احتیاط دست به عرضهٔ اشتراك برای نگارش صرفا" الكترونیكی نشریات می زنند و معمولا"“نگارش چاپی بعلاوه نسخه الكترونیكی “ مجلات را با ۱۰ تا ۳۰ در صد قیمت اضافه بر قسمت نگارش چاپی در اختیار مشتریان قرار می دهند . برخی از ناشران، از جمله معدودی مجامع علمی آمریكا و انگلستان ،انتشارات دانشگاه كمبریج و كارفكس ، نگارش الكترونیكی را همراه با اشتراك چاپی مجلات ارائه می كنند. این كار در میان مدت ، مخصوص برای سازگار شدخ استفاده كنندگان با مجلات الكترونیكی بسیار مفید است ؛ اما چیزی نمی گذرد كه بسیاری از كتابخانه ها می خواهند فقط نگارش الكترونیكی را، با قیمت كم تری كه باعث صرفه جویی در هزینه ها شود تهیه كنند. مشكلی كه در این مورد برای كتابخانه های انگلستان موجود دارد این است كه برای محصولات الكترونیكی مالیات ارزش افزوده باید پرداخت شود. این مالیات كه شامل محصولات چاپی نمی شود ، كه ۵/۱۷ د رصد به هزینه ها می افزاید – هر چند كه اشخاص مختلف برای كاهش نرخ مالیات ارزش افزوده بر اطلاعات الكترونیكی تلاش می كنند . روش دیگر برای خرید مجلات الكترونیكی استفاده از “طرح مشاركت “(۹) می باشد .در ایالات متحده توافقات مختلفی با برخی از ناشران بزرگ دانشگاهی به عمل آمده كه در مقابل پرداخت هزینه , دسترسی به تعداد زیاذی مجله حاصل گردد (به عنوان مثال ،مادامی كه حداقل یكی از اعضای كنسرسیوم ،مشترك نسخه چاپی مجله ای باشد ، همه اعضای “طرح مشاركت دسترسی خواهند داشت ).
● بازبینی و چاپ
جنبه های فنی استفاده از مجلات الكترونیكی كم اهمیت نیست . فرض كنیم كه تمام مشتریان با استفاده از Netscape یا Internet Explorer دسترسی خیلی سریع به مجلات داشته باشند ؛ د رآن صورت مسئله نرم افزار پیش می آید . بسیاری از مقالات با استفاده از HTML نوشته می شوند – و این كار ، مزایایی دارد – كه امكان ارتباط آسان د رداخل مقاله (مثل : ارجاعات “به “ و “از” و ...) بیرون از مقاله ، و افزودن نمودار، جدول ، عكس وسایر تصاویر از جمله بریده های صوتی و تصویری مناسب را به آسانی فراهم می سازد . با این همه اغلب ناشران تجاری ،و بسیاری از مجلات الكترونیكی رایگان به حای HTML – یا علاوه بر آن – از فرمت “آدوب آكروبات پی دی اف “( ۱۰) استفاده میكنند. هر چند “پی دی اف “ برای خواندن از روی صفحه نمایشگر چندان مناسب نیست ، اما نشان داده كه مقالات آن پس از چاپ كاملا" شبیه به فرم چاپی مجلات و دارای كیفیت بالا است (و این برای كسانی كه ممكن است در اهمیت مجلات الكترونیكی تردیدداشته باشند همه است ) . نرم افزار آكروبات به رایگان قابل دسترسی است ، اما این امر می تواند برای كسانی كه دانش رایانه ای كامل ندارند یك مانع به حساب آید ،و اگر بتوانید كاركنان مسئول را به نصب آن روی شبكه تشویق كنید ،بسیار مفید خواهد بود . وجود چاپگر لیزری با كیفیت بالا نیز دارای اهمیت است، زیرا چاپ اسناد آكروبات با چاپگر های قدیمی وقت بیش تری خواهد گرفت و تعداد كسانی هم كه ترجیح می دهند تمام مقاله را بر روی صفحه نمایشگر بخوانند تاروی كاغذ بسیار كم است . آكروبات تنها نرم افزار بازبینی مورد استفاده نیست . برای مثال نرم افزار Real page (از Catchword ) را چند ناشر انگلیسی ، از قبیل “جامعه سلطنتی شیمی “ (۱۱) و “كارفكس “ (۱۲) و “تایلور و فرانسیس “(۱۳) به خدمت گرفته اند ؛ این نرم افزار نیز باید روی رایانه های شخصی باشد تا كاركنان بتوانند مقالات این ناشران را بخوانند .
● آگاهی رسانی
حال كه توانسته ایم بر تمامی موانع غلبه كنیم ، كار بعدی آگاه سازی همگانی از وجود مجلات الكترونیكی است . این كار را می توان در سطوح مختلف انجام داد. با فهرست خود شروع كنید . با وجود برخی تردیدها ، در این كه آیا باید چیزی را كه در حال حاضر به صورت فیزیكی در كتابخانه وجود ندارد ، در فهرست آورد یا نه فكر می كنم كه هدف از فهرست ، آین است كه استفاده كنندگان را از منابع قابل دسترس و مرتبط با آن ها ، آگاه سازد و قطعا" باید شامل مجلات الكترونیكی اشتراكی ، و بسته به مورد همراه با مجلات الكترونیكی موجود در منابع معمول ، همچون OCLC در فهرست می آید و اگر فهرست وب در اختیار دارید ، استفاده از “تگ ۸۵۶ مارك “ (۱۴) امكان دسترسی مستقیم از فهرست به مجلات الكترونیكی را فراهم می كند . یك روش جایگزین یا مكمل برای فراهم آوری اطلاعات مربوط به مجلات الكترونیكی موجود ، دادن جزییات مجلات به طور مستقیم – از طریق بخش مجلات الكترونیكی ، ترجیحا" با فهرست كردن هر مجله به جای ایجاد ارتباط با ناشران – روی سایت كتابخانه است . تعداداز استفاده كنندگان می دانند یا اهمیت می دهند كه چه ناشری ،چه مجله ای را منتشر می كند . علاوه بر این ، برقراری ارتباط با برخی از خدمات گسترده “كشف منابع )(۱۵) كه بوسیله بخش آموزش عالی انگلستان حمایت می شود ، شامل ( BUBL) http://www.bubl.ac.uk/ تمامی زمینه های موضوعی را پوشش می دهد ، و خدمات “برنامه كتابخانه های الكترونیكی “ (eLib) (۱۶) مثل EEVL (مهندسی http://www.eevl.ac.uk/) ، OMNI (پزشكی http://www.omni.ac.uk/ و SOSIG (علوم اجتماعی http://www.soig.ac.uk/را تأمین می كند.این خدمات علاوه بر مجلات الكترونیكی ، دسترسی سازمان یافته به بسیاری از منابع الكترونیكی [دیگر ] را نیز فراهم می سازند .
● نتیجه گیری
نهایتا" و مهم تر از همه این كه مجلات الكترونیكی نیز مانند همهٔ خدمات اطلاع رسانی جدید دیگر ، نیاز به ارویج دارند . مستند سازی ، آموزش ، مقالات تبلیغی ،جلسات نمایشی ، گروه مجلات الكترونیكی ،و . . . همگی به منظور تشویق به استفاده و اشاعه اطلاعات ضروری هستند و می توانند تفاوتی اساسی درسطح استقبال عمومی به وجود آورند . مجلات الكترونیكی برای همه فوق العاده سودمندند و معتقدم كه برای تسریع در انتخاب فراگیر این دسته از مجلات ، پرداختن به مشكلات و نابسامانی های توصیف شده در این مقاله (از ذكر چالش های جذاب و گیرای آن كه بگذریم ) ، ارزش مطرح شدن را داشته باشد .
پی نوشت ها
۱-Password
۲-Internet Protocol (IP)
۳-On-Stop shops
۴-Electronec Journals Navigator
۵-BLACKWELL
۶-Swetsnet
۷-Electronic Collections Online
۸-BIDS journals Online
۹-Consortia
۱۰-Adodbe Acrobat PDF
۱۱-Royal Society of Chemistry
۱۲-Carfax
۱۳-Taylor & Francis
۱۴-۸۵۶ Marc tag
۱۵-Resource Discovery
۱۶-Electronic Libraries Programme (elib)
* *- Kidd , Tony (۱۹۹۷) , “Electronic journalw Management ;Some problems and solutions “ , in Managing Infor,ation Vol۴. No . ۱۰ pp. ۲۵-۲۶,۳۱.
نوشته : تونی كید
ترجمه : جواد بشیری
كارشناس كتابداری و اطلاع رسانی
مركز اطلاع رسانی و خدمات علمی جهاد سازندگی

منبع : فصلنامه علوم اطلاع رسانی